“Cơn lũ” pin đã qua sử dụng có thể thúc đẩy thị trường ô tô điện Trung Quốc như thế nào?

Thị trường pin tái chế trôi nổi

Một doanh nghiệp nhỏ thu mua và kinh doanh pin ở Đông Quan, Trung Quốc. Ảnh: Bloomberg.

Tự gọi mình là “người thu gom rác”, nhưng những chiếc hộp kim loại mà Li và nhóm của anh ở miền nam Trung Quốc thu thập và bán trên thực tế lại có giá trị vô cùng lớn và rất khó kiếm được.

Bảy người đàn ông là người buôn bán một mặt hàng mới đang hot trên thị trường xe điện lớn nhất và trưởng thành nhất thế giới: pin đã qua sử dụng. Mỗi loại đều chứa các thành phần quý giá như lithium, coban và niken có thể được chiết xuất và bán lại. Với hàng triệu chiếc xe điện hiện đã sẵn sàng bị loại bỏ và hàng nghìn chiếc đã bị bỏ lại trong các nghĩa địa trên khắp đất nước, có rất nhiều loại pin đã hết hạn sử dụng đang chờ được tái chế.

Tất cả những kim loại quý đó, được giấu trong các bãi phế liệu, bãi đậu xe và đường lái xe trên khắp Trung Quốc, đều là nguồn tài nguyên quan trọng khi sự cạnh tranh toàn cầu về các khoáng sản quan trọng ngày càng leo thang và các quốc gia đang cố gắng giành vị trí dẫn đầu trong quá trình chuyển đổi xanh. Một hệ thống thu gom và xử lý pin hiệu quả, an toàn và thân thiện với môi trường sẽ giúp các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc vượt lên dẫn trước. Họ sẽ có thể sản xuất ô tô điện với pin tái chế trên quy mô lớn - làm cho chúng xanh gấp đôi - giúp họ có lợi thế hơn các đối thủ quốc tế khi các chính phủ yêu cầu tăng doanh số bán xe điện và những nơi như Châu Âu yêu cầu mức kim loại tái chế tối thiểu trong xe.

Tuy nhiên, để đạt được điều đó sẽ đòi hỏi phải hợp nhất một ngành công nghiệp rộng lớn gồm hàng nghìn người tham gia, từ những người làm việc tự do như Li và các xưởng tái chế nhỏ không chính thức khác cho đến các nhà sản xuất pin khổng lồ. Li, 29 tuổi, là một phần của thị trường chợ đen nổi lên cùng với ngành tái chế pin đang phát triển nhanh chóng đang tìm cách kiếm lợi từ làn sóng ngừng hoạt động xe điện đầu tiên của Trung Quốc.

Công nhân chuyển các bộ phận pin vào bể xả tại cơ sở của GEM ở Jingmen, Trung Quốc, vào tháng 10. Ảnh: Bloomberg.

Các nhà hoạch định chính sách đang bắt đầu đưa ra các quy định, nhưng hiện tại, vẫn còn rất nhiều tiền có thể kiếm được ngoài giới hạn của các quy định chính thức. “Nó giống như một ao cá hoang mà không có ai chăm sóc”, Li nói. “Ai biết ao ở đâu sẽ có cá”.

Tái chế luôn là một công việc hỗn loạn. Từ nhựa đến thời trang nhanh, việc thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải đòi hỏi sự phối hợp giữa nhiều công ty mà không phải lúc nào cũng được khuyến khích làm việc cùng nhau.

Những vấn đề tương tự cũng xảy ra ở Trung Quốc, nơi cứ ba chiếc xe mới được bán ra thì có một chiếc là xe điện, so với một phần tám ở châu Âu. Các quan chức cho biết quốc gia này có thể đạt được mục tiêu có ô tô điện chiếm 50% tổng doanh số bán mới vào năm 2026 - sớm hơn 10 năm so với kế hoạch.

Theo công ty tư vấn Lưu trữ Năng lượng, đến năm 2030, Trung Quốc sẽ có số lượng pin cần tái chế gần gấp 4 lần so với năm 2021 và quốc gia này chiếm ưu thế về tiền xử lý và thu hồi vật liệu. Một số nghiên cứu thị trường cho thấy pin xe điện có thể tồn tại được khoảng 5 đến 8 năm, mặc dù một số người cho rằng lâu hơn.

