Việt Nam trước hành trình tự chủ trong chuỗi giá trị ngành công nghiệp EV

Nam Nguyễn

30/06/2025

Ngành công nghiệp ô tô Việt Nam hiện đang bước vào một giai đoạn chuyển mình quan trọng trong giai đoạn mới sau nhiều năm xây dựng chiến lược. Trong giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ từ động cơ đốt trong sang các loại xe xanh toàn cầu, việc tự chủ chuỗi giá trị ngành xe điện (EV) để kiến tạo một hệ sinh thái xe điện mang tên Việt Nam là một hành trình đưa ngành công nghiệp ô tô Việt lên một tầm cao mới.

Thực trạng

Trong chiến lược phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Bộ Công Thương đã nhấn mạnh vai trò của việc phát triển các dòng xe theo hướng xanh và tiết kiệm năng lượng, thay thế các dòng xe sử dụng nguyên liệu hóa thạch.

Trước đó, trong giai đoạn 2014 đến 2021, ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đã đạt được một số kết quả nhất định so với mục tiêu đề ra của chiến lược phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035.

Trong đó, tỷ lệ xe lắp ráp trong nước đối với xe chở người đến 9 chỗ có tỷ lệ năm 2021 đạt 65% (CKD) - 35% (CBU) (tương đương với mức mục tiêu đề ra cho giai đoạn 2025);

Sản lượng xe sản xuất lắp ráp trong nước (CKD) năm 2021, sản lượng xe đến 9 chỗ đạt hơn 270.000 xe (cao hơn mức mục tiêu đề ra cho giai đoạn 2025);

Tỷ lệ nội địa hóa đối với xe tải thực tế đã đạt được 40-45%, đạt mục tiêu đề ra cho giai đoạn 2020;

Tuy nhiên, vẫn còn một số mục tiêu chưa đạt được và một số điểm hạn chế cần khắc phục như tỷ lệ nội địa hóa đối với xe đến 9 chỗ thực tế mới chỉ đạt mức trung bình 12-20%, thấp hơn khá nhiều so với mức mục tiêu năm 2020: 30-40%; Tỷ lệ xuất khẩu: đối với xe đến 9 chỗ, thực tế xuất khẩu mới chỉ đạt khoảng 1000 xe, thấp hơn khá nhiều so với mức mục tiêu năm 2020 là 5000 xe.

Chiến lược phát triển ngành công nghiệp ô tô cũng đã có những định hướng phù hợp trong việc phát triển các dòng xe thân thiện môi trường (xe tiết kiệm nhiên liệu, xe hybrid, xe sử dụng nhiên liệu sinh học, xe chạy điện...). Tuy nhiên, các chính sách hỗ trợ thực thi thực tế còn khá hạn chế. Cho đến nay, mới chỉ có chính sách hỗ trợ thuế tiêu thụ đặc biệt và lệ phí trước bạ cho xe điện chạy pin và chưa có lộ trình cụ thể cho việc phát triển các dòng xe điện hóa khác tại Việt Nam.

Trong giai đoạn vừa qua, Việt Nam đã có nhiều thay đổi cả về quy mô dân số, tăng trưởng kinh tế và chất lượng tăng trưởng. Quy mô, sản phẩm và thị trường tiêu thụ ô tô trong nước cũng đã có khác nhiều so với trước đây.

Bên cạnh đó, ngành công nghiệp ô tô thế giới đang thay đổi mạnh mẽ cả về công nghệ sản xuất, chủng loại sản phẩm và mẫu mã tạo sản phẩm. Các nước trong khu vực đặc biệt là Trung Quốc và Thái Lan ngành ô tô đang có những phát triển rất nhanh, tham gia ngày càng sâu vào chuỗi giá trị và nguy cơ thị trường xe sản xuất trong nước bị giảm thị phần ngay tại thị trường trong nước là điều khó tránh khỏi nếu như không có những cơ chế, chính sách phù hợp.

Chuyển mình

Ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đang đứng trước "cơ hội vàng" để chuyển mình.

Nếu như trước đây Việt Nam chủ yếu đứng ở vị trí khá sâu trong chuỗi giá trị ô tô, phụ thuộc nhiều vào linh kiện nhập khẩu để sản xuất ô tô thì trong giai đoạn mới với sự bùng nổ của EV, ngành công nghiệp ô tô Việt đang có những bước chuyển mình cần thiết và phù hợp xu thế với động lực phát triển mạnh mẽ từ khu vực doanh nghiệp tư nhân. Đáng chú ý là sự phát triển thần tốc của VinFast với hệ sinh thái xe điện toàn diện (phát triển pin, hạ tầng trạm sạc, phát triển công nghệ AI, OTA v.v…). Hay sự hình thành các cụm công nghiệp hỗ trợ từ Bắc vào Nam đang tạo ra động lực nội địa hóa và tích hợp chiều sâu chưa từng có đối với ngành công nghiệp ô tô Việt Nam.

