Các nhà máy ô tô điện của Trung Quốc thiếu hụt nghiêm trọng lao động

Xing Wei tốt nghiệp một trường trung học dạy nghề ở đông bắc Trung Quốc năm 2003 và làm thợ điện tại một nhà máy sản xuất phụ tùng ô tô ở miền nam nước này. Chiếc xe duy nhất anh có thể mua được là một chiếc xe ba tốc độ màu đen.

Anh kiếm được 1.150 USD một năm và ở chung phòng ký túc xá ngột ngạt với ba công nhân khác. “Có máy lạnh nhưng vì phải tự trả tiền điện nên về cơ bản chúng tôi không bật lên”, Xing nói.

Hai thập kỷ sau, Xing, 42 tuổi, kiếm được gần 60.000 USD mỗi năm. Anh làm thợ điện cao cấp lắp đặt robot công nghiệp tại các nhà máy sản xuất ô tô điện cho Nio, một nhà sản xuất ô tô Trung Quốc. Mùa đông năm ngoái, anh mua một chiếc xe thể thao đa dụng Nio ES6 trị giá 52.000 USD.

Thị trường xe điện của Trung Quốc là thị trường lớn nhất và phát triển nhanh nhất thế giới. Sự điên cuồng xây dựng và mở rộng các nhà máy đã khiến các chuyên gia xe điện và robot trở thành chủ đề nóng.

Xing nói: “Nếu bạn muốn tuyển dụng những người có kinh nghiệm phù hợp thì có tương đối ít người trong ngành này”.

Hơn 1,5 triệu người hiện đang làm việc tại hàng chục công ty xe điện ở Trung Quốc và các nhà cung cấp của họ. Công ty lớn nhất trong số đó, BYD, có 570.000 công nhân, so với 610.000 công nhân trên toàn thế giới của Big Three của Detroit tại Mỹ cộng lại.

Khi nền kinh tế Trung Quốc tăng trưởng chậm lại, Bắc Kinh cần chuyển lao động sang các lĩnh vực vẫn đang tăng trưởng nhanh, đáng chú ý nhất là sản xuất xe điện. Nhưng Bắc Kinh phải đối mặt với tình trạng thiếu đào tạo nghề cũng như dư thừa thanh niên có trình độ đại học nhưng không quan tâm đến công việc tại nhà máy.

Nhu cầu nhiều nhất là những kỹ thuật viên và kỹ sư lành nghề như Xing. Công nhân dây chuyền lắp ráp tại các nhà máy ô tô kiếm được ít hơn một nửa mức lương của anh ấy.

Bắc Kinh ước tính vào năm 2021, nước này có số lượng việc làm dành cho kỹ thuật viên lành nghề cao hơn gấp đôi so với số lượng công nhân có trình độ thực tế.

Một báo cáo của chính phủ Thượng Hải công bố năm ngoái cho thấy 10% kỹ thuật viên cấp cao được trả lương cao nhất kiếm được ít nhất 51.000 USD/năm. Những công nhân có những kỹ năng này thường xuyên thay đổi công việc. Trước khi chuyển đến Hợp Phì ở miền trung Trung Quốc hai năm trước để làm việc cho Nio, Xing đã thành lập một dây chuyền dập ở Ninh Ba gần đó cho Zeekr, một bộ phận của Chiết Giang Geely.

Được thúc đẩy bởi các khoản vay từ các ngân hàng quốc doanh và sự hỗ trợ từ các chính quyền địa phương, các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc đang xây dựng các nhà máy sản xuất ô tô điện nhanh hơn tốc độ doanh số bán hàng tăng lên, gây ra cuộc chiến giá cả khiến hầu hết các công ty đều thua lỗ. Điều đó đã gây ra sự rung chuyển trong ngành. Ví dụ, Nio đã công bố vào tháng 11 rằng họ đã sa thải 10% nhân viên của mình. Nio cho biết không có sự cắt giảm nào xảy ra trong lĩnh vực sản xuất.