Sự thống trị của Trung Quốc trong lĩnh vực tái chế pin

Phòng điều khiển tại Brunp Recycling, một công ty con của gã khổng lồ pin Trung Quốc CATL ở Phật Sơn, Trung Quốc. Ảnh: Bloomberg.

Trung Quốc sở hữu hơn một nửa lượng pin và phế liệu sản xuất của thế giới, đồng thời dẫn đầu về năng lực tiền xử lý và thu hồi nguyên liệu

Tiền xử lý là các bước biến pin đã qua sử dụng thành phế phẩm trung gian. Thu hồi vật liệu đề cập đến quá trình biến vật liệu thành sản phẩm hóa học để sử dụng trong chuỗi giá trị pin hoặc các ngành công nghiệp khác.

Nhưng quy định tái chế pin của Trung Quốc vẫn còn non trẻ. Đôi khi, việc thu hồi pin đã hết hạn của các nhà sản xuất pin và ô tô trở nên phức tạp, nhiều chủ xe không biết họ có thể được trả tiền cho pin đã qua sử dụng và các công ty tái chế đã phải vật lộn để đảm bảo nguồn cung cấp pin cũ đáng tin cậy.

Đó là nơi các nhà giao dịch như Li bước vào. Chàng trai 29 tuổi đăng quảng cáo trên các nền tảng truyền thông xã hội như Douyin, một nền tảng video giống TikTok, đồng thời tận dụng bạn bè và gia đình để tìm người bán tiềm năng. Một cục pin có thể xuất hiện ở một tỉnh xa, vì vậy đôi khi anh ta sẽ sắp xếp một người chuyển phát nhanh từ dịch vụ gọi xe đến nhận hoặc tự mình đi đến một thành phố khác.

Từ đó, pin có thể được chuyển đến người trung gian, xưởng sản xuất không có giấy phép để tháo dỡ hoặc đến cơ sở tái chế chính thức. Các giao dịch luôn được thực hiện nhanh chóng và bằng tiền mặt vì giá nguyên liệu thô biến động mạnh đến mức tỷ lệ tái chế có thể thay đổi chỉ trong nửa ngày.

Yang Lin, tổng thư ký Ủy ban tái chế pin được thành lập thuộc Hiệp hội Công nghệ Tiết kiệm Năng lượng Điện tử Trung Quốc, ước tính rằng các nhà khai thác không được kiểm soát hiện chiếm khoảng 1/5 thị trường. Với chi phí thiết lập chỉ một dây chuyền xử lý tái chế lên tới khoảng 15 triệu USD, thật dễ hiểu tại sao những người chơi cỡ nhỏ lại nổi lên. Sự hiện diện của họ có nguy cơ làm giảm uy tín của pin tái chế Trung Quốc vì chúng không phải lúc nào cũng tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn và môi trường. Và bởi vì họ không phải đầu tư vào những biện pháp bảo vệ thích hợp đó, họ có thể đưa ra mức giá cao hơn cho xe điện và các chủ sở hữu pin khác, chuyển các tế bào có giá trị sang chuỗi cung ứng ít mong muốn hơn.

Công nhân đang tháo rời bộ pin xe trong xưởng tại Kunpeng Huanbao, một công ty tái chế pin, ở Đông Quan. Ảnh: Bloomberg.

Zhang Yuping, phó tổng giám đốc của một trong những công ty tái chế lớn nhất quốc gia GEM Co, cho biết: “Một khi bạn cho phép tồn tại nhiều xưởng nhỏ hơn, các nguồn tài nguyên sẽ chảy đến bất cứ nơi nào chúng có thể tạo ra lợi nhuận cao nhất”.

Pin EV có lợi nhất để tái chế được làm từ lithium, niken, coban và mangan. Để chiết xuất kim loại, pin phải được tháo dỡ và cắt nhỏ thành thứ được gọi là “khối đen”, sau đó được hòa tan trong các hóa chất mạnh.

Đó là bước đầu tiên đã khơi dậy một ngành công nghiệp tái chế quy mô nhỏ ở những nơi như Tangxia, một thị trấn gần thành phố Đông Quan phía nam Trung Quốc. Xu Wei, một nhà môi giới pin cho biết hoạt động kinh doanh đang phát triển mạnh cho đến khi chính quyền địa phương mạnh tay xử lý sau một loạt vụ hỏa hoạn do tai nạn.

