Đường đến vành móng ngựa của Elizabeth Holmes, nữ tỷ phú tự thân từng được tung hô

Tuần này, Holmes xuất hiện tại một toà án ở San Jose trong một hình ảnh một hoàn toàn khác: một bị cáo vì tội gian lận.

Các công tố viên liên bang cáo buộc Holmes và Ramesh “Sunny” Balwani, cựu Chủ tịch công ty Theranos và là bạn trai cũ của Holmes, lừa dối nhà đầu tư và bệnh nhân. Mỗi người đối mặt với hai cáo buộc về âm mưu gian lận qua đường điện tín (wire fraud) và 10 cáo buộc về gian lận qua đường điện tín. Bị xét xử riêng, Holmes, 37 tuổi, và Balwani, 56 tuổi, không thừa nhận bất kỳ cáo buộc nào.

Việc lựa chọn bồi thẩm đoàn cho phiên toà xét xử Holmes sẽ bắt đầu vào ngày 31/8 và việc này dự kiến sẽ mất ít nhất 2 ngày. Trong khi đó, ở những vụ nhỏ hơn, quy trình này chỉ mất chưa đầy một ngày. Các tuyên bố mở đầu cho cuộc xét sử dụng kiến sẽ công bố vào ngày 8/9 và quy trình xử án có thể kéo dài 13 tuần.

Nếu bị kết án, Holmes có thể lĩnh án 20 năm tù. Các công tố viên nói rằng Holmes không chỉ lừa các nhà đầu tư hàng trăm triệu USD mà còn đặt mạng sống của hàng nghìn người vào thế rủi ro.

SỰ DỐI TRÁ CỦA THERANOS

Câu chuyện ly kỳ về Holmes bắt đầu khi cô gái trẻ muốn thu gọn hàng trăm xét nghiệm máu vào chỉ một giọt máu lấy từ đầu ngón tay. Năm 2013, cô bỏ Đại học Stanford danh giá ở tuổi 19 để thành lập Theranos. Ý tưởng của cô là làm cho các xét nghiệm máu trở nên rẻ hơn, thuận tiện hơn và dễ tiếp cận hơn so với phương pháp truyền thống. Theranos hứa hẹn sẽ giúp các bệnh nhân phát hiện những căn bệnh nan y như ung thư và tiểu đường chỉ bằng xét nghiệm nhanh vài giọt máu.

Chẳng mấy chốc, Theranos nhận được sự cộng tác của hãng kinh doanh dược phẩm tên tuổi Walgreens và chuỗi cửa hiệu thực phẩm Safeway. Hội đồng quản trị của Theranos cũng có những nhân vật uy tín, như hai cựu ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger và George Shultz và cựu Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ James Mattis.

Ở thời kỳ đỉnh cao, Theranos được định giá ở mức 9 tỷ USD và là một trong những công ty khởi nghiệp (startup) hứa hẹn nhất thế giới.

Tuy nhiên, mọi kế hoạch của Holmes đã bị đảo lộn vào năm 2015, sau khi nhà báo John Carreyrou của tờ Wall Street Journal có loạt bài viết vạch trần những hạn chế và sự thiếu chính xác trong công nghệ của Theranos. Những bài báo khẳng định rằng bệnh nhân đã bị Theranos đưa ra kết quả xét nghiệm không đúng về các tình trạng như HIV, ung thư và sảy thai.

Sau loạt bài viết của nhà báo kỳ cựu, Theranos nhanh chóng sụp đổ và tài sản của Holmes đương nhiên cũng rớt về 0.

“Cô ta thương mại hoá một sản phảm y tế mà cô ta thừa biết là không chính xác. Máy móc của cô ta chỉ làm được một vài xét nghiệm mà còn không cho kết quả đúng”, ông Carreyrou nói trong một cuộc trả lời phỏng vấn CNBC vào tuần trước.

Năm 2018, Holmes và Balwani bị Uỷ ban Chứng khoán và sàn giao dịch Mỹ (SEC) buộc tội “lừa đảo quy mô lớn”. Việc này dẫn tới Theranos phải giải thể và Holmes đạt một thoả thuận với SEC. Theo đó, cô nhất trí nộp phạt 500.000 USD và không nhận hay chối bỏ bất kỳ một cáo buộc nào của cơ quan này. Về phần mình Balwani hiện vẫn giữ ý định chống lại các cáo buộc của SEC.

