Vua pin của Trung Quốc lọt vào “tầm ngắm” cần giám sát của Chính phủ Mỹ

Hoàng Lâm

05/04/2023

Vị trí lãnh đạo ngành pin thế giới đã đưa “vua pin” CATL vào tầm ngắm của các nhà lãnh đạo chính trị ở Washington cũng như Bắc Kinh, khi các siêu cường lo ngại về sự thống trị của một tập đoàn duy nhất trong ngành có tính chiến lược cao và đang phát triển quá nhanh.

Bất đồng liên quan đến “vua pin”

CATL của tỷ phú Trung Quốc Robin Zeng đã gây ra những bất đồng chính trị ở Mỹ với việc các nhà sản xuất ô tô tăng cường liên minh với CATL, bất chấp những lo ngại về an ninh quốc gia đang thúc đẩy lưỡng đảng thúc đẩy việc ngăn cản các công ty Trung Quốc ra khỏi đất Mỹ.

Robin Zeng đã bị Marco Rubio, phó chủ tịch ủy ban tình báo Thượng viện Mỹ, cáo buộc có mối liên hệ đặc biệt với chính quyền Trung Quốc nhằm thúc đẩy tầm ảnh hưởng toàn cầu của quốc gia này.

Cáo buộc của Rubio đưa ra sau thông báo về kế hoạch của Ford cấp phép sử dụng công nghệ CATL trong một nhà máy trị giá 3,5 tỷ USD ở Michigan. Ford dự định sử dụng pin lithium iron phosphate (LFP) rẻ hơn trong một số sản phẩm EV của mình.

Cổ phiếu của CATL cũng đã tăng cao hơn sau các báo cáo rằng tập đoàn này cũng đang đàm phán về một mối quan hệ hợp tác khác ở Mỹ, với Tesla của Elon Musk, ở Texas.

Thỏa thuận cấp phép của Ford trái ngược với một loạt liên doanh giữa các nhà sản xuất pin của Hàn Quốc và các nhà sản xuất ô tô của Mỹ, trong đó các công ty cùng nhau xây dựng và vận hành các nhà máy.

Thỏa thuận này dường như mang lại cho tập đoàn Trung Quốc một chỗ đứng quan trọng trên thị trường Mỹ, bất chấp Đạo luật giảm lạm phát (IRA) của chính quyền Biden nhằm thúc đẩy sản xuất trong nước và cắt giảm sự phụ thuộc của kinh tế Mỹ vào Trung Quốc.

Theo IRA, các phương tiện được sản xuất với các bộ phận được sản xuất tại “các tổ chức nước ngoài có liên quan”, bao gồm cả Trung Quốc, sẽ không đủ điều kiện nhận các khoản tín dụng thuế tiêu dùng hào phóng sau năm 2024. Tuy nhiên, hướng dẫn được chờ đợi từ lâu, được ban hành vào thứ Sáu cuối tuần qua, chưa làm rõ lập trường của chính quyền Biden về nguồn gốc của các bộ phận pin.

Vivaswath Kumar, người từng là quản lý trong nhóm phát triển pin của Tesla trước khi thành lập công ty khởi nghiệp về pin Mitra Chem, cho biết: “Thương vụ này chắc chắn đã làm rung chuyển ngành công nghiệp. Nó được cấu trúc để không bị chặn. Sẽ là bất lợi cho Mỹ nếu không để việc chuyển giao công nghệ đó diễn ra”.

Tu Le, thuộc Sino Auto Insights, một nhóm tư vấn ở Bắc Kinh, đã mô tả thỏa thuận CATL-Tesla tiềm năng ở Texas là “rất lớn”.

Bất chấp IRA, “họ có thể có được hai trong số những người chơi lớn nhất của Mỹ để mở đường vào đất nước này một cách hiệu quả”, Tu Le nói.

Henry Sanderson, thuộc Benchmark Mineral Intelligence, nhận định Zeng đã thể hiện sự “tàn nhẫn” trong quá trình đi lên của mình nhưng lại tìm kiếm một danh tiếng thấp hơn, không giống như các tỷ phú ngang hàng, bao gồm cả đồng sáng lập Alibaba Jack Ma hay ông trùm pin đối thủ và người sáng lập Envision Zhang Lei.

Trong một ngành công nghiệp ô tô từng bị thống trị bởi Ford, Volkswagen và Toyota, những tên tuổi lớn có gần 300 năm hoạt động, CATL đã phát triển nhanh chóng để trở thành một của các công ty sản xuất quan trọng nhất thế giới.

Người sáng lập của CATL đã lớn lên từ một nền giáo dục từ nông thôn nghèo. Robin Zeng đã xây dựng dựa trên thành công trước đó của mình với ATL, công ty sản xuất pin điện thoại lithium giá rẻ, bao gồm cả cho Apple và Samsung. Vào năm 2011, CATL được biết đến ở Trung Quốc, ra đời khi Zeng nhắm đến các kế hoạch của Bắc Kinh nhằm chấm dứt sự phụ thuộc vào nhập khẩu dầu và chống ô nhiễm không khí không phổ biến bằng cách phát triển ngành công nghiệp EV trong nước.

