Thương vụ Ford và “ông trùm” pin ô tô điện CATL gây tranh cãi vì nhà máy giá 3,5 tỷ USD

Khôi Nguyên

21/02/2023

Đối với các giám đốc điều hành ở cả hai bờ Thái Bình Dương, thỏa thuận gây tranh cãi của Ford Motor Co. nhằm xây dựng một nhà máy sản xuất pin ô tô điện trị giá 3,5 tỷ USD ở Michigan sử dụng công nghệ Trung Quốc là phần cuối của một hành động bắt đầu từ hai năm trước.

Màn hợp tác gây tranh cãi

Ford và CATL đang là tâm điểm chú ý sau khi tuyên bố một số thông tin liên quan đến xây dựng nhà máy pin ô tô điện trị giá tỷ USD.

Khi Ford và Contemporary Amperex Technology Co. Ltd của Trung Quốc lần đầu tiên bắt đầu nói chuyện vào đầu năm 2021 về việc cùng nhau chế tạo pin ở Bắc Mỹ, một cơn bão gây tranh cãi liên quan đến vấn đề chính trị dường như là một viễn cảnh xa vời. Nhưng điều đó đã sớm thay đổi.

Chuyến đi của Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi tới Đài Loan năm ngoái đã gây ra xung đột ngoại giao gây ra sự chậm trễ trong việc công bố nhà máy. Một cuộc chiến thương mại leo thang không giúp được gì. Giờ đây, hiệp ước đang thu hút sự giám sát từ các quan chức chính phủ ở Mỹ và Trung Quốc khi vấn đề gián thương mại bị cáo buộc làm gia tăng căng thẳng giữa hai nước.

Nhưng khuôn khổ được đàm phán cẩn thận của thỏa thuận - Ford sẽ sở hữu và vận hành nhà máy, trong khi CATL sẽ cấp phép cho công nghệ của mình mà không cần nắm giữ cổ phần - cung cấp một kế hoạch chi tiết cho các công ty Trung Quốc đang tìm cách kiếm lợi từ cơn sốt pin của Mỹ và có thể cho các nhà sản xuất ô tô khác của Mỹ đang tìm kiếm để tăng đầu ra EV.

Điều hướng các tranh chấp địa chính trị sẽ rất quan trọng khi các nhà sản xuất ô tô hàng thế kỷ như Ford và General Motors tranh giành để bắt kịp Tesla. Trong thị trường xe điện đang phát triển nhanh chóng, pin đã trở thành một chiến trường quan trọng. Ford và các đối thủ của họ cần công nghệ của Trung Quốc. Chỉ hai công ty Trung Quốc – nhà cung cấp CATL của Tesla và đối thủ BYD – chiếm hơn một nửa sản lượng pin EV của thế giới.

“Thỏa thuận đã tạo tiền lệ”, Tu Le, giám đốc điều hành của công ty tư vấn Trung Quốc và Mỹ Sino Auto Insights, cho biết trong một cuộc phỏng vấn. “Đối với công ty Trung Quốc thứ hai hoặc thứ ba tham gia, sẽ không gây sốc như vậy”.

Từ tháng 3/2022, CATL, nhà sản xuất pin lớn nhất thế giới và Ford đã đánh giá các địa điểm trên khắp Bắc Mỹ cho nhà máy mõi. Mexico nổi lên với tư cách là địa điểm đi đầu trong việc triển khai nhà máy, một số nguồn tin nội bộ cho hay.

Những địa điểm dọc biên giới Mexico cũng có vẻ lý tưởng, với nguồn lao động dồi dào, giá rẻ và cơ sở hạ tầng cần thiết để dễ dàng xuất khẩu sang Mỹ. CATL đã lùng sục các địa điểm ở quốc gia Mỹ Latinh vào tháng 7, ngay trước chuyến đi của bà Pelosi tới Đài Loan. Nhưng chuyến thăm của nhà lập pháp Mỹ đã làm gia tăng căng thẳng, khiến công ty Trung Quốc phải đẩy lùi tiến trình.

Đuổi theo chính sách giảm thuế

Nhà máy sản xuất của Ford.

Sau đó, nỗ lực thúc đẩy chống biến đổi khí hậu của Tổng thống Joe Biden đã thay đổi mọi thứ. Vào tháng 8, Quốc hội Mỹ đã thông qua Đạo luật giảm lạm phát IRA do Biden ủng hộ, trong đó bao gồm các khoản giảm thuế lớn cho việc chế tạo pin ở Mỹ. Trong khi đó, Ford và CATL bất ngờ chuyển tầm nhìn về phía bắc biên giới.

“IRA cực kỳ quan trọng đối với chúng tôi”, Lisa Drake, phó chủ tịch phụ trách công nghiệp hóa xe điện của Ford nói.

Ford hiện vừa công khai mối quan hệ mới chớm nở với CATL, nêu chi tiết chiến lược tích lũy vật liệu và sản phẩm để chế tạo 2 triệu mẫu xe chạy bằng pin mỗi năm vào cuối năm 2026.

