Đằng sau sự hồi sinh bất ngờ của các công đoàn Mỹ sau nhiều năm suy thoái

Bước đột phá năm 2023

Tại một hội trường cộng đồng ở phía bắc Illinois vào tháng trước, hai người có ảnh hưởng hàng đầu tại Mỹ đã phát biểu trước đám đông công nhân. Một người là Joe Biden, lãnh đạo đương nhiệm của nước Mỹ. Người còn lại là Shawn Fain, người đứng đầu Nghiệp đoàn công nhân ngành ô tô Mỹ (UAW). Người đứng đầu công đoàn dường như nhận được sự chào đón nồng nhiệt hơn.

Vào buổi chiều tháng 11, họ đang ăn mừng chiến thắng. Một năm trước đó, nhà sản xuất ô tô Stellantis tuyên bố sẽ đóng cửa nhà máy lắp ráp ở Belvidere, sa thải 1.200 công nhân sản xuất xe Jeep Cherokee.

Nhưng công đoàn đã chống trả. Trong cuộc đình công kéo dài sáu tuần chống lại ba nhà sản xuất ô tô lớn là Ford, General Motors và Stellantis, UAW đã thương lượng thành công để mở lại nhà máy. Không chỉ vậy, Stellantis còn đồng ý đầu tư 4,8 tỷ USD để trang bị lại và tung ra một chiếc xe bán tải cỡ trung mới ở đó, tạo ra một “trung tâm lớn” để phân phối các bộ phận và có khả năng xây dựng một nhà máy lắp ráp và nhà máy sản xuất pin thứ hai.

Những chiến thuật này không chỉ mở cửa trở lại nhà máy Belvidere mà còn mang lại các hợp đồng tăng lương cho công nhân ô tô tại ba nhà sản xuất ô tô lên 25%.

Ông Biden nói với đám đông rằng các hợp đồng này là “những yếu tố thay đổi cuộc chơi, không chỉ đối với công nhân UAW mà còn đối với tất cả công nhân ở Mỹ. Các bạn đang thay đổi bộ mặt kinh tế của đất nước”.

UAW có kế hoạch sử dụng chiến thắng của mình trên bàn thương lượng để tuyển thêm thành viên công đoàn. Công đoàn đã công bố một nỗ lực sâu rộng nhằm tổ chức công nhân tại các nhà máy ở Mỹ của hơn chục nhà sản xuất ô tô không có công đoàn, bao gồm Tesla, Toyota và Volkswagen.

Liên minh UAW đang đồng thời khai thác và thúc đẩy sự quyết đoán ngày càng tăng trong phong trào lao động Mỹ, vốn đã chứng kiến số lượng thành viên công đoàn giảm dần trong hai thế hệ.

Những khát vọng vượt ra ngoài ngành công nghiệp ô tô. Liên minh đã sử dụng cuộc đình công chống lại các nhà sản xuất ô tô để nêu bật những cuộc đấu tranh trong các ngành công nghiệp khác.

UAW đang khuyến khích các công đoàn trên khắp Mỹ, trong mọi lĩnh vực, tính thời gian hết hạn hợp đồng của họ theo UAW. Ở Mỹ, hầu hết các hợp đồng công đoàn đều có điều khoản chỉ cho phép công nhân đình công khi hợp đồng hết hạn. Bằng cách yêu cầu các công đoàn khác sắp xếp ngày hết hạn hợp đồng của họ với UAW, liên đoàn công nhân ô tô đang cố gắng đặt nền móng cho các hoạt động công nghiệp sâu rộng có thể mở rộng ra ngoài ngành ô tô.

“Chúng tôi đã nói rất nhiều về việc cứu lấy giấc mơ Mỹ”, Fain nói với đám đông ở Belvidere. “40 năm qua, đất nước chúng ta đã đi lùi. Tầng lớp lao động ngày càng bị bỏ lại phía sau, trong khi các tỷ phú lại tước đoạt từng bộ phận của cộng đồng chúng ta. Và chỉ có một điều có thể ngăn chặn điều đó. Đó là chúng tôi. Đó là giai cấp công nhân, đoàn kết vì sự nghiệp chung”.

