Khủng hoảng dân số Trung Quốc: 20.000 trường học đóng cửa trong 2 năm

Nằm ở quận Qingpu, thành phố Thượng Hải, trường mầm non quốc tế tư nhân Angels Kindergarten từng có 16 lớp học, 2 sân chơi lớn, nhân viên y tế riêng và một số giáo viên nước ngoài cho chương trình song ngữ. Tuy nhiên, trường này vừa phải đóng cửa sau 18 năm hoạt động vì thiếu học sinh.

Angels là một trong hàng nghìn trường học ở Trung Quốc phải đóng cửa thời gian qua vì lý do tương tự. Tại nước này, các trường mầm non nhận trẻ từ nhiều độ tuổi cho đến khi chúng đạt độ tuổi tham gia chương trình tiểu học bắt buộc, thường là 6 tuổi.

Tuy nhiên, theo thống kê của Bộ Giáo dục Trung Quốc, trong hai năm từ 2021-2023, số lượng trường mầm non của nước này đã giảm 20.000 trường, từ 294.832 xuống còn 274.480 trường. Trong bối cảnh tỷ lệ sinh giảm, triển vọng việc làm ảm đạm trong giới trẻ và sự siết chặt quản lý với lĩnh vực giáo dục thương mại, hầu hết các trường đóng cửa là trường tư.

CHI PHÍ NUÔI CON QUÁ LỚN

Trước đây, nhiều phụ huynh ở Trung Quốc từng phải xếp hàng dài, đôi khi xếp hàng qua đêm, để đăng ký cho con vào học tại các trường mầm non nổi tiếng. Giờ đây, các trường đang chật vật để lấp đầy các lớp học trước thềm năm học mới, dự kiến bắt đầu vào tuần sau. Năm 2023, số lượng trẻ em nhập học vào các trường mần non tại Trung Quốc giảm 5 triệu trẻ, xuống còn 40,92 triệu trẻ. Đây là con số thấp nhất kể từ năm 2014. Trong khi đó, số lượng vị trí giáo viên mầm non toàn thời gian cũng giảm hơn 170.000 trong năm ngoái.

Với một bà mẹ như Li, sống tại tỉnh Giang Tô, một vấn đề lớn là tài chính. Li và chồng đang tranh luận xem nên gửi con gái 2 tuổi của mình vào một trường mầm non tư thục hay trường công.

“Dù chất lượng giáo dục cũng quan trọng với chúng tôi, chúng tôi hiện đã chi tiêu hơn 10.000 nhân dân tệ (1.380 USD) cho con gái mỗi tháng rồi. Chúng tôi không thể trang trải nếu có thêm con thứ hai hoặc thứ ba”, Li chia sẻ với Nikkei Asia.

Trong khi các bậc phụ huynh băn khoăn về chi phí, các nhà giáo dục lo lắng khi ngày càng có ít trẻ em hơn, thì với nền kinh tế lớn thứ hai, mối lo lớn là lực lượng lao động đã bắt đầu co lại. Tất cả những điều này đặt ra thách thức cho nỗ lực suy trì tăng trưởng kinh tế nhanh và phát triển lực lượng lao động chất lượng cao của Bắc Kinh.

Theo bà Yuki Katayama, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện nghiên cứu NLI tại Tokyo (Nhật Bản), hiện vẫn còn quá sớm để đánh giá các biện pháp giải quyết vấn đề này của Trung Quốc, khi mà các biện pháp khuyến khích sinh mới chỉ được đưa ra từ năm 2021. Tuy nhiên, nhìn vào trường hợp của Nhật Bản, nơi đang gặp nhiều vấn đề do dân số suy giảm và già hóa dân số, bà Katayama cảnh báo rằng không nên chỉ đặt ưu tiên vào chăm sóc người già mà xem nhẹ các chính sách chăm sóc trẻ em.

“Nhật Bản đã ưu tiên các chính sách nhằm đảo bảo một hệ thống an sinh xã hội cho người cao tuổi, trong khi đó các biện pháp nhằm giải quyết tình trạng tỷ lệ sinh thấp còn quá ít ỏi và muộn màng”, bà cảnh báo. “Trung Quốc có thể sẽ đối mặt tình trạng tương tự”.

Trong bối cảnh các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc đang tìm nhiều cách để đảo ngược xu hướng sinh giảm trong dài hạn, một số sáng kiến có thể kể đến là tạo điều kiện cho các cặp đôi kết hôn dễ dàng hơn và ly hôn khó hơn.

Hồi tháng 7, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản do Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tập Cận Bình đứng đầu đã đưa ra một kế hoạch chi tiết trong đó nhấn mạnh tính cấp bách của việc giải quyết tình trạng tỷ lệ sinh giảm. Một trong số các biện pháp được đưa ra là cải thiện các chính sách hỗ trợ và trợ cấp sinh để nhằm “xây dựng một xã hội thân viện với việc sinh đẻ” và “giảm một cách hiệu quả chi phí sinh và nuôi dạy con”.