Mới đây, VinFast đã tiếp tục khánh thành nhà máy sản xuất ô tô điện VinFast Hà Tĩnh tại Khu Kinh tế Vũng Áng, chỉ sau chưa đầy 7 tháng khởi động dự án. Với quy mô 360.000 m2, công suất 200.000 xe/năm, đây là nhà máy sản xuất thứ 5 đang được VinFast triển khai trên toàn cầu, khẳng định năng lực triển khai thần tốc cũng như thực lực vững mạnh của thương hiệu ô tô Việt Nam.

Nhà máy có tổng diện tích 360.000 m2, bao gồm các phân khu chức năng chính là xưởng hàn thân vỏ, xưởng sơn, xưởng lắp ráp, kho logistics cùng trung tâm kiểm định chất lượng. Bên cạnh đó, một cụm nhà máy phụ trợ có tổng diện tích 240.000 m2 cũng đang được xây dựng và sẽ tiếp tục được mở rộng trong các năm tiếp theo.

VinFast Hà Tĩnh được đầu tư trang bị dây chuyền sản xuất hiện đại bậc nhất khu vực Đông Nam Á, với mức độ tự động hóa cao, áp dụng công nghệ tiên tiến từ các đối tác hàng đầu thế giới như ABB, DÜRR, FANUC, SIEMENS... Toàn bộ quy trình sản xuất tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn quốc tế, bao gồm ISO 9001 (Hệ thống quản lý chất lượng), ISO 14001 (Hệ thống quản lý môi trường) và IATF 16949 (Hệ thống quản lý chất lượng ô tô quốc tế).

Hình ảnh nhà máy VinFast Hà Tĩnh vừa chính thức được khánh thành.

Giai đoạn đầu, nhà máy có công suất thiết kế khoảng 200.000 xe/năm, tương đương với tốc độ xuất xưởng trung bình 35 xe mỗi giờ. Trong tương lai, nhà máy sẽ tiếp tục được mở rộng để nâng công suất, đáp ứng nhu cầu của thị trường.

Trong giai đoạn đầu, để tối ưu dây chuyền sản xuất, nhà máy VinFast Hà Tĩnh sẽ tập trung sản xuất các dòng xe điện đô thị cỡ nhỏ như VF 3, Minio Green, EC Van và một số mẫu xe mới đang trong lộ trình phát triển. Sản phẩm từ nhà máy VinFast Hà Tĩnh không chỉ phục vụ thị trường trong nước mà còn hướng tới xuất khẩu ra thị trường quốc tế.

Nhà máy dự kiến sẽ tạo ra khoảng 6.000 việc làm trực tiếp ngay trong giai đoạn đầu và có thể mở rộng quy mô lao động lên tới 15.000 người trong tương lai, góp phần giải quyết công ăn việc làm, thúc đẩy an sinh xã hội tại địa phương. Đồng thời, sự hiện diện của VinFast Hà Tĩnh cũng tạo động lực thu hút các doanh nghiệp đối tác xây dựng nhà máy trong khu công nghiệp, hình thành chuỗi cung ứng đồng bộ, hướng tới mục tiêu nâng tỷ lệ nội địa hóa ô tô điện vượt mức 80% vào năm 2026.

Trong lĩnh vực xe điện, VinFast có thể nói là “sếu đầu đàn” hiện nay và là chất xúc tác quan trọng thúc đẩy ngành công nghiệp ô tô Việt Nam trong kỷ nguyên mới mới chung và ngành EV nói riêng, không còn chỉ là công xưởng lắp ráp mà Việt Nam từng bước tự thiết kế, sản xuất, và xuất khẩu xe điện.

Sự xuất hiện của các doanh nghiệp như VinFast là rất quan trọng, có thể kích hoạt hàng loạt doanh nghiệp phụ trợ nội địa tự tin tham gia chuỗi cung ứng hỗ trợ cho “sếu đầu đàn”.

Trong khu vực ASEAN, hiện Thái Lan và Indonesia tập trung phát triển sản xuất quy mô lớn nhờ ưu đãi thuế, trong khi đó Việt Nam lại phát triển theo hướng đa dạng các nhà sản xuất, đẩy mạnh phát triển đồng bộ cả sản xuất, R&D, hạ tầng sạc, tái chế. Đặc biệt đặt mục tiêu tăng tỷ lệ nội địa hóa, thu hút doanh nghiệp phụ trợ chất lượng cao. Với chiến lược mới về ngành ô tô nói chung có thể giúp Việt Nam là "cầu nối chiến lược" cho các hãng muốn thâm nhập Đông Nam Á.

Sau khi hoàn thành việc hợp nhất các tỉnh thành, các “siêu cụm công nghiệp” lớn sẽ hình ảnh là nơi tập trung những “đại bàng” công nghệ hàng đầu thế giới, sẵn sàng vươn lên trở thành trung tâm công nghiệp điện tử ở Việt Nam và trong khu vực Đông Nam Á.

Đặc biệt, trong phát triển EV, công nghệ pin là “mạch máu” quan trọng. Ý thức được điều này, chiến lược “đứng trên vai người khổng lồ” đã giúp VinFast làm chủ được công nghệ về pin xe điện chỉ trong vòng 2 năm ngắn ngủi. Trong ngành công nghiệp đầy mới mẻ này, hợp tác đa phương là một trong những chìa khóa để thành công.

