Xe xanh: “Cửa sổ vàng" của ngành công nghiệp ô tô Việt bước ra toàn cầu

Vị trí của Việt Nam trên bản đồ EV thế giới

Trong những năm gần đây, khu vực Châu Á - Thái Bình Dương đã dẫn đầu cuộc cách mạng xe điện (EV) toàn cầu, chiếm thị phần lớn nhất trong số các loại xe điện chạy bằng pin trên toàn thế giới.

Được thúc đẩy bởi các cường quốc trong ngành ô tô như Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc, thị trường xe điện khu vực đã chứng kiến ​​sự tăng trưởng nhanh chóng. So với các quốc gia hàng đầu này, Việt Nam một thị trường mới cho xe điện đang nổi lên với đà phát triển ấn tượng. Mặc dù xe điện vẫn chiếm thị phần khiêm tốn, nhưng Việt Nam có một sự thay đổi mạnh mẽ sắp diễn ra.

Với giá xăng tăng cao và nhận thức về môi trường ngày càng tăng, xe điện là một giải pháp thay thế bền vững. Để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi, chính phủ Việt Nam đã triển khai các ưu đãi từ thuế nhập khẩu thấp hơn đến miễn phí đăng ký, khiến xe điện trở thành lựa chọn hấp dẫn. Các chuyên gia dự báo đến năm 2028, sẽ có khoảng 1 triệu xe điện lưu thông trên đường phố Việt Nam, với dự báo đạt 3,5 triệu xe vào năm 2040.

Bên cạnh đó, trong những năm gần đây, tình hình phát triển kinh tế xã hội trong nước tương đối ổn định và có nhiều dấu hiệu khởi sắc khiến Việt Nam trở thành một thị trường tiềm năng để phát triển ô tô nói chung và xe động cơ điện nói riêng.

Còn theo tổ chức nghiên cứu thị trường 6Wresearch, quy mô thị trường xe điện Việt Nam được dự kiến sẽ đạt tỷ suất tăng trưởng hàng năm (CAGR) 22,9% trong giai đoạn 2020-2025.

Tuy nhiên, nếu so sánh với diễn biến thị trường vài năm gần đây thì tốc độ tăng trưởng xe điện tại Việt Nam vẫn còn nhiều điều cần bàn. Doanh số tiêu thụ xe điện trong nước chỉ chiếm 0,7% so với toàn khu vực Đông Nam Á (theo số liệu Quý 3/2022 của Statista). Tỷ lệ sở hữu ô tô của Việt Nam vẫn còn thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực, mới chỉ ở mức 50 ô tô/1.000 người. Con số này chỉ bằng 1/10 của Thái Lan và 1/20 của Malaysia, theo Bộ Giao thông và Vận tải trước đây. Đây được coi là cơ hội để các hãng xe ô tô đầu tư, phát triển sản xuất tại Việt Nam, và các chính sách khuyến khích tiêu thụ xe điện từ Chính phủ được kỳ vọng sẽ thúc đẩy người tiêu dùng Việt Nam sử dụng xe điện nhiều hơn.

Theo báo cáo của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), trong năm 2023, gần 14 triệu xe điện (BEV) mới đã được đăng ký trên toàn thế giới, đạt mức tăng trưởng 35% so với năm 2022 và nâng tổng số xe điện đang lưu thông lên tới 40 triệu chiếc. Trung bình, cứ khoảng 4 chiếc xe được bán ra thì có 1 chiếc là xe điện. Điều này cho thấy việc dịch chuyển từ xe dùng động cơ đốt trong sang xe điện là xu hướng không thể ngăn cản.

Mặc dù vậy, bước sang năm 2024, tốc độ tăng trưởng xe điện đang chậm lại tại nhiều quốc gia. Tại Đức, trong quý I/2024, doanh số ô tô đạt 694.785 xe, tăng 4,2% so với cùng kỳ năm 2023. Tuy nhiên, lượng xe điện lại giảm mạnh tới 14,1%, từ 94.736 xe xuống còn 81.337 xe. Tương tự, tại Hàn Quốc, lượng xe thuần điện bán ra giảm 25% trong quý đầu năm so với quý IV/2023. Ngược lại, lượng xe hybrid (HEV, PHEV) bất ngờ tăng 46% so với cùng kỳ.