Các y tá, nhân viên pha chế, sinh viên mới tốt nghiệp, diễn viên và nhà biên kịch đều nghỉ việc ở Mỹ trong năm nay, nhiều người với lý do mong muốn duy trì lối sống của tầng lớp trung lưu đang bị chèn ép bởi lạm phát dai dẳng.

Theo phân tích của Bloomberg Law, hơn 485.000 công nhân Mỹ đã đình công vào năm 2023 khi các công đoàn tiến hành khoảng 317 lần ngừng việc, nhiều hơn bất kỳ thời điểm nào trong hai thập kỷ qua. Các nhà kinh tế lao động tại Đại học Cornell ước tính có 310.000 công nhân đã đình công chỉ trong tháng 10.

Vẫn còn nhiều trở ngại đối với làn sóng mới này vì luật lao động ở Mỹ có thể khiến các công đoàn khó tổ chức hơn so với hầu hết các nền kinh tế tiên tiến khác.

Các nhà lãnh đạo liên minh cũng có thể chơi quá tay. Các ngành công nghiệp như ô tô đang phải đối mặt với những thay đổi công nghệ mạnh mẽ có thể làm giảm số lượng lao động cần thiết - một sự thay đổi có thể tăng tốc nếu lương tăng cao. Và nếu lạm phát tiếp tục kéo dài trong những tháng tới, các công đoàn sẽ phải chịu một số trách nhiệm chính trị, mặc dù họ chỉ đại diện cho một bộ phận lực lượng lao động Mỹ.

Nhưng lần đầu tiên sau nhiều năm, những người ủng hộ người lao động nhìn thấy cơ hội tăng số lượng thành viên công đoàn thay vì chỉ đơn giản đấu tranh chống lại sự suy thoái.

Họ tin rằng đây một phần là kết quả của sự bất mãn về tình trạng bất bình đẳng ở một quốc gia nơi lợi nhuận doanh nghiệp tăng vọt, trong khi thu nhập hộ gia đình trung bình được điều chỉnh theo lạm phát đã giảm gần 5% trong 4 năm qua.

Đại dịch cũng làm thay đổi thái độ. Các nhà kinh tế và nhà tổ chức nói rằng cuộc khủng hoảng Covid-19 đã cho nhiều công nhân thấy họ có rất ít quyền lực trong việc đàm phán với ông chủ về lương và điều kiện làm việc. Vì vậy, khi tình trạng thiếu lao động sau đại dịch đột nhiên mang lại cho người lao động nhiều đòn bẩy hơn, các thành viên công đoàn đã được khuyến khích hành động trực tiếp, bao gồm cả việc nghỉ việc.

Hợp đồng mới

Sản xuất ô tô giữ một vị trí đặc biệt trong trí tưởng tượng của người Mỹ. Ngành công nghiệp này là một thành phần quan trọng trong cơ sở công nghiệp của quốc gia, sử dụng khoảng 1 triệu người nếu bao gồm cả các nhà cung cấp phụ tùng và đóng góp 3% vào tổng sản phẩm quốc nội. 

UAW đóng một vai trò quan trọng trong quá trình đó. Vào những năm 1930, ngành công nghiệp non trẻ này trả mức lương ít ỏi cho đến khi các công nhân ở Flint, Michigan, ngồi vào một nhà máy của GM và từ chối rời đi trong 44 ngày, giành được chiến thắng trong việc tăng lương và truyền cảm hứng cho các cuộc đình công ở các ngành công nghiệp khác.

Theo Bob Bruno, giáo sư lao động tại Đại học Illinois Urbana-Champaign, cuộc đình công là thời điểm quan trọng trong việc tạo điều kiện cho sự thịnh vượng của tầng lớp trung lưu ở Mỹ, bao gồm thu nhập cao hơn, phúc lợi tốt hơn và đảm bảo việc làm. Dưới thời chủ tịch Walter Reuther, người lãnh đạo UAW từ năm 1946 cho đến khi ông qua đời năm 1970, liên minh đã thúc đẩy chính phủ Mỹ hướng tới các chính sách phúc lợi xã hội lớn hơn.

