Châu Âu tìm cách “câu giờ” cho ngành công nghiệp ô tô đang mắc kẹt

Thời điểm then chốt

Liên minh châu Âu đang chuẩn bị nới lỏng các quy định đầy tham vọng, vốn sẽ cấm hiệu quả việc sản xuất xe sử dụng động cơ đốt trong mới từ năm 2035. Mặc dù tình hình vẫn chưa ổn định, nhưng các kẽ hở đang được thảo luận, có thể dẫn đến việc gia hạn thêm 5 năm, nhưng các kịch bản khác cũng đang được xem xét, bao gồm cả việc loại bỏ hoàn toàn lệnh cấm.

“Chúng ta chỉ có thể làm được điều gì đó cho việc bảo vệ khí hậu nếu chúng ta có một ngành sản xuất cạnh tranh”, Thủ tướng Đức Friedrich Merz phát biểu tại một cuộc họp báo ở Heidelberg cùng với Manfred Weber, người đứng đầu khối bảo thủ trong Nghị viện châu Âu. “Chúng ta cần khắc phục các điều kiện ở châu Âu càng nhanh càng tốt để ngành công nghiệp này ở châu Âu có tương lai”.

Bước lùi này dự kiến sẽ sớm được công bố, là kết quả của hoạt động vận động hành lang mạnh mẽ từ các công ty như Stellantis NV và Mercedes-Benz Group AG, những công ty tìm cách giảm thiểu rủi ro bị phạt có thể vượt quá 1 tỷ euro (1,2 tỷ USD) trong những năm tới. Các quốc gia sản xuất ô tô lớn, bao gồm Đức - quê hương của Mercedes, Volkswagen AG và BMW AG — cũng thúc đẩy những thay đổi để xoa dịu căng thẳng chính trị và nguy cơ mất việc làm.

Mặc dù việc nới lỏng thời hạn có thể được hoan nghênh đối với một ngành công nghiệp chiếm khoảng 1 nghìn tỷ euro (1,2 nghìn tỷ USD) sản lượng kinh tế, nhưng nó cũng tiềm ẩn rủi ro. Quá nhiều sự linh hoạt đe dọa làm chậm sự phát triển và gia tăng khoảng cách công nghệ với Tesla Inc. và các đối thủ Trung Quốc như BYD Co. Điều đó có thể dẫn đến việc EU trở thành thành trì của công nghệ lỗi thời và không làm được gì nhiều để củng cố khả năng cạnh tranh đang suy yếu của ngành.

“Những gì đang xảy ra hiện nay là một lời cảnh tỉnh cho ngành công nghiệp ô tô”, Jos Delbeke, giáo sư tại Viện Đại học Châu Âu ở Florence và là cựu quan chức cấp cao về khí hậu của EU, cho biết. “Một số sự linh hoạt có thể cần thiết vì tất cả các lý do chính đáng, nhưng nó nên là tạm thời, nếu không, EU sẽ có nguy cơ bỏ lỡ các mục tiêu khí hậu và thua cuộc đua công nghệ”.

Việc nới lỏng thời hạn cũng có thể là cơ hội để các nhà lãnh đạo châu Âu tập hợp lại và làm cho quá trình chuyển đổi trở nên dễ chấp nhận hơn đối với người tiêu dùng.

Cho đến nay, gánh nặng thuộc về các nhà sản xuất để hiện thực hóa tham vọng xe điện của EU, với nhiều chính phủ quốc gia làm rất ít để thực hiện chính sách nhằm làm cho công nghệ này hấp dẫn hơn.

Mặc dù hiện nay các nhà hoạch định chính sách vẫn còn thời gian để thay đổi hướng đi, nhưng các ưu đãi cho việc mua hoặc sử dụng xe điện tốn kém và nguồn lực tài chính khó có thể tăng lên trong những năm tới.

Trong một kế hoạch hành động được công bố vào tháng 3, cơ quan điều hành của khối đã cam kết các biện pháp để làm cho pin và linh kiện sản xuất trong nước có giá cả cạnh tranh.

Để thúc đẩy việc sử dụng xe không phát thải, khối này cũng cam kết sẽ hợp tác với các quốc gia thành viên trong việc xây dựng các chính sách xe điện hiệu quả. Tuy nhiên, Brussels có quyền hạn hạn chế trong việc các quốc gia thành viên thiết kế thuế và trợ cấp địa phương như thế nào.

Chi phí của quá trình chuyển đổi xanh là một vấn đề rất nhạy cảm đối với các chính phủ trong bối cảnh chủ nghĩa dân túy đang gia tăng. Mối quan ngại của họ đã được thể hiện rõ vào đầu tháng 12, khi EU đạt được thỏa thuận sơ bộ về mục tiêu khí hậu mới cho năm 2040, đồng thời trì hoãn việc áp dụng giá carbon tại các trạm xăng thêm một năm, đến năm 2028.

