Xe tự hành: Mối đe dọa “mất việc làm mãi mãi” của tài xế ở Trung Quốc
Mối lo ngại ngày càng tăng về việc xe tự hành có thể thay thế vai trò của con người đang diễn ra tại thị trường lớn nhất thế giới. Sự thay thế này còn tiềm ẩn những câu chuyện không đảm bảo an sinh xã hội.
Nở rộ xe tự hành
Năm phút sau khi đặt xe trên ứng dụng, một chiếc taxi đã đến trước một cửa hàng McDonald's nhỏ ở ngoại ô Thượng Hải. Tài xế không chào đón, vì không có tài xế. Sau khi nhập mã pin vào bảng điều khiển ở cửa sau và nhảy lên ghế sau, một giọng nói mơ hồ phát ra từ loa hướng dẫn thắt dây an toàn. Chiếc xe sau đó ra hiệu và tự động luồn lách vào luồng giao thông.
Đây có thể là một cảnh trong phim khoa học viễn tưởng, nhưng nó đã trở thành hiện thực tại 20 thành phố trên khắp Trung Quốc, nơi các cuộc thử nghiệm thí điểm taxi robot này hiện đang được tiến hành tại các khu vực được kiểm soát địa lý, bao gồm Thâm Quyến, Quảng Châu và Bắc Kinh. Mỹ là quốc gia duy nhất khác vận hành các chương trình tương tự trên quy mô lớn.
Một báo cáo tháng 9 của HSBC cho thấy dịch vụ taxi robot đang hoạt động trơn tru tại nhiều thành phố của Trung Quốc. Cảm biến rẻ hơn, sức mạnh xử lý mạnh hơn và bộ dữ liệu lớn hơn đang cải thiện các thuật toán. Điều này, cùng với sự hỗ trợ liên tục của cơ quan quản lý, đang giúp mở rộng quy mô.
Tốc độ phát triển xe không người lái thương mại ở Trung Quốc là một động lực cho đất nước này khi họ cạnh tranh với Mỹ để giành vị thế thống trị toàn cầu về công nghệ của tương lai. Nhưng nó cũng làm nổi bật một vấn đề nan giải về sự dịch chuyển lao động khi công việc của con người bị robot chiếm mất, có khả năng là mãi mãi.
Cả HSBC và Goldman Sachs đều dự báo sự trỗi dậy nhanh chóng và không thể đảo ngược của xe tự hành, một kịch bản có thể đe dọa việc làm của hơn 7,5 triệu tài xế làm việc cho các dịch vụ gọi xe - chủ yếu là DiDi, phiên bản Uber của Trung Quốc - cũng như hàng triệu tài xế xe tay ga, xe tải và xe tải nhỏ khác trong lĩnh vực thương mại điện tử và hậu cần khổng lồ của đất nước.
Theo Caixin, tổng số tài xế giao hàng từ chỉ hai công ty, Meituan và Ele.me, đã lên tới hơn 11 triệu. Nhiều người trong số họ là lao động nhập cư trong nước, những người không có cùng công việc và an sinh xã hội như nhân viên văn phòng và khu vực nhà nước.
Còn theo Goldman Sachs, thị trường robotaxi non trẻ của Trung Quốc dự kiến sẽ tăng từ 54 triệu USD trong năm nay lên 47 tỷ USD vào năm 2035. Quy mô đội xe taxi không người lái sẽ đạt 1,9 triệu vào năm 2035, chiếm 25% thị phần của thị trường taxi nói chung, so với 4.000 xe và 0,1% thị phần trong năm nay.
Trong giai đoạn đầu triển khai, các chương trình giảm giá lớn đang được áp dụng để thu hút thêm người dùng, như dịch vụ ở Thượng Hải hoàn toàn miễn phí.
Trung Quốc cạnh tranh vị trí dẫn đầu trong cuộc đua xe tự lái
Trong một bài viết gần đây, Pan Helin, một nhà kinh tế học và bình luận viên nổi tiếng của Caixin, đã mô tả khả năng robot thay thế lao động con người là "đau đớn" và "không thể tránh khỏi". Ông cho biết, câu hỏi đặt ra là ai sẽ bị thay thế trước.
Pan, nghiên cứu viên tại Đại học Kinh tế và Luật Trung Nam, cố vấn của Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin, đã dự đoán rằng lao động trong các ngành công nghiệp có rào cản gia nhập thấp và lao động lặp đi lặp lại sẽ bị thay thế trước.
"Nếu xe tự lái thực sự hiệu quả và an toàn hơn con người, việc thay thế con người chỉ còn là vấn đề thời gian. Điều tương tự cũng áp dụng cho công nhân dây chuyền lắp ráp nhà máy, tài xế giao đồ ăn và người giao hàng", ông viết.