Nhà sản xuất ô tô đã thu hút sự chú ý từ nhiều bang của Mỹ với mong muốn có được một nhà máy cung cấp hàng nghìn việc làm được trả lương cao. Theo một số nguồn tin, nhiều khu vực, bao gồm Virginia, tỏ ra rất quan tâm tới thương vụ của Ford và CATL.

Nhưng các vấn đề chính trị đã làm phức tạp các cuộc đàm phán. Khi căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc gia tăng, Thống đốc bang Virginia Glenn Youngkin, một ứng cử viên Tổng thống tiềm năng của Đảng Cộng hòa, đã rút bang của mình khỏi việc xem xét xây dựng nhà máy và gọi đó là “con ngựa thành Troy” có thể làm suy yếu các nỗ lực chính sách nhằm củng cố ngành công nghiệp ô tô của Mỹ.

Ford và CATL đã ấp ủ một kế hoạch để tối đa hóa lợi ích về thuế của luật này trong khi hy vọng tránh được sự phản đối chính trị. Ford sẽ sở hữu và vận hành nhà máy như một công ty con thuộc sở hữu hoàn toàn, đồng thời cấp phép công nghệ từ CATL, điều này sẽ giúp lắp đặt thiết bị nhà máy tại nhà máy và có nhân viên thường trực tại chỗ.

Cách thiết lập đó cho phép Ford thu được tất cả các lợi ích về thuế của IRA mà không phải chia sẻ với đối tác liên doanh. Và vì CATL không có cổ phần trong nhà máy, nên các công ty tránh được sự xem xét an ninh quốc gia của chính phủ Mỹ.

Thử thách Tesla

Nhà máy ở Michigan là chìa khóa cho kế hoạch trị giá 50 tỷ USD của Ford nhằm thách thức sự thống trị của Tesla đối với xe điện. Drake cho biết khi mở cửa vào năm 2026, nhà máy sẽ sản xuất đủ pin để cung cấp năng lượng cho 400.000 mẫu xe Ford mỗi năm. Ford đã nhận được gói ưu đãi kinh tế trị giá khoảng 1 tỷ USD từ Michigan cho nhà máy.

CATL là công ty hàng đầu thế giới về pin lithium iron phosphate, rẻ hơn và ổn định hơn so với các loại pin dựa trên niken. Họ cũng không dựa vào việc khai thác coban và niken, vốn đã bị phủ bóng bởi những cáo buộc vi phạm nhân quyền.

Thỏa thuận không phải là một lần. Cặp đôi này cũng đang khám phá các thỏa thuận cung cấp ở châu Âu và Trung Quốc, mặc dù cấu trúc mà họ sẽ thực hiện là không chắc chắn.

Đối với CATL, hiệp ước ở Michigan cho phép công ty thành lập tại Mỹ mà không phải chịu chi phí xây dựng và vận hành nhà máy trị giá hàng tỷ USD. Nó cũng bổ sung thêm một thương hiệu lớn khác vào lượng khách hàng ổn định ngày càng tăng của mình. Tesla, chiếm tới 10% doanh số bán hàng của công ty vào năm 2021, cho đến nay là khách hàng đơn lẻ lớn nhất của họ.

Mặc dù không có dấu hiệu nào cho thấy căng thẳng địa chính trị đủ để làm hỏng kế hoạch Ford-CATL, nhưng các nhà lập pháp đã lên tiếng phản đối. Trung Quốc sẽ xem xét kỹ lưỡng thỏa thuận để đảm bảo công nghệ cốt lõi của gã khổng lồ pin không được chuyển giao cho nhà sản xuất ô tô của Mỹ. Trong khi đó, tại Mỹ, Thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa Marco Rubio đã kêu gọi các cơ quan quản lý xem xét lại thỏa thuận cấp phép.

Thỏa thuận Ford-CATL là một phần của sự đảo ngược vai trò đối với ngành công nghiệp ô tô của Mỹ và Trung Quốc. Ba thập kỷ trước, các nhà sản xuất ô tô phương Tây đã tiến vào Trung Quốc để thành lập liên doanh với các nhà sản xuất địa phương để dạy họ nghệ thuật chế tạo ô tô. Bây giờ CATL sẽ hoạt động ngược lại bên trong nhà máy của Ford ở vùng nông thôn Marshall, Michigan.

Bill Ford, chủ tịch điều hành của Ford và là chắt của người sáng lập Henry Ford, cho biết trong buổi thông báo ngày 13/2 rằng hiệp ước sẽ “giúp chúng tôi bắt kịp tốc độ để chúng tôi có thể tự chế tạo những loại pin này”.

Các công ty khác có thể xem xét một thỏa thuận tương tự để giảm chi phí cao khi nhập khẩu pin từ Trung Quốc. Hiệp ước cũng cung cấp một khuôn mẫu cho các nhà sản xuất pin Trung Quốc muốn thiết lập sự hiện diện ở Mỹ.

Stephen Dyer, giám đốc điều hành của công ty tư vấn AlixPartners có trụ sở tại Thượng Hải và cựu phó chủ tịch phụ trách chiến lược kinh doanh của Ford tại Châu Á Thái Bình Dương, cho biết những thỏa thuận như thế này “hiện đặc biệt phù hợp với môi trường địa chính trị nhạy cảm mới”.