Tại Trung Quốc, chi phí nuôi con thuộc hàng cao so với thu nhập. Theo một báo cáo hồi tháng 2 của Viện nghiên cứu dân số Yuwa tại Bắc Kinh, chi phí bình quân để nuôi một đứa trẻ từ khi sinh ra tới năm 18 tuổi tại Trung Quốc cao gấp 6,3 lần so với GDP bình quân đầu người của nước này. So với 13 quốc gia được khảo sát, Trung Quốc chỉ đứng sau Hàn Quốc, nơi có chi phí trên cao gấp 7,79 lần GDP đầu người. Con số này ở Australia là 2,08 lần, Mỹ là 4,11 lần, còn Nhật là 4,26 lần.

NỖ LỰC ĐẢO NGƯỢC XU HƯỚNG SINH LIỆU CÓ HIỆU QUẢ?

Liệu những biện pháp như vậy có hiệu quả hay không cần thời gian mới trả lời được. Tuy nhiên, Bắc Kinh hiện đang có các hành động cụ thể như đẩy mạnh mở rộng hệ thống trường học công lập, trợ cấp cho các trường tư thục và khuyến khích các trường nhận nhiều học sinh dưới 3 tuổi hơn vào các lớp dành cho trẻ mới biết đi.

Theo số liệu của chính phủ, năm 2022, khoảng 2,2 triệu trẻ nhập học vào các lớp cho trẻ mới tập đi tại Trung Quốc, chỉ chiếm 5% trong tổng số trẻ nhập học mầm non. Các bậc phụ huynh ở nước này thường chủ yếu nhờ ông bà chăm sóc con vào ban ngày. Tuy nhiên, việc này đang đối mặt một thách thức khi Trung Quốc dự kiến nâng tuổi nghỉ hưu, từ mức 50 tuổi hiện tại với nữ giới làm công việc chân tay và 55 tuổi với nữ giới làm công việc văn phòng. Tuổi nghỉ hưu hiện tại của nam giới Trung Quốc là 60.

“Ngày nay các bậc cha mẹ thường có quan điểm khác biệt với bố mẹ của họ về cách nuôi dạy con và họ muốn nuôi con của mình theo các phương pháp khoa học”, ông Sun Yi, phó giáo sư thuộc Viện Nghiên cứu Châu Á-Nhật bản thuộc Đại học Ritsumeikan, cho biết. “Đến nay, nhiều trung tâm chăm sóc trẻ ban ngày tư nhân tại Trung Quốc có chất lượng kém, nên nhiều phụ huynh do dự khi sử dụng dịch vụ này. Nếu chính phủ mở rộng các trung tâm chăm sóc trẻ ban ngày thì sẽ mang lại lợi ích rất lớn”.

Trong giai đoạn từ năm 2003 đến 2019, số lượng trường mầm non tư nhân ở Trung Quốc tăng gấp 3 lần, đạt đỉnh 173.200 trường vào năm 2019 nhờ chính sách chuyển đổi trường mầm non công lập và tập thể thành trường tư. Các trường tư này nhanh chóng phục vụ nhu cầu của lao động di cư từ nông thôn lên thành thị. Tuy nhiên, kể cả sau khi Bắc Kinh bãi bỏ chính sách một con vào năm 2016, số lượng sinh tại Trung Quốc vẫn giảm 7 năm liên tiếp tới năm 2023 và dân số của nước này đã bắt đầu giảm trong 2 năm qua.

Một yếu tố nữa ảnh hưởng tới các trường mầm non tư thục là việc nhà chức trách siết kiểm soát với hoạt động thương mại trong giáo dục. Năm 2018, Trung Quốc cấm các công ty sở hữu trường mầm non niêm yết cổ phiếu, đồng thời cấm các công ty đại chúng đầu tư vào các trường mầm non.

Tuy nhiên, trường tư vẫn thu hút những người đủ khả năng chi trả và có ác cảm với những gì họ cho là cứng nhắc trong hệ thống trường công.

Một cặp đôi ngoài 30 từng du học nước ngoài dự kiến cho đưa con thứ 2 của mình vào tháng 11 tới. Đề nghị giấu tên, cặp đôi cho biết họ thích trường mầm non tư hơn bởi chương trình của các trường công quá nặng và quá đặt nặng vấn đề yêu nước.

Một ông bố ngoài 30 khác, hiện có con trai 3 tuổi, tại tỉnh Hà Nam, cho biết anh lựa chọn trường tư bởi các giáo viên ở trường công thường quá chú trọng vào điểm số, gây áp lực cho trẻ.

“Chúng tôi muốn chọn một nơi mà con mình có thể vui chơi và tận hưởng việc học tập”, người này chia sẻ.

Dù là trường công hay tư, các trường học vẫn đang đứng trước nhiều thách thức do tỷ lệ sinh giảm. Trở lại với Thượng Hải, trường Angels Kindergarten đã không thể chờ đợi đến khi các biện pháp khuyến khích sinh đẻ mang lại hiệu quả. Vào tháng 5, trường này thông báo cho các phụ huynh về quyết định đóng cửa do “không còn khả năng tài chính để thuê địa điểm cũng như trang trải chi phí vận hành” sau khi hợp đồng thuê hết hạn vào ngày 30/6 – theo lá thư của trường đăng tải trên mạng xã hội.