​​Khi Huawei ra mắt mẫu điện thoại Mate 60 Pro, ngành công nghệ toàn cầu không khỏi ngạc nhiên. Bất chấp lệnh hạn chế công nghệ khắt khe từ Hoa Kỳ, thiết bị này sở hữu con chip tiên tiến sản xuất trên tiến trình 7 nanomet. Dường như đổi mới sáng tạo vẫn tìm được lối đi riêng, ngay cả dưới sức ép cấm vận. Ngay sau đó, Hoa Kỳ lập tức siết chặt kiểm soát xuất khẩu và tăng cường các quy định, theo Tech Wire Asia.

Kể từ đó, Hoa Kỳ chủ động mở rộng “cuộc chiến chip” lên quy mô toàn cầu sau các báo cáo cho thấy dòng chip AI Ascend của Huawei đang sở hữu hiệu năng gần với chip Nvidia, dù phía Huawei vẫn giữ im lặng như thường lệ.

Chính quyền Tổng thống Trump tuyên bố việc sử dụng chip Ascend của Huawei “ở bất kỳ đâu trên thế giới” đều vi phạm quy định xuất khẩu của Hoa Kỳ, cho thấy nỗ lực thực thi luật lệ đáng kể, đồng thời phơi bày nỗi lo sâu xa rằng vị thế công nghệ Hoa Kỳ có thể không còn được duy trì chỉ bằng biện pháp hạn chế.

Lệnh cấm toàn cầu với chip AI của Trung Quốc được công bố vào ngày 14/5/2025, khi chính quyền Tổng thống Donald Trump bãi bỏ quy định “AI Diffusion Rule” từ thời ông Biden mà không công bố chính sách thay thế.

Thay vào đó, Cục Công nghiệp và An ninh (BIS) ban hành hướng dẫn mới nhằm “tăng cường kiểm soát xuất khẩu với chip AI sử dụng ở nước ngoài”, đặc biệt nhắm đến dòng vi xử lý Ascend của Huawei.

Hướng dẫn mới cảnh báo về những “biện pháp xử lý” như phạt tiền và án tù đối với bất kỳ doanh nghiệp toàn cầu nào bị phát hiện sử dụng chip do Trung Quốc phát triển - bước đi mang tính thay đổi căn bản so với quy định truyền thống về xuất khẩu, vốn chỉ giới hạn trong phạm vi hàng hóa rời khỏi biên giới quốc gia chứ không kiểm soát những gì diễn ra trên thế giới.

PHẠM VI ẢNH HƯỞNG CỦA CƠ QUAN CÔNG NGHỆ HOA KỲ

Theo tờ South China Morning Post, các hướng dẫn mới nêu đích danh dòng chip Ascend của Huawei sau khi quy định “khuếch tán AI” theo từng quốc gia của chính quyền ông Biden bị bãi bỏ. Nhưng tác động của lệnh cấm toàn cầu này vượt xa căng thẳng song phương Hoa Kỳ - Trung Quốc.

Bằng việc khẳng định quyền tài phán với lựa chọn công nghệ, Hoa Kỳ đang yêu cầu các quốc gia có chủ quyền và doanh nghiệp độc lập trên toàn thế giới tuân thủ và ưu tiên chính sách nội địa.

Chẳng hạn, một startup AI tại Brazil có thể bị cấm sử dụng giải pháp chip tiết kiệm chi phí vì sản phẩm do công ty Trung Quốc sản xuất. 

Theo Financial Times, BIS khẳng định các mẫu chip Ascend 910B, 910C và 910D của Huawei đều nằm trong phạm vi điều chỉnh của lệnh cấm, vì chúng “có khả năng được thiết kế bằng phần mềm, công nghệ có nguồn gốc từ Hoa Kỳ, hoặc được sản xuất bằng thiết bị chế tạo bán dẫn, là sản phẩm trực tiếp của công nghệ/phần mềm Hoa Kỳ, hoặc cả hai ý trên”.

PHẢN ĐỐI CÁC BIỆN PHÁP KIỂM SOÁT TOÀN DIỆN

Ngay cả tại Hoa Kỳ, ngành sản xuất chip cũng cho thấy sự lo ngại về chính sách bán dẫn Washington. Việc mở rộng kiểm soát xuất khẩu mạnh mẽ đang tạo ra sự bất định không chỉ với nhóm công ty Trung Quốc, mà còn ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng toàn cầu và những mối quan hệ hợp tác đổi mới đã xây dựng qua hàng thập kỷ. Việc ép buộc hoàn toàn bỏ qua thực tế phức tạp của ngành công nghệ hiện đại, nơi mà đổi mới xuất hiện ở mọi kế hoạch hợp tác quốc tế đa dạng.