Tuy nhiên, Pan cũng lưu ý đến một hạn chế tiềm ẩn đối với tốc độ dịch chuyển lao động trong các lĩnh vực này, vừa "tàn khốc vừa đơn giản" đó là nhiều người có giá thành thấp hơn máy móc.
Nếu xe tự lái thực sự hiệu quả và an toàn hơn con người, thì việc thay thế con người chỉ còn là vấn đề thời gian.
Làm trầm trọng thêm vấn đề cho các nhà hoạch định chính sách ở Bắc Kinh, tài xế taxi và logistics là một trong vô số ngành công nghiệp mà sự gián đoạn công nghệ gây ra mối đe dọa hiện hữu.
Trong những tuần gần đây, Trung Quốc đã cam kết cải thiện hơn nữa phúc lợi xã hội cho đất nước 1,4 tỷ dân này, như một phần của kế hoạch kinh tế 5 năm tiếp theo, dự kiến sẽ được công bố chính thức vào đầu năm sau, nhưng cho đến nay vẫn chưa đạt được kết quả như mong đợi.
Shen Xinyi, người đứng đầu nhóm nghiên cứu Trung Quốc của Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch, kỳ vọng chính phủ sẽ cung cấp nhiều hỗ trợ cơ bản hơn để giúp các hộ gia đình vượt qua giai đoạn chuyển đổi kéo dài nhiều năm trong nhiều ngành công nghiệp khác nhau ở Trung Quốc. Tuy nhiên, bà lưu ý rằng có thể không có cách nào dễ dàng để đảm bảo quá trình chuyển đổi suôn sẻ cho nhiều người lao động do sự khác biệt về kỹ năng, kiến thức và kinh nghiệm.
"Nếu bạn muốn phát triển một ngành công nghiệp mới hoặc công nghệ mới, bạn phải chịu đựng hoặc chấp nhận sự sụp đổ của ngành công nghiệp cũ", bà Shen Xinyi nói. "Đây là quá trình mà toàn xã hội cần trải qua để tái cấu trúc nền kinh tế và tạo ra một tương lai đổi mới hơn”.
Dan Wang, giám đốc nhóm nghiên cứu Trung Quốc tại nhóm nghiên cứu Eurasia Group của Mỹ, cho biết từ các cuộc trò chuyện của bà với các quan chức chính sách Trung Quốc, nhiều công nghệ mới sẽ thay thế, chứ không phải bổ sung cho thị trường lao động.
Ngoài những lời hứa của chính phủ về việc củng cố mạng lưới an sinh xã hội, Wang cho hay Bắc Kinh dường như đang dựa vào các "vùng đệm" hiện có, bao gồm tỷ lệ sở hữu nhà và tiết kiệm hộ gia đình cực kỳ cao của Trung Quốc.
“Điều này có thể tạo ra một khoảng thời gian rất dài để bất kỳ gia đình nào có thể tồn tại, ngay cả khi chỉ có một hoặc hai người lao động thất nghiệp”, bà nói, đồng thời cho biết thêm rằng Bắc Kinh có thể sẽ không can thiệp nhiều hơn vào việc giải quyết các vấn đề thị trường lao động ngắn hạn “trừ khi nó gây nguy hiểm cho sự ổn định xã hội”.
Ví dụ, Cainiao Group, bộ phận hậu cần của gã khổng lồ thương mại điện tử Alibaba, dự kiến sẽ có hơn 200.000 xe không người lái được triển khai trước khi kết thúc thập kỷ này. Cuối năm ngoái, công ty cho biết họ đã giao 40 triệu bưu kiện bằng xe không người lái.
Apollo Go, đơn vị taxi robot của gã khổng lồ công nghệ Baidu, công ty công cụ tìm kiếm lớn nhất Trung Quốc, cho hay họ đã vượt qua 14 triệu chuyến xe tích lũy và chỉ riêng trong quý II đã cung cấp hơn 2,2 triệu chuyến xe hoàn toàn không người lái.
Khi được hỏi liệu công ty có đang làm gì để bù đắp tác động tiêu cực tiềm ẩn lên thị trường lao động từ công nghệ của mình hay không, Apollo Go cho biết quá trình chuyển đổi sang xe tự hành "hiện đang bổ sung, chứ không phải thay thế, cho các phương tiện giao thông hiện có".
Công ty cho biết thêm các cơ hội việc làm mới sẽ đến từ hệ sinh thái xe tự hành, bao gồm các vai trò giám sát, thử nghiệm và bảo trì các hệ thống này, cũng như nghiên cứu dữ liệu để cải thiện độ an toàn và hiệu suất của chúng.
