Cơ hội và thách thức của thị trường xe điện tại Việt Nam trong xu thế “di chuyển xanh”

Xe máy điện "dẫn lối" cho sự phát triển của ô tô điện  

Theo báo cáo phân tích mới nhất thuộc bộ phận nghiên cứu lĩnh vực Tech & Mobility của Vero, đơn vị tư vấn truyền thông thương hiệu tại ASEAN về việc phát triển ô tô điện tại thị trường Việt Nam, với dân số lên đến 98 triệu người, Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể trong việc tiếp nhận xe máy điện, trở thành thị trường xe máy điện lớn thứ hai trên thế giới, sau Trung Quốc. 

Tuy nhiên, mức độ sử dụng ô tô điện tại Việt Nam còn khá thấp so với thị trường chung của khu vực khi chỉ chiếm 0,7% tổng lượng ô tô điện bán ra ở thị trường Đông Nam Á, dù VinFast và tất cả các thương hiệu ô tô lớn trên toàn cầu đã ra mắt những mẫu xe điện tại Việt Nam. 

Việt Nam là quốc gia vẫn có số lượng xe máy chiếm ưu thế trên đường phố, điều này đã thúc đẩy ngành công nghiệp xe máy điện không ngừng phát triển.

Theo Bộ Công Thương, doanh số tiêu thụ xe máy điện tại Việt Nam đã tăng khoảng 30% – 35% trong những năm gần đây, đưa Việt Nam trở thành thị trường xe máy điện (E2W) lớn nhất khu vực ASEAN và lớn thứ 2 toàn cầu, chỉ sau Trung Quốc. Ảnh: Lê Vũ.

Trong một báo cáo từ motorcycledata.com, trước những tác động từ giá xăng dầu tăng cao và những vấn đề về môi trường đang ngày càng được người tiêu dùng quan tâm, doanh số tiêu thụ xe máy điện được dự đoán sẽ vượt qua xe máy xăng. Số liệu từ Vero IQ cũng chỉ ra, tỷ lệ người dùng tìm kiếm về xe máy điện tăng trưởng hàng năm là 71% (số liệu thống kê từ tháng 1/2019 đến tháng 3/2023). Điều này cho thấy người tiêu dùng Việt Nam đang dần xem xe điện là phương tiện di chuyển thân thiện với môi trường.  

Tháng 1/2023 vừa qua, hãng xe máy điện Yadea có trụ sở tại Trung Quốc, được đánh giá là nhà sản xuất xe máy điện lớn nhất thế giới, đã đầu tư 100 triệu USD vào nhà máy lắp ráp đặt tại Bắc Giang với năng suất dự kiến đạt 2 triệu xe máy điện mỗi năm.  

Có thể thấy, mô hình thành công của xe máy điện tại Việt Nam đã định hướng phát triển cho các thương hiệu ô tô điện đang mong muốn gia nhập vào cuộc đua “di chuyển bền vững” tại thị trường đang “hot” này.  

Thị trường xe điện tại Việt Nam ngày càng sôi động khi có sự góp mặt của nhiều nhà sản xuất ô tô lớn với các chính sách thúc đẩy bán hàng từ phân khúc xe phổ thông đến phân khúc xe sang cao cấp.

VinFast – nhà sản xuất ô tô điện lớn trong nước tại Việt Nam, đã lắp đặt các trạm sạc trong 63 tỉnh thành đồng thời thúc đẩy phát triển dịch vụ xe ôm công nghệ thuần điện và dịch vụ taxi thuần điện.

Bên cạnh dãy sản phẩm ô tô điện hiện có, VinFast sẽ ra mắt mẫu xe điện nhỏ gọn cạnh tranh với mẫu Wuling Hongguang Mini EV từ TMT của Trung Quốc, dự kiến sẽ có mặt tại Việt Nam vào cuối năm 2023.