South China Morning Post (SCMP) nhận định: “Quy định mới của Washington về bản chất đang buộc công ty công nghệ toàn cầu phải chọn phe – Trung Quốc hay Hoa Kỳ – điều này càng làm sâu sắc thêm sự chia rẽ công nghệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới”.

Hệ quả kinh tế có thể vô cùng nghiêm trọng. Phân tích gần đây cho thấy chip AI Ascend 910B của Huawei đạt đến 80% hiệu suất của Nvidia A100 khi huấn luyện mô hình ngôn ngữ lớn, thậm chí “trong một số bài kiểm tra khác, chip Ascend còn vượt A100 tới 20%”.

Việc ngăn cản tiếp cận các lựa chọn cạnh tranh có thể vô tình kìm hãm đổi mới và duy trì thế độc quyền nhân tạo trên thị trường.

NGHỊCH LÝ ĐỔI MỚI

Trớ trêu thay, những chính sách nhằm duy trì vị thế dẫn đầu công nghệ của Hoa Kỳ có thể làm suy yếu chính mục tiêu đó. CEO Nvidia, Jensen Huang, từng thừa nhận hồi đầu tháng rằng Huawei là “một trong những công ty công nghệ đáng gờm nhất thế giới”, và lưu ý rằng Trung Quốc “không hề tụt hậu” trong phát triển AI.

Cố gắng cô lập các công ty như vậy có thể khiến hệ sinh thái công nghệ song song phát triển nhanh hơn, cuối cùng làm suy giảm ảnh hưởng của Hoa Kỳ thay vì củng cố.

Cho đến nay, bí mật xoay quanh dòng chip Ascend của Huawei vẫn được giữ kín, chỉ có dự đoán của bên thứ ba là công khai.

Sau đợt siết chặt, Huawei ngừng công bố chính thức mọi thông tin liên quan đến dòng chip này, bao gồm ngày ra mắt, lịch sản xuất hay công nghệ chế tạo. Mẫu chip bị Hoa Kỳ nêu đích danh như Ascend 910C và 910D thậm chí chưa từng được Huawei xác nhận tồn tại.

Trong báo cáo khác của SCMP, ông Chim Lee – nhà phân tích cấp cao tại Economist Intelligence Unit, cảnh báo “nếu các quy định được thực thi nghiêm ngặt, Trung Quốc nhiều khả năng sẽ có biện pháp trả đũa”, và có thể trở thành “điểm mặc cả” trong các cuộc đàm phán thương mại giữa Washington và Bắc Kinh. Nhận định này cho thấy bản chất phản tác dụng của các hành động đơn phương trong nền kinh tế toàn cầu đan xen phức tạp.

Ngành công nghiệp bán dẫn phát triển vốn dựa vào hợp tác quốc tế, nghiên cứu chia sẻ và cạnh tranh mở. Những chính sách chia cắt hệ sinh thái này không phục vụ lợi ích dài hạn của bất kỳ ai, kể cả Hoa Kỳ.

Khi thế giới phải đối mặt với thách thức như biến đổi khí hậu hay đổi mới trong y tế, việc xây dựng rào cản khiến “bộ óc” xuất sắc không thể tiếp cận công cụ tốt nhất và làm chậm lại tiến trình phát triển của nhân loại.

Ngoài ra, lệnh cấm chip AI toàn cầu có nguy cơ đẩy nhanh sự phân mảnh công nghệ. Lịch sử đã chứng minh, các thị trường bị chia cắt vì lý do chính trị thường sinh ra những hệ sinh thái đổi mới song song, và những hệ sinh thái đó có khả năng cạnh tranh hiệu quả hơn so với thị trường bị kiểm soát bởi rào cản.

Tương lai ngành bán dẫn phụ thuộc vào các giải pháp bền vững, vừa giải quyết được mối lo an ninh, vừa duy trì mạng lưới hợp tác thúc đẩy đổi mới. Khi lệnh cấm chip AI toàn cầu bắt đầu có hiệu lực, cả thế giới sẽ cùng dõi theo, liệu đổi mới sẽ phát triển vượt quy định, hay bị phân mảnh bởi kiểm soát.