Mặc dù điều đó sẽ làm cho việc lái xe sử dụng động cơ đốt trong trở nên đắt đỏ hơn và đồng thời làm cho xe điện trở nên hấp dẫn hơn, các chính trị gia lo ngại động thái này có thể gây ra một phản ứng dữ dội khác từ cử tri.

“Tham vọng về khí hậu của EU đòi hỏi mọi lĩnh vực phải đóng góp, nhưng việc giảm phát thải từ giao thông đường bộ lại đang tụt hậu”, ông Ingo Ramming, người đứng đầu thị trường carbon tại Banco Bilbao Vizcaya Argentaria SA ở Madrid, nói. Sự thành công của hệ thống định giá nhiên liệu mới “sẽ phụ thuộc vào các mối quan ngại về chính trị và xã hội, vốn càng trở nên gay gắt hơn trong bối cảnh đầy thách thức hiện nay”.

Các nhà sản xuất ô tô đã làm chậm hoặc thu hẹp quy mô một số dự án nhà máy sản xuất pin, trong khi các nhà cung cấp – những người sử dụng phần lớn lực lượng lao động của ngành – đang chịu áp lực nặng nề khi các đơn đặt hàng động cơ đốt trong giảm nhanh hơn so với tốc độ tăng trưởng của xe điện.

Các nhóm ngành thì cảnh báo rằng nếu không có quá trình chuyển đổi phù hợp hơn với thực tế thị trường, hàng nghìn nhà sản xuất phụ tùng nhỏ hơn sẽ phải đối mặt với nguy cơ sụp đổ, làm tăng nguy cơ mất việc làm và gián đoạn chuỗi cung ứng trên toàn khối.

“Nền tảng công nghiệp của châu Âu đang chịu áp lực khi quá trình điện khí hóa và cạnh tranh toàn cầu dịch chuyển giá trị sang châu Á”, ông Archibald Poty, quản lý thương mại và thị trường tại CLEPA, Hiệp hội các nhà cung cấp châu Âu, cho biết. “Trong môi trường kinh doanh kém thuận lợi hơn, các chính sách chiến lược là rất quan trọng”.

Hoài nghi

Mặc dù có sự thụt lùi, các cam kết về môi trường vẫn được giữ nguyên và những tháng tới sẽ kiểm chứng liệu các nhà hoạch định chính sách có thể đạt được sự cân bằng để giữ cho ngành công nghiệp ô tô của châu Âu cạnh tranh toàn cầu mà không làm chệch hướng các nỗ lực loại bỏ hoàn toàn lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính trong vòng 25 năm hay không.

Đối với các nhà sản xuất ô tô, vẫn chưa rõ liệu thời gian gia hạn có mang lại sự thúc đẩy việc làm như họ tuyên bố hay không. Nhiều giám đốc điều hành cho rằng việc lùi thời hạn sẽ không giải quyết được các vấn đề sâu xa của ngành, từ giá năng lượng cao đến quy trình cấp phép chậm chạp và thiếu sản xuất pin trong nước.

Nếu không có tiến bộ trên những mặt trận đó, họ cảnh báo, châu Âu có nguy cơ chỉ trì hoãn nỗi đau chứ không cải thiện được cơ hội trong cuộc đua toàn cầu về xe điện.

Một số người lo ngại rằng sự nới lỏng này thậm chí có thể làm gia tăng sự do dự. Bằng cách giảm bớt áp lực, các nhà phê bình cho rằng EU có thể vô tình khuyến khích các công ty bám trụ vào các công nghệ truyền thống có lợi nhuận thay vì đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang xe điện – một động thái có thể khiến khu vực này tụt hậu hơn nữa khi Trung Quốc đang tiến lên phía trước. Rủi ro là châu Âu sẽ lãng phí những năm tháng quý giá trong tình trạng trì trệ.

Các quy định lỏng lẻo hơn cũng có thể tạo cơ hội cho các giải pháp tạm thời như bộ mở rộng phạm vi hoạt động và hệ thống hybrid. Giống như hầu hết các loại pin xe điện hiện nay, nhiều linh kiện chính được sản xuất tại Trung Quốc, có nghĩa là bất kỳ sự tăng trưởng ngắn hạn nào đối với các nhà cung cấp của châu Âu cũng có thể rất khiêm tốn.

Bên cạnh đó, các yêu cầu về tỷ lệ nội địa hóa có thể hữu ích, nhưng các nhà sản xuất ô tô Đức đã phản đối các quy định bắt buộc như vậy vì lo ngại về chi phí cao hơn và thủ tục hành chính phức tạp hơn.