Làn sóng đầu tư của các doanh nghiệp ngành ô tô Trung Quốc vào châu Âu gặp khó

Tại Debrecen, thành phố lớn thứ hai của Hungary, các công nhân đang hoàn thiện những công đoạn cuối cùng cho một nhà máy pin khổng lồ do CATL của Trung Quốc xây dựng để cung cấp cho BMW, Mercedes và các thương hiệu ô tô châu Âu khác. Nhà máy dài một dặm này là một phần của làn sóng đầu tư từ Trung Quốc bùng nổ khắp Trung và Đông Âu ngay sau đại dịch Covid-19, tập trung vào việc xây dựng các nhà máy sản xuất pin và xe điện.

Nhưng gần ba năm sau khi CATL công bố dự án trị giá 7,3 tỷ euro, nhu cầu xe điện (EV) yếu hơn dự kiến ở châu Âu đang buộc hãng phải xem xét lại quy mô của dự án.

Các quan chức của công ty cho biết giai đoạn đầu của dự án đã tăng 20% lên 40 gigawatt/giờ, nhưng hai giai đoạn tiếp theo đang được "xem xét lại" tùy thuộc vào nhu cầu thị trường. Điều này bao gồm việc xem xét sản xuất các công nghệ khác ngoài pin lithium-ion mà nhà máy Debrecen được thiết kế.

Động thái này phản ánh những dự báo rộng hơn về việc đầu tư của Trung Quốc vào các dự án mới ở châu Âu đang chậm lại.

Theo Agatha Kratz tại công ty tư vấn Rhodium Group, sự kết hợp giữa căng thẳng thương mại, căng thẳng chính trị liên quan đến việc Trung Quốc hỗ trợ Nga và thị trường xe điện tương đối yếu của châu Âu đã làm giảm khả năng đầu tư của Trung Quốc vào EU.

Trong dấu hiệu mới nhất cho thấy cạnh tranh địa chính trị đang tác động đến chuỗi cung ứng và các quyết định đầu tư, đầu tháng này, Bắc Kinh đã công bố các biện pháp kiểm soát xuất khẩu toàn diện đối với đất hiếm và các khoáng sản quan trọng.

"Chúng ta có thể sẽ thấy tốc độ các dự án đầu tư mới của Trung Quốc tại EU và châu Âu nói chung chậm lại do căng thẳng chính trị - ít nhất năm 2025 sẽ là một năm 'tạm dừng' cho đầu tư", Kratz, một chuyên gia về Trung Quốc, nhận định.

Theo báo cáo của Rhodium, vào tháng 5, đã có một "sự sụt giảm mạnh" về giá trị của các dự án xe điện mới được công bố của Trung Quốc tại châu Âu.

Sau đại dịch, Hungary là một trong những nước hưởng lợi chính từ đầu tư ô tô của Trung Quốc tại châu Âu, theo dữ liệu của Rhodium. Tuy nhiên, số liệu dự báo từ fDi Markets, một cơ sở dữ liệu của Financial Times, cho thấy tổng số dự án được công bố tại Hungary đã giảm từ 15 dự án vào năm 2023 xuống chỉ còn 7 dự án vào năm ngoái.

Đầu tư của Trung Quốc vào lĩnh vực ô tô đã chuyển hướng sang Đông Nam Á để tận dụng các thị trường đang phát triển nhanh hơn và cơ sở hạ tầng nhà máy sản xuất và pin hiện có.

Có rất ít dấu hiệu cho thấy các công ty Trung Quốc sẽ đầu tư vào các lĩnh vực khác tại EU để bù đắp, Andreas Mischer tại Merics nói.

"Vào năm 2024, lĩnh vực quan trọng duy nhất ngoài ô tô đối với các dự án đầu tư mới là công nghệ thông tin và truyền thông, nhưng con số này chưa đến 500 triệu euro, chỉ bằng một phần mười so với đầu tư mới mà chúng ta thấy trong lĩnh vực ô tô, vì vậy chúng tôi không kỳ vọng đây sẽ là một sự thay thế khả thi", ông nói thêm.

Sự bế tắc với Bắc Kinh về yêu cầu của châu Âu đối với việc chuyển giao công nghệ của Trung Quốc do chi phí đầu tư đang làm giảm triển vọng cho một đợt tăng trưởng khác.

Lời khuyên chính thức cho một cuộc họp của các bộ trưởng Pháp và Đức vào tháng 7 lập luận rằng trong các lĩnh vực quan trọng như pin - nơi châu Âu đang gặp khó khăn trong việc tạo ra các doanh nghiệp lớn trong nước - đầu tư từ Trung Quốc nên được "kết hợp với chuyển giao công nghệ".