Pan Juntian, phóng viên của một cơ quan truyền thông địa phương, đã bí mật dành hai tuần để quan sát bên trong những xưởng này. Ông nói: “Nếu không có máy móc tiên tiến, việc tháo dỡ các bộ pin đòi hỏi một lượng lao động rất lớn. Các công nhân được trả lương theo giờ, chỉ đeo khẩu trang vải để bảo vệ, dùng thanh sắt và cưa điện để cạy mở các hộp. Họ đều là nam giới và phải mất ít nhất một giờ để mở bộ pin”.

Các điều kiện này khác xa với cơ sở nghiên cứu và phát triển hiện đại của GEM ở Vũ Hán. Camera được trang bị cảm biến nhiệt sẽ theo dõi các vụ cháy có thể xảy ra khi công nhân sử dụng xe nâng - chạy bằng pin tái chế - để phân loại và vận chuyển pin đã qua sử dụng vào kho. Tủ đặc biệt giúp kiểm soát điện áp và dòng điện để ngăn ngừa cháy nổ trong giai đoạn xử lý ban đầu.

Tại một cơ sở GEM khác mà Bloomberg đã đến thăm ở Jingmen, một hệ thống nhiều tầng gồm băng tải, đường ống, lò nung và máy nghiền minh họa cho các quy trình bán tự động được các công ty lớn ở Trung Quốc áp dụng. Các công nhân mặc áo liền quần màu xám và đội mũ cứng đeo mặt nạ công nghiệp hạng nặng để bảo vệ phổi khỏi bụi.

Pin đã qua sử dụng tại một cơ sở kinh doanh và thu mua pin ở Đông Quan vào tháng 8. Ảnh: Bloomberg.

GEM, công ty cho biết họ xử lý khoảng 10% pin xe điện đã ngừng sử dụng của Trung Quốc, đã tăng gấp bốn lần doanh thu tái chế vào năm ngoái kể từ năm 2021. Công ty cũng giành được một vị trí trong danh sách trắng của chính phủ gồm 156 công ty chủ chốt trong ngành, giúp các công ty được ưu tiên khi đấu thầu các dự án quan trọng của chính phủ và doanh nghiệp nhà nước. Để đạt được mục tiêu đòi hỏi phải vượt qua các đánh giá nghiêm ngặt bao gồm các hoạt động cũng như các tiêu chuẩn về môi trường và công nghệ.

Không điều nào trong số đó áp dụng cho thị trường chợ đen được thúc đẩy bởi các thương nhân như Li và các xưởng như ở Đông Quan. Một nhà phân tích tại một công ty định giá hàng hóa, người yêu cầu giấu tên, cho biết đó là một rủi ro lớn về an toàn vì họ đang phải đối mặt với những thứ mà họ không hiểu đầy đủ.

Giao thông vận tải lại là một vấn đề khác. Theo tiêu chuẩn quốc gia của Trung Quốc, xe tải chở pin cũ phải được trang bị thiết bị báo khói cũng như bao bì chống cháy và cách nhiệt. Nhưng nhiều người chơi không chính thức hoặc không muốn trả chi phí hoặc không có đủ nguồn lực.

Yu Haijun, phó chủ tịch của Guangdong Brunp Recycling Technology Co., một công ty con của gã khổng lồ pin CATL của Trung Quốc, cho biết thay vì sử dụng các phương tiện chuyên dụng, một số người chuyển sang Huolala, nhà cung cấp dịch vụ vận tải đường bộ theo yêu cầu. Việc vận chuyển từ điểm A đến điểm B có thể tốn 40.000 nhân dân tệ hoặc 4.000 nhân dân tệ. Sự khác biệt là rất lớn.

Chính phủ Trung Quốc đang cố gắng điều tiết thị trường

Một khung chính sách tổng thể được đưa ra để đưa ra các hướng dẫn về trách nhiệm của các bên tham gia khác nhau. Có các tiêu chuẩn quốc gia về thông số kỹ thuật của pin và xung quanh việc tháo dỡ các tế bào cũng như các yêu cầu kiểm tra năng lượng còn lại của chúng. Bắc Kinh cũng đang thúc đẩy xây dựng một nền tảng toàn quốc để theo dõi vòng đời của pin.

