Theo báo cáo của FBI, trong năm 2024 đã có gần 150.000 khiếu nại liên quan đến tiền số crypto, tổng thiệt hại lên tới 9,3 tỷ USD, tăng 66% so với năm 2023. Chỉ trong 3 năm 2022-2024, thiệt hại tăng hơn 5 lần, số vụ tăng gần 3 lần.

THIỆT HẠI LIÊN QUAN ĐẾN CRYPTO TĂNG VỌT

Trong đó, các vụ lừa đảo đầu tư gây thiệt hại gần 5,82 tỷ USD, chiếm gần 62% tổng số thiệt hại. Các vụ rò rỉ dữ liệu và hỗ trợ kỹ thuật giả gây thất thoát gần 2,08 tỷ USD. Các thủ đoạn xã hội khác như lừa đảo dựa trên chiêu trò tình cảm, mạo danh, tống tiền… gây thiệt hại khoảng 1,43 tỷ USD.

Xét về quy mô tội phạm blockchain toàn cầu năm 2024-2025, theo Chainalysis năm 2024 có 2,2 tỷ USD tài sản số bị đánh cắp, còn trong năm 2025, tính đến 30/4 đã có 1,74 tỷ USD tài sản số bị đánh cắp. Các vụ lừa đảo, scam không giảm, thậm chí đang chuyển từ các vụ cực lớn sang nhắm vào nhà đầu tư nhỏ lẻ.

Tại Việt Nam, theo Hiệp hội an ninh mạng quốc gia, thiệt hại do lừa đảo trực tuyến năm 2024 là 18.900 tỷ đồng. Cứ 220 người dùng smartphone thì có 1 người trở thành nạn nhân của lừa đảo. Đáng chú ý, lừa đảo đầu tư chiếm tỷ lệ hàng đầu. 66,24% người dùng xác nhận thông tin của họ từng bị sử dụng trái phép.

PHÂN LOẠI CÁC LOẠI LỪA ĐẢO TOKEN ĐIỂN HÌNH

Chia sẻ về việc phân loại các loại lừa đảo token điển hình, theo ông Phạm Gia Khánh, Giám đốc Công nghệ, Công ty Cổ phần NippyLabs, có 6 thủ đoạn lừa đảo mà người sở hữu tiền số cần lưu ý.

Thứ nhất là Rug Pull. Đây là một dạng dự án huy động vốn cao, tạo thanh khoản, rồi rút tiền và biến mất. Rug Pull là hành vi gian lận thanh khoản trong các dự án DeFi/NFT/DEX khi nhà phát triển đột ngột rút toàn bộ tài sản bảo chứng, vô hiệu hóa khả năng giao dịch, khiến giá token sụp đổ. Đây là biến thể “exit scam” đặc trưng của thị trường crypto.

Rug Pull là mô hình lừa đảo chiếm tỷ lệ lớn liên quan đến crypto, có thể lên đến hơn 80% các vụ lừa đảo. Hình thức lừa đảo diễn ra hàng ngày, với tần suất cao, do tính chất dễ dàng thực hiện và sự thiếu hụt hành lang pháp lý.

Thứ hai là Fake token / Honey Pot: Tạo ra tài khoản giả hoặc các token có thanh khoản ảo. Những kẻ lừa đảo sẽ giả mạo tên các dự án nổi tiếng để người dùng mua nhầm (như ETH20, OpenAI Token). Honey pot là thủ đoạn thiết kế smart contract (hợp đồng thông minh) để chỉ có thể mua vào nhưng bị khóa tính năng bán, khiến nạn nhân kẹt vốn.

Thứ ba là Scam Airdrop / Scam approve: kẻ lừa đảo gửi token lạ vào ví người dùng kèm theo link giả mạo dụ người dùng click. Khi truy cập, người dùng bị yêu cầu “approve” quyền truy cập ví. Nếu không đọc kỹ nội dung yêu cầu và bấm "approve", người dùng sẽ mất tiền.

Thứ tư là Ponzi. Đây là mô hình gian lận tài chính, trong đó lợi nhuận cho nhà đầu tư cũ được chi trả bằng tiền của người mới. Trong crypto, hình thức này thường núp bóng HYIP (High yield investment programs - đầu tư lãi suất cao). 

Thực tế, Ponzi không chỉ giới hạn trong blockchain mà còn xuất hiện trong các hoạt động kinh tế đời thường, nơi những kẻ lừa đảo xây dựng một hệ thống hứa hẹn lợi nhuận cao để thu hút nhà đầu tư, nhưng thực chất không tạo ra giá trị thực.

Thứ năm là Phishing / Fake tech support. Phishing là hành vi lừa đảo nhằm chiếm đoạt tài sản của người dùng bằng cách dụ dỗ họ tiết lộ thông tin nhạy cảm như seed phrase, khóa riêng tư, thực hiện thao tác phê duyệt token. Chúng thường sử dụng website, ứng dụng, tin nhắn giả mạo hoặc triển khai hợp đồng thông minh độc hại. 

