Gần 3 triệu xe máy xăng bán ra năm 2024 và vấn đề chuyển đổi xanh của Việt Nam

Doanh số xe máy xăng và đối trọng xe máy điện

Theo báo cáo tổng kết của Hiệp hội Các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM), bao gồm 5 thành viên là Công ty Honda Việt Nam, Công ty Piaggio Việt Nam, Công ty Việt Nam Suzuki, Công ty SYM Việt Nam và Công ty Yamaha Motor Việt Nam cùng công bố doanh số bán hàng Quý 4 năm 2024 (tính từ tháng 10 năm 2024 đến hết tháng 12 năm 2024) là 760.734 xe, tăng 10,89% so với quý trước và tăng 11,55% so với cùng kỳ năm 2023. Tổng doanh số bán hàng năm 2024 là 2.653.607 xe, tăng 5,46% so với năm 2023.

Đáng chú ý số liệu của VAMM mới chỉ bao gồm 5 thành viên là Honda, Yamaha, Suzuki, SYM và Piaggio. Trong khi đó trên thị trường, nhiều hãng khác không công bố.

Những năm qua xe máy điện đang dần được người dân đón nhận nhu cầu của người dân dần cởi mở hơn trong hai năm qua.

Trước sức ép của xe máy điện, các thương hiệu xe máy sử dụng năng lượng hoá thạch truyền thống chiếm thị phần lớn như Honda, Yamaha bắt đầu phải tính toán lại.

Đơn cử như Honda, sau nhiều năm kinh doanh xe xăng, đã bắt đầu chú ý sang mảng xe điện khi lần đầu phân phối xe máy điện với mẫu ICON :e từ tháng 3/2025. Trong khi mẫu xe cao cấp hơn là CUV :e cho thuê từ tháng 4. Yamaha cũng đã bán mẫu xe điện Neos's. Yamaha Neo’s tại Việt Nam sẽ có ba phiên bản xanh, trắng và đen cùng giá bán khởi điểm từ 50 triệu đồng với trang bị tiêu chuẩn là một viên pin.

Trong lần công bố gần đây nhất, năm 2023, VinFast với các sản phẩm thuộc phân khúc trung cấp và cận cao cấp như Evo200, Feliz S hay Klara S đã bán ra tổng cộng 72.469 xe máy điện, tăng 21% so với năm 2022, chiếm gần 3% tổng doanh số xe máy cả năm tại Việt Nam (theo số liệu của VAMM). Ngoài xe máy điện, VinFast còn quan tâm tới thị trường xe đạp điện với sản phẩm đầu tiên là VinFast DrgnFly.

Trong khi đó, hãng xe điện Trung Quốc Yadea có mặt tại Việt Nam từ năm 2019, đến tháng 8/2023 đã sản xuất được khoảng 100.000 xe máy điện.

Chuyển đổi sang phương tiện giao thông chạy điện là quá trình thay thế đội xe sử dụng động cơ đốt trong (ICE) đang lưu hành bằng xe điện (EV). Trọng tâm của quá trình chuyển đổi đối với mỗi quốc gia phụ thuộc vào cơ cấu sở hữu xe hiện tại và sự thay đổi dự kiến của cơ cấu này theo thời gian.

Cơ cấu các phương tiện

Theo một báo cáo của Ngân hàng thế giới mới đây, cơ cấu sở hữu xe hiện tại ở Việt Nam chủ yếu là xe hai bánh (2W), bao gồm cả xe máy và xe gắn máy các loại.

Năm 2022, Việt Nam có 72,16 triệu xe hai bánh đã đăng ký, chiếm 94% tổng số phương tiện đã đăng ký. Điều này cho thấy tỷ lệ cơ giới hóa ở Việt Nam là rất cao, với khoảng 518 chiếc 2W trên 1.000 dân. Trong giai đoạn 2018 – 2022, trung bình mỗi năm Việt Nam bán ra khoảng 3,2 triệu 2W mới.

Ngược lại, tổng số xe ô tô cá nhân (PC) đã đăng ký tại Việt Nam vào năm 2022 chỉ đạt khoảng 3,1 triệu chiếc, trung bình bán ra được 234.000 xe mỗi năm trong giai đoạn 2018 – 2022. Tỷ lệ cơ giới hóa với PC là khoảng 22 xe trên 1.000 dân. Phân khúc xe buýt/xe khách và xe tải chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng số phương tiện lưu hành.

Theo kịch bản, khi GDP bình quân đầu người ở Việt Nam tiếp tục tăng, quá trình cơ giới hóa xe cá nhân sẽ dần chuyển dịch từ 2W sang PC. Trong giai đoạn 2010 – 2022, Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) bình quân đầu người của Việt Nam (theo USD hiện hành) đã tăng từ 1.684 USD vào năm 2010 lên 4.163 USD vào năm 2022.

Trong cùng giai đoạn, tỷ lệ cơ giới hóa 2W và PC đang hoạt động đã giảm dần. PC đang gia tăng với tốc độ nhanh hơn 2W trong tổng lượng xe đang lưu hành mặc dù số lượng ít hơn. Trong giai đoạn này, số lượng PC được đăng ký đã đạt tốc độ tăng trưởng kép hằng năm (CAGR) là 15,2%, gấp đôi tốc độ tăng trưởng của 2W là 7,2%. Với giả định rằng GDP bình quân đầu người của Việt Nam tiếp tục tăng trưởng ở tốc độ như giai đoạn 2010 – 2022, điều này sẽ tiếp tục kéo giảm tỷ lệ giữa 2W và PC đang lưu hành. Tuy nhiên, 2W sẽ vẫn là lựa chọn chủ đạo về phương tiện trong doanh số bán xe mới bán ra tại Việt Nam trong thời gian ngắn, do có mức giá phải chăng.