Tại Mỹ, Trung Quốc, thị phần xe điện vẫn tăng trưởng dương, nhưng tốc độ tăng chậm nhất so với các quý trước đó. Điều này cho thấy lực cầu của thị trường đang có dấu hiệu chững lại trước những lo ngại về suy thoái kinh tế, tình hình căng thẳng địa chính trị tiếp tục diễn biến phức tạp. Thị trường xe điện toàn cầu đang cần có thêm thời gian để tích lũy cho một chu kỳ tăng trưởng mới.

Trong khi đó, các quốc gia thành viên ASEAN cũng đang tích cực theo đuổi các chính sách và ưu đãi khác nhau để thúc đẩy việc áp dụng EV, đặt nền tảng cho sự tăng trưởng theo cấp số nhân. Đầu tư vào cơ sở hạ tầng sạc cũng đang tăng tốc, phản ánh cam kết của các quốc gia, trong đó có Việt Nam, đối với các mục tiêu phát triển bền vững toàn cầu như COP29.

Nhìn chung, cơ sở hạ tầng sạc ở Đông Nam Á đang phát triển, nhưng tốc độ tăng trưởng của các trạm sạc đang chậm hơn so với sự gia tăng doanh số bán xe điện. Ví dụ, tại Thái Lan, doanh số bán xe thuần điện đạt 76.314 chiếc vào năm 2023, tăng 684% đáng kinh ngạc so với năm 2022. Ngược lại, số lượng trạm sạc chỉ tăng 159,27% trong cùng kỳ, thấp hơn đáng kể so với mức tăng trưởng doanh số bán xe điện. Hơn nữa, cơ sở hạ tầng sạc tập trung ở Bangkok và các khu vực xung quanh, dẫn đến phân phối không đồng đều.

Tại Việt Nam, dù “sinh sau đẻ muộn” nhưng hạ tầng trạm sạc xe điện đang được phát triển rất mạnh, trong đó dẫn đầu là VinFast với hệ thống trạm sạc hiện đã đạt mật độ khoảng 3,5 km/trạm ở 80 thành phố trên cả nước. Ngày 18/03/2024, tỷ phú Phạm Nhật Vượng đã công bố thành lập Công ty Phát triển Trạm sạc toàn cầu V-GREEN để tiếp tục đầu tư mạnh mẽ hơn vào hệ thống trạm sạc trong và ngoài nước. Ngoài việc phát triển dải sản phẩm xe thuần điện gồm ô tô điện, xe máy điện, xe đạp điện và xe buýt điện, còn sở hữu hệ thống trạm sạc tiên tiến, quy mô lớn với hơn 150.000 cổng sạc. Trong đó, đa số trụ sạc được bố trí tại các trạm dừng nghỉ, trung tâm thương mại, khu đô thị Vinhomes và các điểm sạc công cộng trong thành phố...

Chỉ tính riêng trạm sạc của VinFast, theo quy hoạch, cả nước có khoảng 150.000 cổng sạc phủ khắp 63 tỉnh thành. Mức độ tăng trưởng trạm sạc xe thời gian thậm chí cao hơn nhiều so với các nước trong khu vực và thậm chí là các nước có trạm sạc còn lớn như Mỹ hay Hàn Quốc.

Cơ hội vươn ra toàn cầu

Có thể nói ngành công nghiệp ô tô toàn cầu đang có sự dịch chuyển quan trọng từ xe động cơ đốt trong sang xe điện rất mạnh trong những năm gần đây. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), doanh số bán xe điện đạt đỉnh 17 triệu chiếc trên toàn thế giới vào năm 2024, tăng hơn 25%. Chỉ riêng 3,5 triệu xe được bán vào năm 2024 so với năm 2023 đã vượt xa tổng doanh số bán xe điện trong cả năm 2020.