Bruno nói: “UAW không chỉ là một liên đoàn lao động mang tính biểu tượng. Họ là trung tâm của tầng lớp trung lưu mới nổi của Mỹ, cuộc bùng nổ kinh tế vĩ đại sau chiến tranh, nền chính trị của chủ nghĩa tự do lao động, Chính sách Kinh tế Mới và Xã hội Vĩ đại . Vì vậy, những gì xảy ra với công nhân ô tô được coi là có ý nghĩa quan trọng đối với khả năng của phong trào lao động trong việc thực hiện giấc mơ Mỹ”.

Tuy nhiên, cùng với phần còn lại của phong trào lao động, UAW đã chứng kiến số lượng thành viên của mình giảm sút. Những thay đổi trong nền kinh tế bắt nguồn từ những năm 1980, bao gồm thương mại toàn cầu gia tăng và sự suy giảm tương đối trong sản xuất, đã làm giảm không gian cho các công đoàn. Năm 1981, Tổng thống Ronald Reagan đã sa thải những nhân viên kiểm soát không lưu đang đình công trong một động thái đẩy lùi quyền lực công đoàn một cách quyết liệt.

Các nhà phê bình đổ lỗi cho UAW và các hợp đồng mà UAW quản lý để đảm bảo đã giúp làm cho ba nhà sản xuất ô tô lớn trở nên kém cạnh tranh hơn - điều mà họ cho rằng cuối cùng đã góp phần khiến GM và Chrysler tuyên bố phá sản vào năm 2009. Hoạt động sản xuất trong ngành ô tô của Mỹ một phần chuyển sang các bang ở miền Nam nơi mà các công đoàn có di sản yếu hơn.

Năm 1954, cứ ba công nhân Mỹ thì có một người tham gia công đoàn. Bây giờ con số này là 1/10. UAW tuyên bố có 400.000 thành viên trong nhiều ngành công nghiệp, bằng một phần tư so với mức đỉnh điểm là 1,5 triệu vào năm 1979.

Chỉ dưới 150.000 thành viên đó làm việc tại một trong ba nhà sản xuất ô tô lớn truyền thống. Với sự ra mắt của nỗ lực tổ chức quy mô lớn, nó đang tìm cách hợp nhất về số điện tử.

Fain là một trong số những nhà lãnh đạo công đoàn đang thực hiện một cách tiếp cận khác với quá khứ, một nhóm bao gồm Sean O'Brien, Sara Nelson của Teamsters tại Hiệp hội Tiếp viên Hàng không và những người tổ chức giáo viên Mỹ đã đình công ở thập kỷ qua. Lời hùng biện của họ không chỉ tập trung vào các thành viên công đoàn mà còn kêu gọi sự bất bình đẳng kinh tế một cách rộng rãi hơn.

Fain tranh cử chức chủ tịch UAW với tư cách là một ứng cử viên cải cách sau vụ bê bối tham nhũng mở đường cho các thành viên trực tiếp bầu chủ tịch của họ lần đầu tiên trong lịch sử 88 năm của liên minh.

Được bầu chỉ với vài trăm phiếu bầu còn lại, Fain đã mang đến một lập trường đối nghịch và mức độ minh bạch chưa từng có cho quá trình thương lượng. Ông từ chối buổi chụp ảnh truyền thông truyền thống với các giám đốc điều hành của ba nhà sản xuất ô tô lớn trước khi cuộc thương lượng bắt đầu và phát trực tiếp các địa chỉ hàng tuần trên Facebook để cập nhật cho các thành viên về tiến trình tại bàn thương lượng hoặc những thiếu sót.

Beth Gutelius, giám đốc nghiên cứu tại Trung tâm Phát triển Kinh tế Đô thị tại Đại học Illinois Chicago cho biết: “Shawn Fain đại diện cho một kiểu lãnh đạo công đoàn khác, gây hứng thú hơn cho người lao động và sẵn sàng đấu tranh theo cách mà có lẽ chúng ta chưa từng thấy trong một thời gian. Trong phạm vi có những lãnh đạo công đoàn khác như vậy, điều đó có thể thay đổi tình thế”.

Chiến thắng của công đoàn đã lan sang các nhà sản xuất ô tô không thuộc công đoàn, một số trong số họ đã tăng lương trong nỗ lực ngăn chặn việc thành lập công đoàn tại các nhà máy của họ.