Vào cuối năm 2022, Mercedes-Benz Việt Nam đã ra mắt dòng xe thuần điện EQS đầu tiên tại Việt Nam. Trong năm 2023, Mercedes-Benz sẽ đưa thêm 3 mẫu SUV thuần điện về Việt Nam, bao gồm EQB SUV – SUV hạng sang cỡ nhỏ, EQE SUV – SUV hạng sang cỡ trung, và EQS SUV – SUV hạng sang cỡ lớn.  

Các thương hiệu lớn trong phân khúc xe sang như BMW, Porsche, Audi, Volvo cũng lần lượt giới thiệu những mẫu xe điện cũng như chiến lược hoàn thiện danh mục xe điện của họ tại thị trường Việt Nam trong tương lai gần.  

Thương hiệu Audi cũng cung cấp dịch vụ sạc nhanh cho 2 showroom của hãng tại Thành phố Hồ Chí Minh, trong đó, phòng chờ sạc nhanh tại Quận 1 sẽ được miễn phí sử dụng trong năm 2023.  

Startup xe điện Selex Smart Electric Vehicle JSC (Selex Motors) có trụ sở tại Hà Nội, đã huy động vốn thành công 3 triệu USD bằng trái phiếu chuyển đổi từ các nhà đầu tư hiện tại là Công ty đầu tư mạo hiểm ADB Ventures của Ngân hàng Phát triển châu Á, Schneider Electric Energy Access Asia, Touchstone Partners và Sopoong Ventures. 

Nhà sản xuất bánh xe hàng đầu Bridgestone cũng cho biết sẽ tung ra sản phẩm mới sử dụng công nghệ Enliten vào cuối năm 2023. Công nghệ này hứa hẹn mang đến một bánh xe xanh hơn, bền hơn, nhẹ hơn nhưng vẫn đảm bảo khả năng chịu tải và êm ái ngay cả khi bẻ lái. 

Chính sách hỗ trợ từ Chính phủ, quan điểm của người tiêu dùng và các rào cản hiện tại

Vào tháng 12 năm 2021, VinFast đã ra mắt mẫu xe điện VF e34 đầu tiên được sản xuất tại Việt Nam và cũng là chiếc xe điện đầu tiên được mở bán trong nước. Thời điểm lịch sử này đánh dấu sự khởi đầu cho một kỷ nguyên mới của ngành công nghiệp ô tô Việt Nam. Đến tháng 8 năm 2022, theo số liệu thống kê từ Cục Đăng kiểm Việt Nam, cả nước có gần gần 3.000 chiếc ô tô điện đã được sản xuất lắp ráp, nhập khẩu. 

Hiệp hội Nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA) dự báo rằng Việt Nam sẽ đạt mốc 1 triệu xe điện vào khoảng năm 2028 và khoảng 3,5 triệu xe điện vào năm 2040.

Theo 6Wresearch, quy mô thị trường xe điện Việt Nam được dự kiến sẽ đạt tỷ suất tăng trưởng hàng năm (CAGR) 22,9% trong giai đoạn 2020-2025.

Các dự báo này cũng tạo ra một thách thức lớn khi doanh số tiêu thụ xe điện tại Việt Nam chỉ chiếm 0,7% so với toàn khu vực Đông Nam Á (theo số liệu Quý 3/2022 của Statista) và các chính sách khuyến khích tiêu thụ xe điện từ Chính phủ được kỳ vọng sẽ thúc đẩy người tiêu dùng Việt Nam sử dụng xe điện nhiều hơn.  

Chính sách thuế thúc đẩy tăng trưởng “xe xanh” 

Để phát huy vai trò của các chính sách thuế trong việc khuyến khích phát triển “xe xanh”, Chính phủ Việt Nam đã ban hành mức nộp lệ phí trước bạ của ô tô điện chạy pin là 0% trong 3 năm, kể từ ngày 1/3/2022. Sau 3 năm, mức lệ phí này sẽ chỉ còn 50% so với xe xăng truyền thống. Ngoài ra, Chính phủ cũng ban hành chính sách giảm thuế tiêu thụ đặc biệt đối với ô tô điện xuống chỉ còn 1%-3%, áp dụng đến hết tháng 2 năm 2027. Đây được xem là những tín hiệu tích cực, tạo đà phát triển cho thị trường ô tô điện trong nước. 