Trung Quốc vẫn giữ vững vị trí dẫn đầu trong số các thị trường lớn, với doanh số bán xe điện vượt quá 11 triệu chiếc - nhiều hơn so với doanh số bán ra trên toàn thế giới chỉ 2 năm trước đó.

Doanh số bán hàng toàn cầu đã giảm nhẹ do tăng trưởng trì trệ ở châu Âu, vì trợ cấp đã bị loại bỏ hoặc cắt giảm ở một số thị trường lớn và vì mục tiêu CO2 của EU đối với ô tô vẫn giữ nguyên từ năm 2023 đến năm 2024. Doanh số bán xe điện tiếp tục tăng ở Mỹ mặc dù mức tăng trưởng chỉ bằng khoảng một phần tư so với năm trước. Điều đáng chú ý là bên ngoài ba thị trường lớn này, doanh số bán hàng đã tăng kỷ lục gần 40% lên 1,3 triệu chiếc, gần bằng doanh số bán 1,6 triệu xe điện của Mỹ.

Đặc biệt, sự thay đổi về cách thức chống biến đổi khí hậu đã khiến nhiều quốc gia đang hướng tới việc cấm bán xe xăng mới từ năm 2030-2035 để giảm thiểu khí thải và thúc đẩy xe điện. Ví dụ như Liên minh châu Âu (EU) đã đồng ý cấm bán xe sử dụng động cơ đốt trong (xăng/diesel) từ năm 2035, chỉ cho phép bán xe không phát thải CO2. 

California, Mỹ và một khu vực khác, cũng có kế hoạch tương tự, cấm bán xe xăng mới từ năm 2035, với mục tiêu 100% xe không phát thải vào thời điểm đó. Bắt đầu từ năm 2026, tiểu bang này yêu cầu 35% doanh số bán ô tô phải là xe không phát thải (ZEV), bao gồm xe điện và xe chạy bằng hydro.

Trên con đường vươn tầm thế giới, thực tế, Việt Nam đã có những “đầu tàu” đầu tiên vươn tầm biển lớn như THACO đặt mục tiêu mở rộng quy mô xuất khẩu, đầu tư vào R&D, tự động hóa dây chuyền công nghệ và chuyển đổi số để nâng cao năng lực sản xuất và chất lượng sản phẩm, đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế, xuất khẩu sang Thái Lan, Philippines và các thị trường khác. 

Đáng chú ý, Thaco đã xuất khẩu dòng xe bus cao cấp Mercedes-Benz RS 1936 sang Thái Lan, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong hợp tác giữa Thaco và Daimler.

Trong những năm qua, THACO AUTO đã xuất khẩu các dòng xe lịch KIA: Kia Cerato; Kia Sedona; Kia Carnival sang Thái Lan, Myanmar; xe Bus thương hiệu THACO được xuất khẩu sang các thị trường Thái Lan, Philippines và xe tải Foton/Forland được xuất khẩu sang Campuchia.

Ngày 24/12/2023, Hyundai Thành Công Thương Mại (HTCV) cũng đã xuất khẩu thành công lô 62 xe tải nhẹ Hyundai Mighty N250 sang thị trường Peru.

Tháng 12/2023, HTCV đang tiếp tục hoàn thiện đơn đặt hàng gồm 60 chiếc mini bus 16 chỗ Hyundai Solati sang Philippines và đã hoàn thành 2/3 tiến độ, nâng tổng số xe xuất khẩu thành công sang thị trường nước ngoài là 122 xe.

Ngày 29/10/2024, Công ty CP Sản xuất Ô tô Hyundai Thành Công Việt Nam (HTMV) – Liên doanh sản xuất giữa TC Group (Tập đoàn Thành Công) và Hyundai Motor đã tổ chức Lễ xuất khẩu xe ô tô Hyundai Palisade sang thị trường Thái Lan.