Ji Huaqiang, phó chủ tịch sản xuất của Nio nói: “Chúng tôi rất lo ngại về tình trạng thiếu nhân công”.

Thực tế, mầm mống của tình trạng thiếu lao động ở Trung Quốc đã được gieo trồng từ nhiều năm trước khi các nhà hoạch định kinh tế của chính phủ Trung Quốc không nhìn thấy quy mô của sự bùng nổ ô tô điện và không đào tạo đủ công nhân cho nó.

Năm 2016, Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin dự đoán ngành ô tô điện sẽ cần 1,2 triệu lao động vào năm 2025, đồng thời cảnh báo Trung Quốc khi đó chỉ có 170.000 người có kỹ năng cần thiết.

Chắc chắn là hơn 2/5 trong số 11 triệu sinh viên tốt nghiệp đại học của đất nước mỗi năm học các chủ đề liên quan đến khoa học và kỹ thuật. Tỷ lệ này cao gấp đôi ở Mỹ, quốc gia cũng đang thiếu thợ hàn, thợ điện và các công nhân công nghiệp khác.

Nhưng nhiều người trong số những sinh viên tốt nghiệp đại học này mong muốn được làm những công việc văn phòng tại các công ty internet và cơ quan dân sự chứ không phải ở các nhà máy.

Trong nhiều thập kỷ, các nhà máy ở Trung Quốc có thể trông cậy vào dòng chảy liên tục của lực lượng lao động phổ thông từ khu vực nông thôn đến các thành phố và thực tế sẽ đảm nhận bất kỳ công việc nào, dù buồn tẻ đến đâu.

Một trong số họ là Xing. Khi còn là một thiếu niên, anh đã quyết tâm rời quê hương Hongshi, gần biên giới Trung Quốc với Triều Tiên. Anh theo học tại một trường trung học dạy nghề, nơi giáo viên của anh nói rằng anh nên tìm việc làm ở phía đông nam Trung Quốc, gần Hong Kong.

Tại Quảng Châu, anh tìm được việc làm tại một nhà máy dập các bộ phận thân xe cho một nhà máy lắp ráp Honda gần đó. Bất cứ khi nào thiết bị mới xuất hiện, các chuyên gia nước ngoài đều kết nối nó với máy tính xách tay và điên cuồng sử dụng tất cả các quyết định về chạy thử nghiệm. Và Xing hiểu rất ít.

“Tôi chỉ có thể nhìn họ như một hình nộm”, Xing nói.

Nó để lại dấu ấn trong người đàn ông này. Anh ta sống bằng những bữa ăn tự phục vụ miễn phí tại nhà máy và tiết kiệm tiền lương, 100 USD một tháng, để mua một chiếc máy tính xách tay IBM trị giá 1.195 USD. Xing học tự động hóa vào cuối tuần thông qua một chương trình giáo dục dành cho người lớn.

Việc đào tạo sẽ giúp Xing có được sự nghiệp trong lĩnh vực xe điện. Đến năm 2019, anh đã mua một căn hộ rộng gần 1.100m2 ở ngoại ô Ninh Ba, cách Quảng Châu 800 dặm. Hiện nay, bố mẹ anh đang sống trong căn hộ chung cư trong khi vợ chồng Xing và hai con trai phải trả 350 USD/tháng để thuê một căn hộ rộng 1.300 m2 ở Hợp Phì.

Chính phủ Trung Quốc đã cố gắng đào tạo một thế hệ công nhân như Xing nhưng thu được nhiều kết quả khác nhau.

Năm 2014, ông Tập Cận Bình, lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc, đã kêu gọi các quan chức chính phủ và Đảng Cộng sản cũng như các doanh nghiệp “nuôi dưỡng hàng trăm triệu lao động chất lượng cao và nhân lực kỹ thuật, tay nghề cao”.

Nhưng mục tiêu đó đã xung đột với nguyện vọng ngày càng tăng của các bậc cha mẹ Trung Quốc, những người tỏ ra ít quan tâm đến việc gửi con đến các trường trung học dạy nghề để học các kỹ năng của thợ điện, thợ máy hoặc kỹ thuật viên khác.

