Trong 100 tấn sợi, doanh nghiệp dệt may có quyền "linh hoạt" 10 tấn liên quan đến xuất xứ, mà vẫn được hưởng ưu đãi. Quy tắc này chỉ áp dụng duy nhất trong ngành dệt may về trọng lượng. Còn nếu tính về giá trị, nhiều ngành hàng vẫn được hưởng chính sách này, tuy nhiên, không áp dụng với một số nguyên liệu sử dụng để sản xuất bơ sữa và các sản phẩm bơ sữa, một số loại nước ép hoa quả và một số loại dầu ăn.

Thông tin đáng chú ý này được chuyên gia đưa ra tại hội thảo "CPTPP với doanh nghiệp Việt: Lợi ích hay thách thức?" tổ chức sáng 18/8 tại Hà Nội.

CPTPP là một FTA toàn diện

Đề cập đến Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) về mặt tổng thể, bà Phạm Quỳnh Mai, Phó vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) nhận định, CPTPP giúp củng cố, nâng cao vai trò của Việt Nam trong mắt cộng đồng kinh doanh, đầu tư quốc tế.

Về kinh tế, bà Mai cho rằng, hiệp định này tạo động lực thúc đẩy mở cửa, phát triển mở cửa thị trường. Với vai trò là nước tham gia xây dựng hiệp định CPTPP, Việt Nam có nhiều lợi thế hơn so với các doanh nghiệp khác với hàng loạt hàng rào thuế quan được xóa bỏ. Dù không còn Mỹ, CPTPP vẫn chiếm quy mô thị trường khoảng 13,5% GDP toàn cầu.

Bên cạnh đó, CPTPP còn thúc đẩy cải cách, tạo thuận lợi cho kinh doanh, xóa bỏ rào cản thương mại. Việt Nam có thể tích cực áp dụng cam kết để mở rộng thị trường. Khi hiệp định có liệu lực, hàng triệu việc làm được tạo ra cho người lao động, giúp xóa đói giảm nghèo.

CPTTP mang đến nhiều lợi thế song cũng không ít thách thức với cộng đồng doanh nghiệp. Ngoài những mặt hàng có thế mạnh, Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng một số mặt hàng như thực phẩm, ôtô... và nếu không cạnh tranh được, doanh nghiệp sẽ phả sản.

Phân tích CPTPP ở những khía cạnh cụ thể hơn, tại tham luận về quy tắc xuất xứ hàng hóa, bà Bùi Kim Thùy, đại diện Hội đồng Kinh doanh Hoa Kỳ - ASEAN tại Việt Nam, đã đưa ra những ví dụ thiết thực.

Bà Thùy cho biết, Việt Nam đã và đang tham gia 16 hiệp định thương mại tự do (FTA). Trong đó, 12 FTA đã ký như ATIGA, ASEAN - Trung Quốc, ASEAN - Hàn Quốc,... và 4 FTA đang đàm phán như RCEP, Việt Nam - Israel...

Bà Thùy cho rằng CPTPP là một FTA toàn diện, trong đó quan trọng nhất và nổi bật nhất là những đàm phán về thuế liên quan chặt chẽ đến cam kết quy tắc xuất xứ.

"Chỉ khi vượt qua được các đòi hỏi về nguyên tắc xuất xứ thì các mặt hàng của Việt Nam xuất khẩu sang các thị trường mới được hưởng mức thuế ưu đãi. Vì vậy, các doanh nghiệp cần có ý thức tìm hiểu cụ thể và tuân thủ chặt chẽ các quy tắc xuất xứ để có thể xuất khẩu hàng hóa", bà Thùy nhấn mạnh.

Theo đó, quy tắc xuất xứ sẽ xác định hàng hóa nhập khẩu đủ điều kiện để có thể được hưởng ưu đãi thuế quan hay không, đồng thời đảm bảo sự cân bằng giữa "thuận lợi hóa thương mại" và "phòng tránh gian lận thương mại".

Bên cạnh đó, cũng cần đo mức độ tận dụng ưu đãi FTA với các thành viên. Cụ thể, khi nhìn vào tổng kim ngạch xuất khẩu từ Việt Nam đến quốc gia nào đó, nhà tạo lập chính sách cần xác định có bao nhiêu % trong đó được hưởng thuế quan.

"Chẳng hạn, với kim ngạch xuất khẩu hơn 35 tỷ USD vào Mỹ năm ngoái, chúng ta cần đo được trong số đó, Việt Nam được giảm thuế quan như thế nào", bà Thùy nói.

Theo bà Bùi Kim Thùy, không riêng Việt Nam, nhiều quốc gia cũng chỉ được giảm thuế quan rất ít. Bởi vậy, từ việc đo mức độ ưu đãi, cơ quan quản lý cần điều chỉnh chính sách để hưởng ưu đãi nhiều hơn. Nếu đáp ứng quy tắc xuất xứ ưu đãi, các nước sẽ được cấp C/0 ưu đãi. Đây mới là giấy thông hành, cam kết pháp lý quan trọng nhất để được hưởng ưu đãi thuế quan.