Trong một khảo sát được Vero thực hiện vào đầu năm 2023, người tiêu dùng Việt Nam đều đồng ý quan điểm xe điện là phương tiện thân thiện với môi trường khi không có khí thải, góp phần giảm thiểu lượng khí thải nhà kính và các chất gây ô nhiễm so với các phương tiện sử dụng động cơ đốt trong (ICE) truyền thống. 

Có đến 2/3 trong số 91 người tham gia khảo sát (bao gồm nam và nữ có độ tuổi từ 18-54) cho biết lý do họ tìm hiểu và cân nhắc mua xe, phần lớn cho rằng bảo vệ môi trường là động lực mua hàng chính của họ. Trong khi đó, 69% người tham gia khảo sát cho rằng chi phí vận hành xe điện thấp hơn so với phương tiện chạy bằng nhiên liệu.   

Kết quả nghiên cứu gần đây của NielsenIQ cũng cho thấy sự tương đồng với kết quả khảo sát từ Vero, khi 55% người tiêu dùng tại Việt Nam đánh giá cao tính bền vững mà xe điện mang lại, trong khi 24% đang tích cực theo đuổi lối sống bền vững hơn để tiết kiệm tiền.  

Trong khảo sát của mình, các chuyên gia của Vero đã nhận ra nguyên nhân vì sao xe điện phát triển chậm tại Việt Nam khi xem xét lý do cân nhắc mua xe điện từ 2/3 số người tham gia khảo sát. Theo đó, có 3 yếu tố chính khiến người dùng e ngại việc chuyển sang sử dụng xe điện ở thời điểm này: Thiếu trạm sạc gây ra lo ngại về khoảng cách di chuyển; Quá ít người hiểu về công nghệ xe điện; Giới trẻ là những người ít quan tâm nhất đến xe điện.

Đầu tiên, việc thúc đẩy di chuyển bền vững ở Việt Nam đòi hỏi một hạ tầng tương ứng, bao gồm nguồn cung cấp điện, các trạm sạc, pin và quy trình xử lý pin. VinFast đã lắp đặt 150.000 cổng sạc với khoảng 3.000 trạm sạc tại các vị trí như chung cư bãi đỗ xe, trạm dừng chân và cả trạm xăng dầu. Các trạm sạc của VinFast được xây dựng với nhiều mức công suất khác nhau, bao gồm trạm sạc thông thường 11kW, trạm sạc nhanh 30kW và 60kW, trạm sạc siêu nhanh 250kW và trạm sạc cho xe máy điện 1.2kW.  

Trong khi đó, các đơn vị phát triển hệ thống sạc xe điện thông minh như EBOOST và Charge+ cũng triển khai lắp đặt các trạm sạc trên khắp Việt Nam nhằm thúc đẩy việc sử dụng xe điện rộng rãi hơn.  

Tuy nhiên, kết quả khảo sát từ Vero đã chỉ rằng, hạn chế về hạ tầng trạm sạc vẫn còn là thách thức lớn khiến người tiêu dùng e ngại chuyển sang sử dụng ô tô điện. Theo đó, đằng sau lý do 90% người dùng không chọn mua xe điện là vì họ cho rằng thiếu hụt hệ thống trạm sạc sẽ ảnh hưởng quá trình sử dụng xe điện, nhất là khi đi xe đường dài.  

Như vậy, việc lắp đặt đều đặn các trạm sạc với nguồn điện ổn định trên các tuyến đường phổ biến để đáp ứng nhu cầu di chuyển của người dùng xe điện là vấn đề mà các nhà sản xuất xe điện cần “bắt tay” thực hiện.  

Vấn đề tiếp theo là thị trường xe điện vẫn chưa được khai thác hoàn toàn . Thực tế, thị trường ô tô điện tại Việt Nam chỉ mới phát triển trong những năm gần đây, do đó, người tiêu dùng vẫn còn e ngại nhiều về tính năng của xe điện so với xe xăng truyền thống – phương tiện quen thuộc trong nhiều thập kỷ. Nhiều người được hỏi trong cuộc khảo sát của Vero thừa nhận rằng họ vẫn còn thiếu kiến thức tổng thể về xe điện, các tính năng công nghệ lẫn tính năng an toàn. Thực tế, có đến 63% người tham gia khảo sát cho biết họ chưa từng đi hoặc lái một chiếc ô tô điện. 