Doanh số bán PC dự kiến sẽ bằng doanh số bán 2W vào năm 2035, ở mức khoảng 1,5 triệu chiếc, và sau đó sẽ bước vào giai đoạn tăng trưởng theo cấp số nhân, thay thế 2W để trở thành lựa chọn phương tiện giao thông chủ đạo, nhờ sự gia tăng về thu nhập của hộ gia đình. Đáng chú ý, trong khi nhu cầu tiêu dùng dần chuyển dịch từ 2W sang PC, tổng doanh số bán xe có thể giảm nhẹ trước khi bắt đầu tăng trở lại vào khoảng năm 2035. Điều này là do người tiêu dùng có xu hướng sử dụng chiếc 2W cuối cùng của họ lâu hơn so với những chiếc xe 2W trước đó mà họ sở hữu, trong thời gian tiết kiệm tiền để chuyển sang PC.

Trước năm 2035, các chuyên gia của Ngân hàng thế giới dự báo xe hai bánh (2W, bao gồm xe máy và xe gắn máy) dự kiến vẫn là phương tiện chiếm lĩnh thị trường xe Việt Nam, mặc dù nhu cầu tổng thể có xu hướng giảm. Điều kiện thúc đẩy chuyển đổi sang phương tiện giao thông chạy điện là sự gia tăng sử dụng xe điện 2 bánh (E-2W), như hiện trạng từ năm 2014 đến nay.

Việt Nam hiện là thị trường xe điện 2 bánh lớn thứ hai thế giới, chỉ sau Trung Quốc; trong đó, lượng xe điện 2 bánh chiếm 12% thị phần trong tổng doanh số bán 2W vào năm 2022. Việt Nam đã sẵn sàng cho việc nhanh chóng tăng tốc sử dụng E-2W trên quy mô lớn hơn nhiều. Thị trường cung ứng E-2W ở Việt Nam khá đa dạng và sôi động, với nhiều nhà cung cấp cạnh tranh về chất lượng và giá cả. Mức độ đón nhận của người tiêu dùng đối với E-2W là khá cao, đặc biệt là ở thành thị.

Ở một số phân khúc E-2W, chi phí mua xe và tổng chi phí sở hữu đã có thể cạnh tranh với 2W chạy xăng. Để tiếp tục kích cầu đối với E-2W, các biện pháp can thiệp chính sách then chốt là cần thiết để: (i) cho phép người tiêu dùng dễ dàng tiếp cận nguồn tài chính để vượt qua được phần chênh lệch giữa giá mua và giá trị thực vẫn gắn liền E-2W hiệu suất cao so với 2W chạy xăng, (ii) đưa ra các tiêu chuẩn và quy trình kiểm tra để giải quyết mối quan ngại của người tiêu dùng về độ an toàn của E-2W, (iii) khuyến khích cung cấp E-2W sử dụng pin Li-ion, loại pin mang đến phạm vi hoạt động và công suất cần thiết cho người sử dụng E2W ở nông thôn, thay cho E-2W sử dụng pin axit chì, và (iv) triển khai các chính sách hỗ trợ để đẩy nhanh quá trình loại bỏ các 2W chạy xăng đang lưu hành nhằm giải phóng thị trường cho E-2W mới. Tùy thuộc vào tốc độ và quy mô triển khai các chính sách hỗ trợ liên quan, quy mô thị trường E-2W sẽ đạt tổng cộng 12 triệu chiếc trong giai đoạn 2024 – 2035 để đạt mục tiêu, hoặc 16 triệu chiếc nếu theo quỹ đạo nhanh hơn, tương ứng với tỷ lệ 42% và 56% tổng doanh số bán 2W tại Việt Nam trong giai đoạn này.

Ngày 22/7/2022, Thủ tướng Chính phú ký Quyết định số 876/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các-bon và khí mê-tan của ngành giao thông vận tải (Chương trình hành động chuyển đổi năng lượng xanh). Theo đó, Chính phủ đặt mục tiêu phát triển hệ thống giao thông vận tải xanh hướng tới mục tiêu phát thải ròng khí nhà kính về “0” vào năm 2050. Để hiện thực hóa mục tiêu này, Chính phủ đã đặt ra lộ trình chuyển đổi năng lượng xanh dành cho đường bộ, đường sắt, đường thủy nội địa, hàng hải, hàng không và giao thông đô thị.

Theo lộ trình, đến năm 2040, Việt Nam sẽ hướng đến mục tiêu từng bước hạn chế và tiến tới dừng sản xuất, lắp ráp, nhập khẩu ô tô xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch.

Trước thực trạng hiện tại của Việt Nam, các chuyên gia của Ngân hàng thế giới cho rằng việc chuyển đổi sang phương tiện giao thông chạy điện là một quá trình phức tạp, bên cạnh các chính sách hạn chế xe xăng, Việt Nam cần có một hệ sinh thái đa ngành tập trung vào việc phát triển phương tiện công cộng chạy điện – bao gồm thúc đẩy hoạt động cung ứng và sản xuất EV, ưu đãi cho nhu cầu EV, triển khai mạng lưới trạm sạc EV, chuẩn bị để ngành điện thích ứng với hoạt động sạc EV và xây dựng các bộ kỹ năng cần thiết cho người lao động.