NHỮNG NHÀ ĐẦU TƯ TÊN TUỔI

Theranos đã thu hút được những nhà đầu tư mạo hiểm mạnh nhất và giàu nhất ở Mỹ. Trong số đó phải kể tới những cái tên như “đại gia” truyền thông Rupert Murdoch, cựu Bộ trưởng Bộ Giáo dục Mỹ Betsy DeVos, gia tộc Walton nắm quyền kiểm soát tập đoàn bán lẻ Walmart, gia tộc Cox, tỷ phú Robert Kraft - người sở hữu đội bóng bầu dục Patriots, tỷ phú giàu nhất Mexico Carlos Slim… Mỗi nhà đầu tư trong số này đều cảm thấy ý tưởng của Holmes hấp dẫn đến nỗi sẵn sàng rút hàng triệu, thậm chí hàng chục triệu USD để rót vào Theranos.

Vài nhà đầu tư trong số này dự kiến sẽ ra điều trần tại cuộc xét xử Holmes. Tất cả những nhà đầu tư lớn, nhóm đã rót cho Theranos khoảng 700 triệu USD trong vòng 1 thập kỷ, đều từ chối bình luận với CNBC. Các công tố viên cho rằng các nhà đầu tư này có thể đã bị Holmes lôi kéo bằng sự thổi phồng và đánh bóng về công nghệ thử máu của Theranos.

“Có thể hiểu được các nhà đầu tư đã bối rối như thế nào khi tiền của họ biến thành con số 0 như vậy”, Chủ tịch Kevin O’Leary của quỹ O’Shares ETFs nhận định. “Rõ ràng là họ đã không nghiên cứu kỹ, điều mà nhà đầu tư nào cũng biết là một sai lầm. Khi có một thương vụ thực sự hấp dẫn, việc nghiên cứu kỹ thường bị bỏ qua. Mọi người chỉ tính sao để có được thương vụ đó mà thôi”.

Theo tài liệu của cơ quan công tố, có 6 giao dịch điện tín từ những nhà đầu tư không rõ danh tính. Các công tố viên cho rằng những giao dịch này là kết quả của việc Theranos lừa dối nhà đầu tư về mức lợi nhuận mà họ sẽ có được khi rót vốn.

“CÂU CHUYỆN CỔ TÍCH” VỚI CÁI KẾT TỒI TỆ

Thay vì trở thành một “ngôi sao” ở Thung lũng Silicon, Theranos cuối cùng đã trở thành một “vết nhơ” của làng startup.

Một trong những chiến lược phòng thủ của Holmes có lẽ là phương châm “fake it ‘til you make it” (tạm dịch: “nói dối cho tới khi bạn làm được”). Năm nay, thẩm phán đã ra phán quyết rằng nhóm luật sư bào chữa cho Holmes có thể dựa vào việc các nhà sáng lập startup thường thổi phồng và nói quá để giải thích cho hành động của Holmes.

“Vụ này sẽ là một lời cảnh tỉnh cho các nhà đầu tư mạo hiểm và cả các doanh nhân trẻ ở Thung lũng Silicon”, ông Carreyou nói. “Nếu bạn đi quá xa, nếu sự thổi phồng và nói quá của bạn thành nói dối, thì đó là tội lừa đảo trong lĩnh vực chứng khoán”.

Tuy nhiên, nếu Holmes không bị kết án, một số người sẽ nói rằng kết quả vụ xử án có thể khuyến khích tâm lý ham thích rủi ro.

Mối quan hệ gắn bó giữa Holmes và Balwani, cả về tình cảm và công việc, cũng đi đến một kết cục không thể xấu hơn. Tài liệu công bố cách đây ít ngày cho thấy các luật sư của Holmes sẽ dựa vào vấn đề sức khoẻ tinh thần nhằm giảm tội cho thân chủ. Trong những tài liệu đó, Holmes nói rằng cô là nạn nhân của sự lạm dụng “kéo dài cả thập kỷ” của Balwani, người mà cô gặp lần đầu năm 18 tuổi.

Tài liệu tiết lộ Holmes dự định nói rằng Balwani đã lạm dụng cô về tâm lý, cảm xúc và tình dục. Theo một tài liệu, Holmes cáo buộc Balwani ném những vật sắc nhọn vào cô, kiểm soát những thứ cô ăn, thời gian cô ngủ, trang phục cô mặc, và cả các cuộc gọi điện thoại và tin nhắn của cô. Balwani bác bỏ tất cả những cáo buộc của bạn gái cũ.