Than chì: “Vũ khí” giúp Mỹ kích hoạt cuộc đua xây dựng chuỗi cung ứng ngoài Trung Quốc

Đại diện Thương mại Mỹ đã thông báo rằng mức thuế 25% đối với cực dương than chì tự nhiên và tổng hợp từ Trung Quốc sẽ được áp dụng từ tháng này, mặc dù sản xuất của Trung Quốc chiếm 97% sản lượng cực dương toàn cầu sau nhiều năm thiếu đầu tư vào vật liệu này.

Động thái này diễn ra sau thông báo vào tháng 5 về mức thuế 25% của Mỹ, có hiệu lực từ năm 2026, đối với than chì tự nhiên – một dạng carbon – được xử lý ở Trung Quốc.

Điều đó xảy ra ngay sau khi các quan chức Mỹ cấp quyền miễn trừ hai năm kể từ tháng 1 năm 2025 cho phép các phương tiện có pin chứa than chì của Trung Quốc tiếp tục đủ điều kiện nhận trợ cấp hào phóng của liên bang theo Đạo luật Giảm lạm phát (IRA), đạo luật về khí hậu hàng đầu của Tổng thống Joe Biden, sau những cảnh báo rằng chế độ trợ cấp có thể sụp đổ mà không được miễn trừ.

Georgi Georgiev, nhà phân tích nguyên liệu thô về pin tại công ty tư vấn Fastmarkets, cho biết: “Than chì đã nổi lên như 'gót chân Achilles' của Washington trong cuộc đối đầu thương mại với Bắc Kinh. Chính phủ Mỹ buộc phải thừa nhận rằng các nhà sản xuất pin cần than chì của Trung Quốc trong thời gian ngắn nếu bất kỳ phương tiện nào đủ điều kiện nhận tín dụng thuế IRA. Nhưng họ quyết tâm đóng lỗ hổng đó càng sớm càng tốt, giúp các công ty chỉ mất vài năm để xây dựng một chuỗi cung ứng hoàn toàn mới gần như từ đầu”.

Cực dương dạng bột, lưu trữ điện tích trong pin lithium-ion, thường được làm từ hỗn hợp than chì tự nhiên được khai thác và than chì tổng hợp, được sản xuất bằng cách nung than cốc kim, một sản phẩm dầu mỏ, đến nhiệt độ lên tới 3.000 độ C.

Trong khi than chì tự nhiên - một dạng cacbon - tương đối dồi dào, hầu hết quá trình xử lý than chì tự nhiên và 98% sản xuất than chì tổng hợp cho cực dương cấp pin hiện đang được tiến hành ở Trung Quốc.

Ross Gregory, đối tác tư vấn của New Electric Partners có trụ sở tại Seoul, lưu ý rằng cực dương chiếm khoảng 50% khối lượng pin nhưng chỉ chiếm 10% chi phí, nghĩa là các công ty đang tìm cách xây dựng chuỗi cung ứng pin tuân thủ IRA. Thay vào đó, họ tập trung vào việc mua các khoáng sản có giá trị cao hơn như lithium, niken và coban được sử dụng trong cực âm của pin.

Gregory nhận định: “Cực dương than chì là thành phần cần thiết cho tất cả các loại pin lithium-ion, nhưng người ta cho rằng chúng quá rẻ, quá bẩn và quá dễ kiếm được từ Trung Quốc nên khó có thể thực hiện các khoản đầu tư cần thiết. Kết quả là, công việc đảm bảo các nguồn thay thế gần như bị các nhà sản xuất xe điện, nhà sản xuất pin và nhà sản xuất vật liệu pin không phải của Trung Quốc bỏ qua ngay cả sau khi IRA được thông qua vào năm 2022. Bây giờ Washington đang cố gắng ép buộc họ bằng thuế quan và mối đe dọa về việc miễn trừ than chì sẽ hết hạn sau vài năm nữa”.