Với mục tiêu nhanh chóng nắm quyền chủ động về pin xe điện, VinFast đã mở rộng hợp tác với các nhà sản xuất pin hàng đầu thế giới. Tháng 8/2021, trước thời điểm chuyển đổi sang xe điện, nhà sản xuất ô tô Việt Nam đã ký kết Biên bản ghi nhớ hợp tác với Gotion High-Tech. Trọng tâm của thỏa thuận này là dự án cung ứng pin LFP và nghiên cứu kế hoạch xây dựng Nhà máy Giga sản xuất cell pin LFP đầu tiên tại Việt Nam. Cũng trong thời gian này, VinES, một công ty con trực thuộc Vingroup chuyên nghiên cứu, sản xuất pin xe điện và các giải pháp năng lượng toàn diện được thành lập với vốn pháp định 6.500 tỷ đồng.

Ngày 30/10/2022, VinFast và CATL ký kết Hợp tác chiến lược Toàn cầu nhằm thúc đẩy hợp tác trong lĩnh vực phát triển xe điện, bao gồm công nghệ khung gầm thông minh tích hợp pin CTC (Cell to Chassis). Cuối năm 2022, dự án nhà máy liên doanh sản xuất cell pin LFP do VinES và Gotion hợp tác đầu tư được khởi công tại Khu Kinh tế Vũng Áng, tỉnh Hà Tĩnh với tổng mức đầu tư gần 6.330 tỷ đồng (275 triệu USD), quy mô 14ha với công suất thiết kế 5 GWh/năm, tương đương khoảng 30 triệu cell pin/năm.

Ngày 11/10/2023, Chủ tịch Vingroup – ông Phạm Nhật Vượng công bố tặng 99,8% Công ty Cổ phần Giải pháp Năng lượng VinES cho Công ty VinFast. Sau khi sáp nhập, VinFast sẽ tự chủ về công nghệ pin – cấu phần quan trọng của xe điện, đồng thời làm chủ được chuỗi sản xuất, gia tăng lợi thế cạnh tranh trên thị trường. Theo đó, VinFast sẽ tiếp tục đầu tư công nghệ, nghiên cứu phát triển những thế hệ pin mới có hiệu suất sử dụng tốt hơn, bền hơn và giá thành rẻ hơn. Trong giai đoạn 2 tại nhà máy pin, VinFast sẽ gia tăng công suất với mục tiêu đề ra 1 triệu pack pin/năm. Nhà máy sẽ sử dụng các trang thiết bị hiện đại, tiên tiến hàng đầu theo tiêu chuẩn Hoa Kỳ và châu Âu để hoàn toàn tự động hóa và đạt mức trên 80%. Cũng trong năm 2023, Tập đoàn Marubeni tiếp tục hợp tác với VinFast về việc tái sử dụng pin xe điện.

Tự chủ trong chuỗi cung ứng EV với những doanh nghiệp mạnh như VinFast là hướng đi giúp Việt Nam vượt qua cái bóng “công xưởng gia công” và trở thành trung tâm sản xuất EV có giá trị gia tăng cao.

Trong thông tin được VinFast nêu ra trong hồ sơ gửi Ủy ban Giao dịch và Chứng khoán Mỹ (SEC), hiện có tới 60% linh kiện xe điện VinFast đến từ các nhà cung cấp tại Việt Nam. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy các doanh nghiệp Việt Nam cung ứng đã và đang dần chủ động trong chuỗi cung ứng trong nước thay vì nhập khẩu từ nước ngoài. Các doanh nghiệp cơ khí – điện tử Việt Nam cũng đang đẩy mạnh chuyển đổi số, đầu tư công nghệ mới tại các cụm công nghiệp lớn ở Bắc Giang, Hải Phòng, Hà Tĩnh, Quảng Nam…

Về mặt lợi thế vị trí địa lý, Việt Nam nằm ngay trung tâm chuỗi cung ứng EV của ASEAN, có khả năng tiếp cận các thị trường hàng đầu thế giới. Không chỉ thế, Việt Nam hiện tham gia ký kết nhiều FTA thế hệ mới (EVFTA, CPTPP, RCEP). Các Hiệp định thương mại này tạo lợi thế rất lớn cho việc xuất khẩu xe và linh kiện EV trong tương lai. Hạ tầng công nghiệp cũng đang được đầu tư nâng cấp, nhiều khu công nghiệp cam kết “xanh hóa” trong quy trình sản xuất.

Trong xu thế phát triển EV mạnh mẽ, Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên EV không với phải với một tâm thế của “người đến sau”, mà hoàn toàn có thể tự tin với khát vọng đường hoàng có chỗ đứng trong một phần chuỗi giá trị với những doanh nghiệp tự cường có khát vọng vươn mình ra thế giới. Những doanh nghiệp đầu tàu trong ngành sẽ kéo theo cả ngành công nghiệp hỗ trợ cho EV là cú hích cho hàng trăm doanh nghiệp phụ trợ nội địa nâng cấp công nghệ để cùng bắt tay phát triển, kiến tạo hệ sinh thái xe điện mang tên Việt Nam.