Trong khi kiểm toán độc lập đã có mặt ở Việt Nam được hơn 10 năm thì cho đến nay, khái niệm kiểm toán nội bộ vẫn còn mới mẻ với nhiều nhà quản lý.

Tuy nhiên, yêu cầu hội nhập WTO, sự phát triển nhanh chóng của thị trường chứng khoán cũng như các vấn đề trong quản trị cho thấy sự cần thiết của kiểm toán nội bộ ở doanh nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực ngân hàng.

Trước những yêu cầu cấp bách, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã ban hành Quyết định số 37/2006/QĐ-NHNN vào ngày 1/8/2006, yêu cầu các ngân hàng phải thành lập bộ phận kiểm toán nội bộ.

Trong năm 2007 và 2008 đã có nhiều ngân hàng thành lập bộ phận kiểm toán nội bộ theo quyết định này. Tuy vậy, kết quả một cuộc khảo sát mới đây của PricewaterhouseCoopers Việt Nam (PwC) về kiểm toán nội bộ trong lĩnh vực ngân hàng ở Việt Nam cho thấy nhiều khó khăn mà các ngân hàng đang phải đối mặt.

PwC đã tiến hành khảo sát gần 30 ngân hàng hoạt động tại Việt Nam bao gồm các ngân hàng nước ngoài, ngân hàng liên doanh, ngân hàng cổ phần và ngân hàng quốc doanh, trong đó 90% ngân hàng đã hoạt động ở Việt Nam trên 10 năm.

Cuộc khảo sát được cấu trúc thành tám lĩnh vực chính liên quan tới chức năng của kiểm toán nội bộ bao gồm: tổ chức, nhiệm vụ, kỹ năng và kiến thức, đánh giá rủi ro, quy trình kiểm toán, báo cáo kiểm toán, kiểm soát chất lượng kiểm toán và thách thức trong việc thực hiện.

Kết quả khảo sát cho thấy khó khăn lớn nhất mà các kiểm toán nội bộ trong các ngân hàng đang gặp phải là thiếu chiến lược rõ ràng và dài hạn cho kiểm toán nội bộ. 41% các ngân hàng tham gia cuộc khảo sát nói rằng họ chưa có quy trình kiểm toán nội bộ.

Điều này có thể phản ánh một thực tế là kiểm toán nội bộ là một lĩnh vực mới ở Việt Nam và chưa có chuẩn mực và hướng dẫn thực hành nào chính thức được ban hành. Kể cả đối với những ngân hàng đã có qui trình kiểm toán nội bộ, tính hợp lý và đầy đủ của qui trình này vẫn là một câu hỏi lớn.

Mặc dù Ngân hàng Nhà nước đã ban hành hướng dẫn về chức năng kiểm tra, kiểm soát nội bộ của ngân hàng trong Quyết định số 36/2006/QĐ/NHNN ngày 1/8/2008, 78% các ngân hàng tham gia cuộc khảo sát cho rằng có sự chồng chéo về vai trò và trách nhiệm của chức năng kiểm tra, kiểm soát nội bộ và kiểm toán nội bộ.

Khó khăn thứ hai là chất lượng và số lượng đội ngũ kiểm toán viên nội bộ chưa ở mức mong muốn. Mặc dù các ngân hàng được khảo sát có mạng lưới chi nhánh rộng nhưng gần 70% các ngân hàng nói rằng họ chỉ có ít hơn 20 kiểm toán viên nội bộ. Chỉ có một ngân hàng trả lời rằng có hơn 100 kiểm toán viên nội bộ.

“Chúng tôi đã có cuộc thảo luận với một số ngân hàng và hiểu rằng các ngân hàng đang gặp phải những khó khăn trong việc tuyển dụng kiểm toán viên nội bộ do mức lương trả cho kiểm toán viên nội bộ thiếu tính cạnh tranh hoặc do tương lai phát triển nghề nghiệp của các kiểm toán viên nội bộ không rõ ràng”, ông Nguyễn Viết Thịnh, Chủ nhiệm cao cấp, Bộ phận Tư vấn của PwC tại Hà Nội cho biết.

Tín dụng và kế toán là hai lĩnh vực mà kiểm toán nội bộ dành nhiều thời gian nhất (tổng cộng là 52%) trong khi chỉ có 7% thời gian của kiểm toán nội bộ dành cho mỗi lĩnh vực như trung tâm thẻ, trung tâm thanh toán hoặc nguồn vốn. 30% các ngân hàng tham gia khảo sát cho biết họ chưa thực hiện kiểm toán công nghệ thông tin.

Một thách thức khác mà khảo sát của PwC chỉ ra là kiểm toán nội bộ chưa tạo được tín nhiệm đối với các bên chính có lợi ích liên quan.

Những vấn đề khác mà các ngân hàng tham gia khảo sát nêu lên bao gồm: kiểm toán nội bộ thiếu kinh nghiệm và kiến thức về công nghệ thông tin, chưa có hệ thống phù hợp để đánh giá hiệu quả hoạt động của kiểm toán nội bộ, hệ thống quản lý rủi ro của bản thân ngân hàng chưa hợp lý, chưa có các mẫu báo cáo được chuẩn hóa, kiểm toán nội bộ hầu như chưa được hỗ trợ bởi các công cụ cần thiết.

Đại diện của PwC cho biết hiện nay không có một giải pháp đơn lẻ và duy nhất cho những vấn đề mà kiểm toán nội bộ của các ngân hàng đang gặp phải, do đó đối với kiểm toán nội bộ trong lĩnh vực ngân hàng ở Việt Nam, tập trung vào việc xây dựng chiến lược phát triển bộ phận kiểm toán nội bộ và vào công nghệ thông tin sẽ là hai nhân tố cơ bản giúp kiểm toán nội bộ thành công.