Các nhà phân tích lưu ý rằng Mỹ là nước xuất khẩu ròng sang Trung Quốc loại than cốc dùng để sản xuất than chì tổng hợp và ngành công nghiệp của nước này sẽ có thể chuyển đổi các cơ sở hiện có sang sản xuất bột cực dương cấp pin trong vòng 3 đến 4 năm. Những người lạc quan cũng lưu ý rằng than chì tự nhiên có thể được tìm thấy trên khắp thế giới, với trữ lượng lớn ở Canada và Mozambique.

Nhưng rất ít nhà phân tích tin rằng các công ty không phải của Trung Quốc sẽ tiến gần đến việc tái tạo công suất cực dương than chì của Trung Quốc vào thời điểm quyền miễn trừ than chì IRA của chính phủ Mỹ sắp hết hạn vào cuối năm 2027, nghĩa là rằng việc miễn trừ sẽ phải được gia hạn hoặc sẽ có ít phương tiện đủ điều kiện nhận tín dụng, điều này càng cản trở quá trình chuyển đổi xe điện của đất nước.

Fastmarkets dự đoán rằng thậm chí đến năm 2030, chỉ 40% nhu cầu cực dương của Mỹ sẽ được đáp ứng bởi các dự án tuân thủ IRA.

Sam Adham, chuyên gia về chuỗi cung ứng pin tại công ty phân tích CRU Group, cho rằng: “Hai năm là không đủ. Các nhà sản xuất không phải của Trung Quốc có rào cản gia nhập cao: các vấn đề xung quanh tài chính, thời gian thực hiện dài, nhu cầu đảm bảo giấy phép môi trường, chi phí năng lượng và thiếu bí quyết chuyên môn khi so sánh với các đối thủ cạnh tranh Trung Quốc dự kiến ​​sẽ cung cấp cho khách hàng ở Châu Âu, Hàn Quốc và Nhật Bản cũng như Mỹ”.

Tim Bush, nhà phân tích pin của UBS có trụ sở tại Seoul, lưu ý rằng các nhà sản xuất xe điện, nhà sản xuất pin và nhà sản xuất vật liệu không phải của Trung Quốc hiện phải đối mặt với viễn cảnh buộc phải đầu tư lớn vào chuỗi cung ứng cực dương than chì mới ngay khi họ đang cố gắng cắt giảm chi phí do tỷ lệ sử dụng xe điện ở Mỹ và Châu Âu thấp hơn dự kiến.

Bush cho biết: “Các nhà sản xuất ô tô của Mỹ đang thua lỗ về xe điện, trong khi các công ty pin và vật liệu của Hàn Quốc đang cắt giảm hoặc xem xét cắt giảm công suất kế hoạch mở rộng than chì tự nhiên của nó”.

Eduardo Gonzalez, giám đốc tài chính tại Urbix, một nhà tinh chế than chì của Mỹ, cho biết việc các công ty ngần ngại đầu tư vào than chì không phải của Trung Quốc là “khó hiểu”, nhưng “động lực thị trường cuối cùng sẽ dẫn đến sự tranh giành đối với các sản phẩm này”.

Gregory nói thêm rằng trong thời gian chờ đợi, Bắc Kinh có khả năng hạn chế xuất khẩu than chì hoặc cực dương để trả đũa các biện pháp của Mỹ, hoặc ngược lại tăng nguồn cung để hạ giá hơn nữa, đe dọa khả năng tồn tại của các dự án không phải của Trung Quốc. Trung Quốc đã bắn một phát súng cảnh cáo vào tháng 10 năm ngoái bằng cách đưa ra yêu cầu về giấy phép xuất khẩu đặc biệt đối với ba loại than chì.

Gregory cho hay: “Việc xây dựng chuỗi cung ứng tuân thủ IRA, không phải của Trung Quốc cần phải được thực hiện và cuối cùng nó sẽ được thực hiện. Nhưng nó sẽ cần thực hiện từ từ và với chi phí rất lớn”.