EV là khe cửa hẹp nhưng rất phù hợp với tình hình thời đại mới đối với Việt Nam. Nắm bắt được cơ hội này, các công ty Việt Nam đã và đang tìm cách vươn ra quốc tế. Đầu tàu của xu hướng này là hãng xe nội địa VinFast tiên phong chính thức mở bán xe ở Mỹ. Đã có khoảng 10.000 xe ô tô của VinFast được bán ra thị trường nước ngoài trong năm 2024, trong tổng số 97.399 xe bán ra trên toàn cầu.

. Bước sang năm 2025, trên toàn cầu, VinFast tiếp tục gia tăng hiện diện tại các thị trường châu Á tiềm năng. VinFast đã ra mắt thương hiệu ở Ấn Độ, chính thức mở bán 3 mẫu xe tại thị trường Indonesia và 5 mẫu xe ở thị trường Philippines, đồng thời không ngừng mở rộng mạng lưới cửa hàng đại lý và xưởng dịch vụ tại các thị trường này.

Năm 2024, VinFast tiếp tục xây dựng được một hệ sinh thái xe điện toàn diện, từ sản xuất pin đến phát triển trạm sạc và mở rộng mạng lưới chi nhánh quốc tế.

Ngành công nghiệp ô tô Việt có thể nói đang đứng trước vận hội lớn khi chuỗi cung ứng toàn cầu đang định hình lại. Trước sự bành trướng của ngành công nghiệp ô tô Trung Quốc, nhiều hãng đã tìm con đường chủ động tìm các nhà cung ứng tại các khu vực khác trên thế giới, đặc biệt trong lĩnh vực EV. ASEAN với Việt Nam là ứng cử viên sáng giá được nhiều nhà đầu tư quan tâm.

Việt Nam cũng đã ký kết nhiều Hiệp định FTA như EVFTA, CPTPP, RCEP… giúp chi phí sản xuất rất cạnh tranh, đi kèm với chi phí nhân công cũng không quá cao như nhiều nước trong khu vực. Không chỉ thế, hạ tầng hỗ trợ cho ngành công nghiệp ô tô, đặc biệt là xe điện đang được hình thành trên nhiều khu vực cả nước như khu công nghiệp phụ trợ ô tô (THACO Chu Lai, HTMV Ninh Bình), nhà máy pin (VinES Hà Tĩnh, Gotion tại Bắc Giang).

Xe điện đang ngày càng phổ biến tại thị trường Việt Nam, từ những mẫu xe hạng sang cho đến những mẫu xe mini giá rẻ. Cùng với những chính sách hỗ trợ về thuế, phí, phát triển hạ tầng trạm sạc, Việt Nam đang trở thành điểm đến hấp dẫn dành cho các thương hiệu xe năng lượng mới, góp phần quan trọng trong thực hiện mục tiêu Net Zero vào năm 2050.

“Nhảy cóc” qua giai đoạn xe động cơ đốt trong có thể là bước đà cần thiết để Việt Nam tận dụng cơ hội phát triển ngành công nghiệp ô tô trong nước và thực tế là đã bắt nhịp khá tốt với xu hướng này. Với những chính sách hỗ trợ từ Chính phủ, Việt Nam đang trên đà đẩy mạnh phát triển giao thông công cộng xanh như triển khai hệ thống xe buýt điện, taxi điện đang rất phát triển.

Ngoài ra, với lợi thế về nhân công và vị trí địa lý, Việt Nam đã và đang có những cái tên đã tiên phong trong việc đặt nền móng cho ngành công nghiệp này như VinFast. Cơ hội là rất rõ ràng nhưng để thực sự trở thành “hub” trong chuỗi cung ứng xe điện trong khu vực và tham gia sân chơi toàn cầu để sản xuất xe điện, Việt Nam cần thêm nhiều doanh nghiệp tham gia vào chuỗi giá trị, đẩy mạnh phát triển R&D, phát triển công nghiệp hỗ trợ nội địa để có thể thu hút đầu tư vào sản xuất pin, linh kiện và lắp ráp xe điện.