Tập đoàn này hiện cung cấp cho hầu hết các nhà sản xuất ô tô lớn, bao gồm Tesla, BMW và Volkswagen, đồng thời đang mở rộng sản xuất sang Đức và Hungary.

Các nhà phê bình cho rằng sự tăng trưởng nhanh chóng của CATL là nhờ sự hỗ trợ của Bắc Kinh và việc Bắc Kinh ngăn chặn các nhà cung cấp nước ngoài. Theo ước tính của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, một tổ chức tư vấn của Mỹ, tổng chi tiêu nhà nước tích lũy cho lĩnh vực xe điện ở Trung Quốc đạt gần 60 tỷ USD từ năm 2009 đến năm 2017. Chi tiêu đã tăng thêm 66 tỷ USD từ năm 2018 đến năm 2021.

Theo các nhà nghiên cứu của Bernstein, quy mô trung bình của một nhà máy sản xuất pin đang tăng gấp đôi sau mỗi 4 hoặc 5 năm, trong khi chi phí xây dựng các nhà máy của Trung Quốc được dự báo sẽ giảm xuống còn khoảng 50 triệu USD/GWh trong những năm tới, từ khoảng 60 triệu USD/GWh hiện nay.

Điều đó so sánh với 120 triệu USD/GWh cho chi phí của các nhà máy pin mới ở châu Âu cũng như mức trung bình toàn cầu khoảng 78 triệu USD/GWh trong 10 năm tới.

Pin LFP rẻ hơn của CATL thể hiện sự cạnh tranh gay gắt đối với những loại pin có hóa chất giàu niken được sản xuất bởi các nhà sản xuất pin hàng đầu của Hàn Quốc, LG, SK và Samsung.

CATL cũng chi nhiều hơn LG cho nghiên cứu và phát triển. Theo dữ liệu của Dealogic, CATL đã chi hơn 4,5 tỷ USD cho việc mua lại trong 5 năm qua, tăng cường nắm giữ trong chuỗi cung ứng pin từ mỏ đến thiết bị sạc.

CATL nhận “cảnh báo” từ Trung Quốc

Hiện quy mô của CATL khiến các đối thủ khó cạnh tranh.

Tuy nhiên, vào tháng trước, một sự can thiệp trực tiếp hiếm hoi của chính quyền ông Tập Cận Bình đã dẫn đến việc các cơ quan quản lý của Bắc Kinh đưa ra cảnh báo CATL phải kiềm chế tốc độ mở rộng.

Vào đầu tháng 3, ông Tập nói với chính Zeng tại một cuộc họp của các nhà lãnh đạo doanh nghiệp ở Bắc Kinh rằng ông vừa “vừa vui mừng vừa lo ngại” trước sự thống trị của CATL.

Nhà lãnh đạo Trung Quốc chỉ ra nguy cơ mở rộng quá mức và khả năng xảy ra chu kỳ bùng nổ và phá sản, vốn đã xảy ra với một số ngành công nghiệp đang phát triển nhanh của Trung Quốc, bao gồm cả bất động sản và năng lượng mặt trời.

“Ông Tập Cận Bình nhấn mạnh các cơ quan chức năng nên đưa ra các chính sách công nghiệp và thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghiệp một cách ổn định và thận trọng”, truyền thông nhà nước Trung Quốc đưa tin.

Vài ngày sau cuộc họp, Ủy ban Điều tiết Chứng khoán Trung Quốc (CSRC), cơ quan giám sát thị trường hàng đầu của đất nước tỷ dân, đã ban hành hướng dẫn để CATL giảm quy mô xuống còn 1 tỷ USD hoặc ít hơn kế hoạch huy động 5 tỷ USD thông qua một công ty thứ cấp của Thụy Sĩ niêm yết. Hướng dẫn đã khiến CATL tạm dừng niêm yết.

Việc nhắc nhở Zeng và CATL là ví dụ mới nhất về sự tái khẳng định quyền kiểm soát kéo dài nhiều năm của chính quyền đối với giới tinh hoa kinh doanh của Trung Quốc dưới thời ông Tập Cận Bình.

Các chuyên gia cho biết, lối vào Mỹ táo bạo của Zeng cũng phản ánh sự linh hoạt hướng đến khách hàng của ông, vốn là cốt lõi dẫn đến thành công của CATL.

Daniel Chng, phó giáo sư về chiến lược và tinh thần kinh doanh tại Trường Kinh doanh Quốc tế Châu Âu Trung Quốc ở Thượng Hải và là cố vấn của CATL, cho biết công ty đã “học rất nhanh” cách tìm kiếm giá trị bằng cách tập trung vào “những gì khách hàng muốn”.

Tuy nhiên, Chng nhìn thấy rủi ro dài hạn mà CATL phải đối mặt nếu căng thẳng Mỹ-Trung gia tăng và các quan chức Mỹ coi công ty là mối đe dọa chiến lược, như đã từng xảy ra với công ty viễn thông Trung Quốc Huawei.