Tuy nhiên, việc tận dụng đà tăng trưởng sẽ khó khăn vì luật lao động của Mỹ đã thay đổi hướng chống lại lao động có tổ chức. Các công đoàn phàn nàn rằng các công ty có thể can thiệp vào nỗ lực tổ chức bằng cách tổ chức các cuộc họp bắt buộc đối với nhân viên, nơi họ có thể tuyên bố rằng các công đoàn sẽ dẫn đến sa thải nhân viên hoặc các kết quả thảm khốc khác. Họ nói rằng người sử dụng lao động cũng có thể sa thải các lãnh đạo công đoàn mà không bị phạt ngoại trừ việc buộc phải phục hồi họ với khoản hoàn trả nếu họ thua trong phiên điều trần hành chính, điều này có thể khiến đề xuất này trở thành một đề xuất đáng để thử.

Ở cấp tiểu bang, 26 trong số 50 tiểu bang đã thông qua luật về quyền làm việc, trong đó nói rằng người lao động không thể bị buộc phải tham gia công đoàn và phải trả các khoản phí liên quan để có được hoặc giữ được việc làm. Cho đến năm năm trước, những người không phải là thành viên cho đến khi phải trả một khoản phí cho các công đoàn khu vực công, ngay cả khi họ không tham gia công đoàn, vì công đoàn vẫn phải đại diện cho họ.

Khuyến khích

Nhưng vào năm 2018, Tòa án Tối cao Mỹ đã hủy bỏ tiền lệ 41 năm yêu cầu khoản phí đó đối với những người không phải là thành viên làm việc trong khu vực công ở bất kỳ đâu trên đất nước. Khu vực công ở Mỹ được tổ chức công đoàn chặt chẽ hơn khu vực tư nhân.

Christopher Hayes, một nhà sử học về ngành lao động tại Đại học Rutgers, cho biết việc tăng tỷ lệ công nhân có công đoàn ở Mỹ sẽ tạo ra “một làn sóng nền tảng to lớn từ những người bình thường. Có rất nhiều ngôi sao xếp hàng. Nó có thể xảy ra theo thời gian không? Tôi cũng mong là như vậy”.

Sự hung hăng trong lập trường của UAW trước cuộc đình công đã khiến ông Biden rơi vào tình thế chính trị khó khăn, đặc biệt là vào thời điểm ông đang bị đảng Cộng hòa đổ lỗi cho mức độ lạm phát cao.

Tổng thống tự gọi mình là “Tổng thống ủng hộ công đoàn nhất” trong lịch sử Mỹ và đã bổ nhiệm vào Ủy ban Quan hệ Lao động Quốc gia một cách thân thiện với người lao động. Nhưng UAW đã từ chối sự tán thành của mình đối với Biden, một con dấu chấp thuận đi kèm với tiền mặt của chiến dịch và binh lính để giúp bỏ phiếu vào ngày bầu cử.

Michigan và Ohio đều là nơi tập trung nhiều công nhân ô tô và đều là những chiến trường quan trọng trong cuộc bầu cử Tổng thống. Mặc dù Ohio đã bỏ phiếu cho đảng Cộng hòa bốn lần trong sáu cuộc bầu cử Tổng thống gần đây nhất, nhưng Michigan phần lớn bỏ phiếu cho đảng Dân chủ, sau đó bỏ phiếu cho ông Trump vào năm 2016 trước khi chọn Biden bốn năm sau đó.

Trong khi các Tổng thống thường cố gắng tránh xa các tranh chấp lao động, chiến lược của công đoàn cuối cùng đã buộc ông Biden phải chọn một bên. Vào tháng 10, ông trở thành Tổng thống Mỹ đương nhiệm đầu tiên đi theo hướng ủng hộ các công đoàn. Liên minh đã tiếp tục từ chối sự tán thành của mình trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2024.

UAW cũng có những rủi ro trong cách tiếp cận mang tính đối đầu hơn. Ngành công nghiệp ô tô đang ở giai đoạn đầu của quá trình chuyển đổi mạnh mẽ sang xe điện, vốn đòi hỏi ít linh kiện hơn và có thể là ít nhân công hơn. Các nhà sản xuất ô tô đang thúc đẩy việc chế tạo pin với lực lượng lao động không thuộc công đoàn, một vị trí sẽ dần dần làm tổn hại đến liên đoàn của các thành viên.