Lý do giấc mơ xe tự lái chưa thành hiện thực

Bảo Bình

24/05/2022

Ô tô tự lái có thể được áp dụng rộng rãi hơn hay không sẽ đòi hỏi nhiều yếu tố, chứ không chỉ về công nghệ.

Viễn cảnh về những chiếc ô tô tự hành có thể hỗ trợ, thậm chí thay thế con người, thật sự thú vị. Những lợi ích của xe tự lái được các hãng tung vào chiến dịch marketing, quảng cáo bao gồm giảm căng thẳng, cải thiện lưu lượng giao thông. Nhưng thực tế lại là ngày càng có nhiều vụ tai nạn liên quan đến công nghệ tự lái. Thách thức là có thật. Uber, một trong những công ty đầu tiên áp dụng công nghệ xe hơi tự lái, gần đây đã từ bỏ tham vọng tự lái hoàn toàn. Khoản tiền phạt 2,5 tỷ USD gần đây đối với Boeing do thảm họa 737 Max đã làm lộ ra các lỗ hổng cơ bản liên quan đến công nghệ.

Thực tế, đã có rất nhiều đánh giá về công nghệ tự lái, nhưng lại có quá ít cuộc thảo luận về vai trò của con người. Điều gì sẽ xảy ra khi chúng ta thay thế khả năng phán đoán của con người bằng công nghệ, một tình huống mà các nhà tâm lý học gọi là “giảm tải nhận thức”? Giảm tải nhận thức đã trở nên phổ biến hơn với sự ra đời của các công nghệ mới. Bạn có dựa vào điện thoại để lưu số điện thoại mà bạn đã từng phải ghi nhớ? Bạn sử dụng định vị GPS thay vì ghi nhớ các tuyến đường lái xe. Như vậy, bạn hiểu rõ lợi ích của việc giảm tải nhận thức rồi. Giảm tải nhận thức chuyển các nhiệm vụ thường ngày sang các thuật toán và rô bốt, đồng thời giải phóng tâm trí bận rộn của con người để tập trung giải quyết các hoạt động quan trọng hơn.

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, việc giảm tải nhận thức cũng đặt ra một loạt vấn đề mới. Khi chúng ta giảm tải các hoạt động, chúng ta cũng giảm tải việc học và khả năng phán đoán. Trong một nghiên cứu, các nhà nghiên cứu đã yêu cầu một nhóm đối tượng điều hướng các đường phố ở London bằng cách sử dụng phán đoán của riêng họ. Nhóm thứ hai dựa vào công nghệ GPS làm hướng dẫn cho họ. Kết quả là, các hoạt động trong não của nhóm GPS liên quan đến học tập và phán đoán ít hơn đáng kể so với nhóm kia. Trong trường hợp xe ô tô tự lái, người lái xe có thể thấy kỹ năng lái xe của họ bị suy giảm theo thời gian.

Giảm tải về nhận thức có thể gây ra những thiếu hụt lớn trong bộ não. Đầu tiên, giảm tải về nhận thức có thể dẫn đến quên hoặc không học được ngay cả các quy trình vận hành cơ bản. Vấn đề trở nên nghiêm trọng khi thiết bị hỏng hóc, khi thời tiết khắc nghiệt và khi phát sinh các tình huống bất ngờ. Trong hàng không, ngay cả những phi công được lựa chọn cẩn thận và được đào tạo chuyên sâu cũng có thể gặp phải những sự cố thiếu nhận thức này. Phi công không thực hiện được các nhiệm vụ cơ bản trong thảm họa máy bay Air France 447 khi cảm biến tốc độ không khí bị lỗi và chế độ lái tự động bị ngắt.

Thứ hai, giảm tải về mặt nhận thức cũng khiến mọi người đánh giá quá cao giá trị của việc giảm tải và điều này có thể dẫn đến quá tự tin. Mọi người có thể không nắm bắt được công dụng giảm tải có thể làm suy giảm khả năng của họ như thế nào hoặc nó có thể khuyến khích họ áp dụng các công nghệ mới theo những cách ngoài ý muốn như thế nào. Các sự cố của Boeing 737 Max một phần được cho là do quá tin tưởng vào công nghệ. Một phi công thậm chí còn ăn mừng rằng công nghệ mới rất tiên tiến, anh ta có thể học cách làm chủ chiếc máy bay mới được trang bị bằng cách đào tạo trên máy tính bảng. Nhưng chứng minh cho thấy vận hành công nghệ và kỹ thuật phức tạp hơn nhiều. Cũng chính kiểu quá tự tin này đã dẫn đến những vụ tai nạn trên xe ô tô tự lái. Một số người lái xe ô tô tự lái đã ngủ quên ngay sau tay lái và những người khác đã rời khỏi chỗ ngồi hoàn toàn, bất chấp cảnh báo lái xe phải luôn lưu ý và hành động nếu cần khi ở chế độ lái xe tự động.

Cho đến nay, các giải pháp liên quan đến nhân tố con người trong công nghệ xe tự lái rất hứa hẹn nhưng vẫn chưa đạt đến mức độ được chấp nhận. Ví dụ, phiên bản Safety Score Beta của Tesla theo dõi thói quen lái xe của chủ xe Tesla và chỉ kích hoạt tính năng tự lái cho những người lái xe đáp ứng yêu cầu, song phần lớn dữ liệu thiếu tính minh bạch, không có đào tạo liên tục và ngày càng nhiều lái xe bất bình vì họ không được hưởng tính năng tự lái sau khi chi gần 10.000 USD cho tính năng tự lái.

Ô tô tự lái có thể được áp dụng rộng rãi hơn hay không sẽ đòi hỏi nhiều yếu tố, chứ không chỉ về công nghệ. Các hệ thống hỗ trợ con người phổ biến như giám sát và báo cáo, đào tạo và xử lý những hạn chế của con người cũng phải được giải quyết. Thành công cuối cùng của ô tô tự lái sẽ không chỉ phụ thuộc vào việc cải tiến công nghệ, mà còn phụ thuộc vào việc giáo dục người lái xe sau tay lái.