Tìm hiểu chính xác để nắm bắt cơ hội

Bàn thêm về quy tắc xuất xứ của CPTPP, bà Thùy cho biết xuất xứ thuần túy được hiểu trong các FTA cũ là 100% các nguyên vật liệu tạo nên sản phẩm phải nằm toàn bộ trong quốc gia đó. Bà lấy ví dụ như Lào là quốc gia không có biển, không sản xuất được muối, nên nếu xuất khẩu cá ướp muối thì sẽ không được hưởng ưu đãi thuế quan.

Đây chính là quy tắc xuất xứ chặt để ngăn chặn các quốc gia không phải là thành viên của CPTPP tận dụng các ưu đãi thuế, hay còn được gọi là "free rider".

Về yếu tố cộng gộp trong CPTPP, nguyên liệu nhập khẩu không đạt xuất xứ CPTPP nhưng có giá trị gia tăng trong CPTPP (dù chỉ 1%). Khi đó, số phần trăm giá trị gia tăng thực tế của nguyên liệu đó sẽ được cộng gộp để tính hàm lượng CPTPP trong sản phẩm được sản xuất tại nước xuất khẩu sản phẩm đó.

Để minh chứng cho điều này, vị chuyên gia lấy ví dụ, một gói cà phê khi được sản xuất tại Biên Hòa lấy cà phê từ Buôn Mê Thuột, sữa từ Mộc Châu, đường từ Quảng Ngãi. Bốn địa phương này đều nằm trong lãnh thổ Việt Nam.

Trong khi đó, CPTPP coi mỗi quốc gia trong hiệp định là một tỉnh và CPTPP không cần chỉ số RCV (Regional Value Content) phải đạt 40% như các FTA khác. Kể cả 15, 20% vẫn được cấp C/O bình thường. Khi về đến hải quan, hải quan hiểu rằng sẽ được cộng gộp.

"Đây là yếu tố linh hoạt đặc biệt tốt cho chuỗi cung ứng, đối với các ngành sản xuất, nhất là đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ, không có đủ nguồn lực như các doanh nghiệp lớn", bà Thùy nói.

Với các hiệp định cũ, 39% cũng không được cộng gộp nhưng riêng với CPTPP được phép cộng gộp dù chỉ 1%.

Một thông tin đáng chú ý khác được bà Kim Thùy đưa ra trong bài phát biểu là quy tắc linh hoạt cho phép thành phẩm dù linh hoạt xuất xứ 10% nhưng vẫn có ưu đãi thuế quan đặc biệt.

Tiêu biểu như ngành sợi, có xuất xứ được phép chiếm không quá 10% trọng lượng vải sử dụng để tạo nên thành phẩm. Ví dụ, trong 100 tấn sợi, doanh nghiệp dệt may có quyền "linh hoạt" 10 tấn vẫn được hưởng ưu đãi. Quy tắc này chỉ áp dụng duy nhất trong ngành dệt may về trọng lượng.

Còn nếu tính về giá trị, nhiều ngành hàng vẫn được hưởng chính sách này. Tuy nhiên, không áp dụng với một số nguyên liệu sử dụng để sản xuất bơ sữa và các sản phẩm bơ sữa, một số loại nước ép hoa quả và một số loại dầu ăn.

Ngoài ra, cơ chế C/O hiện tại yêu cầu nhà xuất khẩu nộp hồ sơ xin cấp C/O từ cơ quan, tổ chức đươc Chính phủ ủy quyền cấp, sau đó chờ từ 4 giờ đến 3 ngày làm việc để có được C/O, cộng thêm các loại phí, lệ phí.

"Sau khi Việt Nam đã gia nhập CPTPP, doanh nghiệp có thể tự chứng nhận xuất xứ do nhà xuất khẩu nhà nhập khẩu được ủy quyền tự chứng nhận xuất xứ cho sản phẩm được sản xuất hoặc do mình sở hữu, nhờ đó có thể chủ động trong các thủ tục liên quan đến C/O, không mất thời gian chờ đợi cũng như lệ phí", bà Thùy cho biết.

Kết thúc tham luận, bà Thùy cho rằng, trong thời gian 30 phút không thể nói hết và cũng rất khó để khẳng định CPTPP có lợi ích hay là thách thức đối với Việt Nam. Ngay với dệt may, nhiều người cho rằng là ngành hưởng lợi nhiều nhất, nhưng thực tế theo bà Thùy, còn phải xét đến những nhóm nhỏ trong dệt may mới biết được cụ thể.

Quan trọng nhất, theo vị chuyên gia này, là các doanh nghiệp cần phải chủ động tiếp cận thông tin, tìm hiểu chính xác những tác động hay lợi ích đến lĩnh vực mà mình đang kinh doanh, để nắm bắt được cơ hội từ CPTPP.