Trong khi đó, Fake tech support là giả mạo bộ phận hỗ trợ kỹ thuật, tiếp cận người dùng đang gặp lỗi kỹ thuật từ đó lừa cung cấp seed phrase hoặc chuyển tài sản.

Thứ sáu là Pig Butchering. Đối tượng sẽ tiếp cận qua mạng xã hội, thiết lập quan hệ tình cảm hoặc đầu tư, dẫn dụ nạn nhân nạp tiền vào nền tảng “giao dịch” do chúng kiểm soát.

KỸ NĂNG PHÒNG TRÁNH BỊ LỪA ĐẢO TRONG LĨNH VỰC TIỀN SỐ

Theo ông Phạm Gia Khánh, nhiều vụ lừa đảo xảy ra trong lĩnh vực tài sản số do hành lang pháp lý còn yếu. “Blockchain vẫn được xem là một “vùng xám” về pháp lý, tức là chưa có các quy định cụ thể và rõ ràng. Trong khi chờ đợi các luật lệ được ban hành, nhiều kẻ lợi dụng kẽ hở này để thực hiện các hành vi lừa đảo mà không bị kiểm soát chặt chẽ”, ông Phạm Gia Khánh nói. 

Chỉ cần có kết nối internet, bất kỳ ai cũng có thể tạo ra một dự án blockchain, bao gồm cả các dự án không có giá trị thực, hay còn gọi là “token giả”, sau đó những token này có thể được thổi phồng và đẩy giá lên cao, tạo ra ảo tưởng về lợi nhuận.

Theo chuyên gia, đối với người dùng phổ thông, việc nhận diện những dự án lừa đảo có thể khó khăn. Thậm chí, khi thấy một token được cộng đồng thổi phồng, hứa hẹn lợi nhuận cao, ví dụ như lãi suất hàng chục phần trăm, người dùng thường dễ bị cuốn theo tâm lý, cho rằng “rủi ro cao thì lợi nhuận cao”. Tuy nhiên, ông Khánh cho rằng mức lãi suất trên 15%/năm là mức lãi suất phi thực tế thường được dùng để lôi kéo nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm. 

Ngoài ra, một cách khác nữa để nhận diện là kiểm tra thông tin (profile) của những người đứng sau dự án. Mặc dù không đảm bảo 100%, nhưng nếu đội ngũ dự án là những người có uy tín, được biết đến trong cộng đồng hoặc có thành tựu trong các lĩnh vực liên quan, thì dự án có khả năng đáng tin cậy hơn. Ngược lại, nếu thông tin về đội ngũ mập mờ hoặc không rõ ràng, đó là dấu hiệu cần cảnh giác.

Người dùng cũng có thể kiểm tra thông tin về loại token mà họ dự định đầu tư. Thông thường, thông tin về lịch sử token thường được công khai trên mạng blockchain. Tuy nhiên, đối với người dùng phổ thông, việc truy cập và phân tích các thông tin này khá phức tạp, cần sự hỗ trợ của các đội ngũ kỹ thuật chuyên về blockchain. Nhìn chung, nhà đầu tư tiền số cần thận trọng với những token có rất ít thông tin trên mạng xã hội hay các kênh truyền thông.

Theo ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam (VBA), Chủ tịch Công ty 1Matrix, khởi nguồn từ năm 2009, Bitcoin ra đời và dã đánh dấu sự bắt đầu của công nghệ blockchain và tài sản mã hóa.

Tính đến tháng 7/2025, tổng vốn hóa thị trường đỉnh điểm đạt 3.800 tỷ USD, trở thành kênh huy động vốn mới với đặc tính xuyên biên giới. Dân số toàn cầu sở hữu tài sản mã hóa là 562 triệu người (6,8%) vào năm 2024, tăng 33% từ 420 triệu người năm 2023. Tại Việt Nam, ước tính có hơn 17 triệu người đang sở hữu tài sản mã hóa, đứng thứ 7 thế giới. 

Tại buổi tập huấn chuyên đề “Khung pháp lý và nhận diện nguy lừa đảo tài sản mã hoá” dành cho các phóng viên tại Hà Nội mới đây, ông Phan Đức Trung cho rằng báo chí, truyền thông sẽ góp phần giúp nâng cao nhận thức về an toàn đầu tư tài sản số, bảo vệ lợi ích xã hội, xây dựng hệ sinh thái tài sản số an toàn, minh bạch, bền vững.

Việt Nam đang hoàn thiện pháp lý về công nghệ blockchain, tài sản mã hóa và các quy định liên quan. Việc công nhận tài sản mã hoá là hợp pháp sẽ tạo cơ sở để bảo vệ nhà đầu tư và xử lý các hành vi vi phạm.