Số thanh thiếu niên vào các trường trung học dạy nghề và kỹ thuật đã giảm mạnh 25% trong khoảng thời gian từ 2010 đến 2021, năm có số liệu gần đây nhất. Đồng thời, số lượng học sinh theo học tại các trường trung học cơ sở hầu như không thay đổi.

Minhua Ling, phó giáo sư chuyên về hệ thống giáo dục nghề nghiệp của Trung Quốc tại Viện sau đại học Geneva, cho biết: “Các công việc trong nhà máy thường không được nhiều thanh niên ưa thích. Những người Trung Quốc trẻ tuổi “thấy điều đó làm mất phẩm giá”. Cảm giác như một cỗ máy không có ý nghĩa gì với họ”.

Khoảng 60% dân số Trung Quốc bước sang tuổi 18 đăng ký học tại một trường đại học. Năm 2000, tỷ lệ này là 10%.

Các công ty ở Trung Quốc đã chậm hơn so với các công ty ở một số nước, như Đức, trong việc thiết lập các chương trình học việc dài hạn để đào tạo các lãnh đạo công xưởng tương lai.

Gerard A. Postiglione, giáo sư danh dự về nghiên cứu giáo dục đại học tại Đại học Hong Kong cho rằng: “Nhu cầu tăng nhanh đến mức hệ thống giáo dục bị bế tắc và phải mất vài năm để chuẩn bị và đào tạo đầy đủ những kỹ thuật viên hàng đầu”.

Tỷ lệ sinh giảm mạnh cũng càng làm tăng thêm tính cấp bách của thách thức.

Số thanh niên bước sang tuổi 18 mỗi năm ở Trung Quốc đã giảm hơn 40% kể từ giữa những năm 1980. Dựa trên số trẻ sinh ra trong vài năm qua, số trẻ 18 tuổi sẽ giảm một nửa trong những năm tới.

Trung Quốc, và đặc biệt là ngành công nghiệp ô tô điện, đang cố gắng sử dụng tự động hóa để giải quyết tình trạng thiếu nhân lực.

Theo Liên đoàn Robot Quốc tế, các doanh nghiệp ở Trung Quốc đã lắp đặt nhiều robot công nghiệp vào năm 2022 hơn phần còn lại của thế giới cộng lại. Trung Quốc đã vượt qua các đối thủ sản xuất lớn nhất là Nhật Bản, Mỹ, Hàn Quốc và Đức.

Ông Ji, phó chủ tịch sản xuất của công ty Nio cho biết, đến năm 2027, Nio có kế hoạch thay thế một nửa vị trí quản lý bằng trí tuệ nhân tạo và 1/3 công nhân nhà máy bằng robot. Một trong những nhà máy của Nio sản xuất 300.000 xe điện động cơ một năm và chỉ có 30 công nhân.

“Tất cả các công ty này đều gặp khó khăn trong việc tìm kiếm lao động”, Chu Linlin, giám đốc điều hành của Pricle Capital, một công ty đầu tư ở Thượng Hải có cổ phần tại nhiều nhà máy Trung Quốc, cho biết. “Đó là lý do tại sao tất cả các công ty đều đang tìm kiếm các giải pháp tự động hóa và robot”.

Tuy nhiên, robot chỉ có thể đáp ứng một phần nhu cầu ngày càng tăng về kỹ thuật viên nhà máy của Trung Quốc.

Volkswagen đang tuyển dụng một trung tâm nghiên cứu mới gần Nio, Hợp Phì, với 3.000 kỹ sư để phát triển ô tô điện và đang chuẩn bị chế tạo ô tô điện ở đó.

Điều đó có nghĩa là nhu cầu về các chuyên gia như ông Xing thậm chí còn nhiều hơn, người vốn đã gặp khó khăn trong việc tuyển dụng đội ngũ thợ điện của mình. Ông nói: “Chúng tôi cũng liên tục tuyển dụng và chúng tôi không thể tuyển được những nhân sự phù hợp”.