Tuy nhiên, động thái của CATL nhằm cử hàng nghìn công nhân đến xây dựng và trang bị nhà máy trị giá 4 tỷ euro tại Tây Ban Nha trong một liên doanh với Stellantis đã đặt ra câu hỏi về thiện chí chia sẻ kiến thức công nghiệp của các công ty Trung Quốc.

"Tôi không kỳ vọng nhiều vào việc chia sẻ kiến thức hoặc chuyển giao công nghệ", Matthias Schmidt, một nhà phân tích ô tô độc lập tại Schmidt Automotive Research, nhận định, đồng thời lưu ý đến sự trớ trêu khi các công ty ô tô phương Tây bị buộc phải ký kết các thỏa thuận chuyển giao công nghệ khi đầu tư vào Trung Quốc trong những thập kỷ gần đây.

"Các nhà sản xuất EU tại Trung Quốc đã bị buộc phải tham gia vào các liên doanh địa phương, điều này đã giúp họ có được kỹ năng sản xuất xe. Giờ đây, câu chuyện đáng nói là các đầu bếp phụ lại mở nhà hàng riêng ngay gần đó", ông nói.

Để răn đe hơn nữa, Ủy ban Châu Âu đã cảnh báo sẽ tăng cường sàng lọc các khoản đầu tư của Trung Quốc vào Châu Âu, sử dụng quy định trợ cấp nước ngoài (FSR) cho phép Brussels chặn các công ty mà họ tin là được chính phủ nước ngoài hỗ trợ một cách không công bằng.

Đồng thời, năm ngoái, Ủy ban đã áp thuế lên tới 35% đối với một số xe điện Trung Quốc nhập khẩu vào EU, với lý do "trợ cấp không công bằng" cho các công ty Trung Quốc, gây ra mối đe dọa "gây thiệt hại kinh tế" cho các nhà sản xuất ô tô trong nước.

Việc Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ủng hộ Tổng thống Nga Vladimir Putin cũng đã tạo ra một môi trường chính trị căng thẳng hơn ở EU đối với đầu tư của Trung Quốc, ngay cả khi Hungary tiếp tục duy trì quan hệ chặt chẽ với Bắc Kinh.

Michał Baranowski, Thứ trưởng Bộ Phát triển và Công nghệ Ba Lan, cho biết Ba Lan và các quốc gia thành viên EU khác hiện đã "sáng suốt hơn" về đầu tư từ Trung Quốc và yêu cầu một mối quan hệ bình đẳng hơn với Bắc Kinh.

“Một mối quan hệ cân bằng là việc nhìn nhận các khoản đầu tư từ Trung Quốc về mặt công nghệ và chuyển giao kiến thức, loại hình mà Trung Quốc đã được hưởng lợi trong quá khứ khi chính châu Âu là bên đầu tư”, ông nói.

Grzegorz Kołodko, cựu Bộ trưởng Tài chính Ba Lan, cho biết thêm rằng thái độ thù địch của chính quyền Tổng thống Donald Trump đối với Bắc Kinh cũng sẽ khiến các quốc gia thành viên EU thận trọng hơn trong việc chấp nhận các khoản đầu tư trong tương lai từ các công ty Trung Quốc.

Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent đã cảnh báo rằng nếu Bắc Kinh áp dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm, Mỹ và phần còn lại của thế giới sẽ “phải tách rời” khỏi Trung Quốc.

Tổng thống Mỹ “không cần phải nói gì cả, người dân ở đây chỉ cần biết rằng các khoản đầu tư trong tương lai từ Trung Quốc sẽ không được người Mỹ hoan nghênh”, Kołodko, tác giả một cuốn sách về sự bành trướng toàn cầu của Trung Quốc, nhấn mạnh.

Điều này không có nghĩa là ảnh hưởng của Trung Quốc sẽ không còn rõ rệt ở châu Âu, xét đến khối lượng đầu tư được công bố sau đại dịch.

Với một tỷ lệ đáng kể lực lượng lao động của nhà máy Debrecen đến từ Trung Quốc, người nước ngoài đang trở nên bình thường ở một thành phố từ lâu gần như hoàn toàn là người Hungary.

“Quá trình công nghiệp hóa này bắt đầu với những tác động cục bộ và khu vực”, Thị trưởng Debrecen László Papp cho biết. “Nhưng giờ đây, Debrecen đã trở thành một nhân tố toàn cầu trong quá trình này”.