Một cuộc khảo sát được thực hiện với 30 người về ý định mua ô tô điện, hơn một nửa cho biết họ không mua ô tô điện vì không cảm thấy quen thuộc, trong khi 72% người tham gia khảo sát chọn thang điểm 1 (điểm thấp nhất) khi đánh giá khả năng phân biệt các loại xe điện. 

Các thương hiệu xe điện nên ưu tiên định hướng cho người dùng Việt Nam nhằm rút ngắn sự thiếu hụt thông tin, phá vỡ những lầm tưởng và thông tin sai lệch về xe điện cũng như chỉ ra được những ưu điểm nổi trội và lợi ích thiết thực mà xe điện mang đến cho cuộc sống hiện nay. Từ đó, trao quyền cho người dùng đưa ra quyết định sở hữu xe điện.  

Một điều thú vị nữa trong kết quả khảo sát của Vero cho thấy, Gen Z và Millennials (độ tuổi từ 18-34) là nhóm khách hàng nhận định xe điện là phương tiện thân thiện với môi trường hơn các nhóm khách hàng khác. Tuy nhiên, những người tiêu dùng trẻ này lại ít có xu hướng sở hữu một chiếc xe điện cho riêng mình.  

Hiện nay, những người trẻ thuộc thế hệ Millennials và Gen Z chiếm hơn 1/2 dân số Việt Nam. Dự kiến đến năm 2030, nhóm người tiêu dùng ở độ tuổi này sẽ đóng góp khoảng 40% vào tổng lượng tiêu thụ của Việt Nam. Và thật mâu thuẫn khi Gen Z và Millennials ít quan tâm đến việc chuyển đổi sang xe điện bởi đây là thế hệ tiếp xúc với công nghệ rất sớm và có nhận thức xã hội cao.

Vì vậy, Vero đã nghiên cứu và xác định ra 2 hành vi ảnh hưởng đến việc Gen Z và Millennials do dự khi chuyển sang sử dụng xe điện: Các dịch vụ taxi công nghệ tại Việt Nam không chỉ đang ngày càng phổ biến mà còn bắt đầu thay thế xe xăng sang sử dụng xe điện. Với sự đa dạng của các dịch vụ taxi, người dùng dễ dàng di chuyển trong và ngoài thành phố. Điều này khiến Gen Z và Millennials ít ưu tiên việc sở hữu ô tô điện.   

Trong bối cảnh tình hình kinh tế hiện nay, chi phí sở hữu và bảo dưỡng một chiếc ô tô (cả xe điện lẫn xe xăng) cao hơn rất nhiều thu nhập của Gen Z và Millennials. Theo kết quả khảo sát từ Vero, những người trong độ tuổi từ 18-34 có thu nhập trung bình từ 10-25 triệu VNĐ. Hơn hết, nhóm người tiêu dùng trong độ tuổi này thích trải nghiệm hơn là sở hữu. Đây cũng là lí do vì sao họ thích thuê một chiếc ô tô, chọn dùng ứng dụng đặt xe taxi hơn là sở hữu một chiếc xe riêng.  

Có thể ở thời điểm hiện tại, người tiêu dùng thế hệ Z và thế hệ Millennials chưa thực sự quan tâm đến việc sở hữu xe điện. Nhưng đây là thế hệ đại diện cho tệp khách hàng tiềm năng trong tương lai. Khi Gen Z và Millennials xây dựng gia đình họ sẽ ưu tiên hơn các yếu tố tạo nên sự tiện lợi. Do đó, theo nhận định của Vero, các thương hiệu xe điện cần liên tục tương tác và giao tiếp với họ để thiết lập các mối quan hệ lâu dài và khuyến khích việc chuyển sang sử dụng xe điện trong tương lai.