Yang Qingyu, cố vấn cấp cao của Liên minh Hợp tác Pin Trung Quốc, một tổ chức phi lợi nhuận bao gồm hơn 2.000 công ty, cho biết, chính phủ chỉ đạo các nhà sản xuất ô tô và những người khác làm việc với các nhà tái chế trong danh sách trắng. Nhưng về mặt kỹ thuật, điều đó hiện không bắt buộc.

Kết quả là không có các hình phạt nghiêm khắc, thực tế là nhiều pin đã ngừng hoạt động vẫn chảy vào các kênh chợ đen. Cần có những quy định chặt chẽ hơn để trừng phạt những người chơi không tuân thủ nhằm thúc đẩy một thị trường lành mạnh hơn. Ví dụ, Zhang của GEM cho biết danh sách trắng sẽ “không chỉ là danh sách đề xuất hay danh sách ưu tiên mà còn là một tiêu chuẩn đầu vào thực sự” vào năm 2025.

Cơ sở của GEM ở Jingmen. Ảnh: Bloomberg.

Việc cải thiện đạo luật tái chế hơn nữa sẽ giúp Trung Quốc củng cố vị trí dẫn đầu thế giới trên thị trường xe điện.

Hu Feng, phó chủ tịch Trung tâm nghiên cứu pin lithium GaoGong có trụ sở tại Thâm Quyến, cho biết các nhà sản xuất ô tô sẽ giảm chi phí nếu họ tái chế pin trong ô tô của mình. Theo thời gian, họ sẽ xây dựng được nguồn cung cấp vật liệu cốt lõi ổn định.

Thông tin đăng nhập ESG của nó cũng sẽ được đánh bóng. Lượng khí thải carbon của vật liệu EV tái chế thấp hơn so với các mỏ truyền thống. Ví dụ, trong trường hợp pin giàu niken ở châu Âu sử dụng phương pháp thủy luyện, lượng khí thải carbon có thể ít hơn bốn đến năm lần, theo McKinsey & Co.

Mỗi gam đều có giá trị khi giá nguyên liệu thô dành cho ô tô điện đã tăng lên mức cao lịch sử trong năm qua. Trung Quốc vẫn dựa vào nhập khẩu từ nước ngoài với hơn 90% nguồn tài nguyên coban và niken, và hơn một nửa nguồn lithium. Các hướng dẫn của ngành quy định rằng mỗi pin tái chế phải mang lại ít nhất 98% hàm lượng coban và niken ban đầu và 85% hàm lượng lithium. Những người tái chế lớn không gặp vấn đề gì khi đạt đến ngưỡng, nhưng những người chơi nhỏ hơn có thể gặp khó khăn.

Mina Ha, nhà phân tích tại công ty tư vấn pin Rho Motion, cho rằng họ “ưu tiên những sản phẩm có thể thu hồi được giá trị cao.Mọi thứ khác đều trở thành rác thải”.

Việc hệ thống hoạt động tốt cũng sẽ giúp các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc tiếp thị ô tô của họ ở nước ngoài tốt hơn. EU đã đặt ra mức hàm lượng tái chế tối thiểu bắt buộc trong ô tô điện được bán ở đó, ban đầu ở mức 16% đối với coban, 85% đối với chì, 6% đối với lithium và 6% đối với niken. Ngoài ra còn có nghĩa vụ thiết lập 'hộ chiếu pin' điện tử và mã QR vào năm 2027 để xác minh nguồn nguyên liệu thô, cùng với các mục tiêu thu gom lithium riêng cho pin thải.

Hans Eric Melin, giám đốc điều hành của Circle Energy Storage, nhận định: “Các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc có khả năng tiếp cận thị trường tái chế lớn hơn và trưởng thành hơn, đồng thời họ đang sản xuất xe ở một thị trường không có yêu cầu giống như EU”. Điều đó có nghĩa là các nhà sản xuất Trung Quốc có thể hướng pin có thành phần tái chế vào ô tô để xuất khẩu sang châu Âu.

Melin cho biết biết: “Lợi thế chính của Trung Quốc nằm ở vị thế vững chắc trong sản xuất nguyên liệu pin, trong đó việc tái chế là một quy trình tích hợp. Đó là điều chúng tôi chưa thực sự quan tâm ở phương Tây”.