Ngày 15/10, Viện Hàn lâm khoa học Hoàng gia Thụy Điển đã trao giải Nobel Kinh tế cho ba giáo sư của nước Mỹ, Leonid Hurwicz, Eric Maskin và Roger Myerson, những người đã xây dựng nên Lý thuyết phác thảo cơ chế (Mechanism design theory).

Lý thuyết phác thảo cơ chế do Leonid Hurwicz khởi xướng và được Eric Maskin và Roger Myerson chọn lọc áp dụng, cung cấp những công cụ phân tích và trả lời các câu hỏi: Cơ chế giao dịch nào sẽ giúp thu được kết quả lớn nhất? Cơ chế giao dịch nào sẽ tối đa hoá thu nhập mong đợi của người bán? Trình tự ra quyết định tập thể nào sẽ thành công trong việc thực hiện các dự án liên kết trong khi từ chối các nguồn quỹ cho những dự án không mong muốn? Cơ chế bảo hiểm nào sẽ mang lại phạm vi bảo hiểm rộng nhất mà không bị thiệt hại?

Chẳng hạn, lý thuyết này chỉ ra tại sao đấu giá là hình thức hiệu quả nhất đối với việc phân bổ các hàng hoá cá nhân giữa những người mua tiềm năng, và cũng phân loại hình thức đấu giá nào sẽ mang lại thu nhập ước tính lớn nhất cho người bán. Tương tự, lý thuyết này cũng giải thích tại sao, thông thường, không có giải pháp thị trường nào cho vấn đề cung cấp hàng hoá công cộng.

Bên cạnh luận dẫn về phác thảo cơ chế, phân tích kinh tế vi mô của các cơ chế phân bổ nguồn lực xét rất rộng là một lý thuyết của các thị trường. Một câu hỏi trung tâm là: Khi nào một cơ chế thị trường đáp ứng được việc phân bổ các nguồn lực một cách hiệu quả?

Đồng thời, những luận dẫn cũng chỉ ra, một thị trường mang lại hiệu quả đầy đủ nhất chỉ trong những điều kiện rất nghiêm ngặt (phi thực tế) chẳng hạn như, cạnh tranh hoàn hảo, thông tin tự do, hàng hoá cá nhân và vắng mặt các tác động của môi trường đối với sản xuất và tiêu dùng.

Lý thuyết này đưa ra một câu hỏi chung chung hơn: Cơ chế phân bổ nguồn lực nào mang lại kết quả đáng kể nhất dưới những điều kiện chung? Một phần của câu trả lời là ở các thị trường, cho dù chúng không đạt hiệu quả toàn diện, ít nhất chúng cũng vận hành tốt như cơ chế nằm trong điều kiện được cho là ít nghiêm ngặt hơn.

Sự phát triển của lý thuyết này bắt đầu từ nghiên cứu của Leonid Hurwicz năm 1960. Ông định nghĩa một cơ chế như một trò chơi, trong đó, những người chơi gửi các thông điệp cho nhau và/hoặc đến một “trung tâm thông điệp”, và đến nơi có quy định về việc đưa ra kết quả (chẳng hạn sự phân bổ của hàng hoá và dịch vụ) đối với mỗi nguồn thu nhận thông điệp.

Công trình nghiên cứu đoạt giải này là một ứng dụng của lý thuyết trò chơi, được áp dụng cho các tình huống thị trường không hoàn hảo, chẳng hạn, sự cạnh tranh không hoàn toàn tự do, người tiêu dùng không nhận được thông tin hoàn chỉnh hoặc nhiều người không tiết lộ những thông tin riêng. Nghiên cứu này cũng giải quyết những trường hợp các giao dịch không được thực hiện trên thị trường công khai mà diễn ra trong các công ty, thông qua các cuộc mặc cả riêng giữa các cá nhân hoặc giữa các nhóm.

Những nghiên cứu đột phá của các nhà khoa học này là nòng cốt để xem xét các chủ thể hoạt động như thế nào trong những điều kiện như vậy và nhằm phác thảo ra cơ chế tốt nhất đảm bảo đạt được các mục tiêu, chẳng hạn, phúc lợi xã hội tối ưu, hoặc lợi nhuận cá nhân tối đa. Ngày nay, Thuyết phác thảo cơ chế đã đóng vai trò trung tâm trong nhiều lĩnh vực của kinh tế học và chính trị học.

Theo thông cáo của Viện Hàn lâm khoa học Hoàng gia Thụy Điển: “Lý thuyết này cho phép phân biệt những tình huống giúp thị trường vận hành tốt với những tình huống làm cho thị trường vận hành không tốt, giúp nhận dạng các cơ chế giao dịch hiệu quả, các khung quy định của pháp luật và các trình tự bầu cử.” Các nhà khoa học đã tìm cách lý giải cách thức đạt được một kết quả tối ưu.

Để đi sâu nghiên cứu về vấn đề này, họ đã phát triển cao hơn việc sử dụng lý thuyết trò chơi trong kinh tế học do John Nash tiên phong, người đã từng đạt giải thưởng Nobel năm 1994. Tuy nhiên, không giống với lý thuyết nguyên bản của Nash, họ còn phân tích trong những tình huống mà người chơi có thể chơi một trò chơi lặp đi lặp lại và học hỏi trong từng lần chơi.

Năm 2005, Thomas Schelling và Robert Aumann đã giành giải Nobel kinh tế với một nghiên cứu tương tự, áp dụng lý thuyết trò chơi vào chính trị học. Giáo sư kinh tế học Leonid Hurwicz, 90 tuổi, xuất thân từ một gia đình Do Thái ở Moscow (Nga), đã tốt nghiệp Đại học Warsaw (Ba Lan), từng học kinh tế tại Anh và Thụy Sĩ. Hurwicz hiện là giáo sư danh dự về kinh tế tại trường Đại học Minnesota ( Mỹ). Ông là người nhiều tuổi nhất được trao giải Nobel từ trước đến nay.

Ông là người tiên phong áp dụng lý thuyết trò chơi, quan tâm đến kinh tế học mang tính toán học và xây dựng mẫu. Ông cũng làm việc cho Uỷ ban Cowles (Mỹ), một trung tâm nghiên cứu sự liên kết giữa toán học và kinh tế học thông qua việc xây dựng các mẫu toán học cho nền kinh tế trong những thập niên 40.

Giáo sư toán học Roger Myerson, 56 tuổi, từng học đại học và cao học về toán học ứng dụng và sau đó lấy bằng tiến sĩ kinh tế tại đại học Harvard, Mỹ. Hiện nay, ông là giáo sư tại Đại học Chicago (Mỹ). Ông đã sử dụng lý thuyết này để dày công nghiên cứu chức năng của các chế độ bầu cử. Ông còn phát triển lý thuyết “cân đối thu nhập”. Một nhánh của lý thuyết này phát triển một cách tiếp cận các cuộc đấu giá, nhằm tối đa hoá thu nhập của người bán, khi sự khác nhau về lượng thông tin thu được của mỗi bên có thể làm méo mó thị trường.

Ông Myerson nói với phóng viên hãng tin AP: “Rất nhiều người trong chúng tôi đã làm việc trong lĩnh vực này từ những năm cuối của thập niên 70, chúng tôi đã nghiên cứu đường đi của thông tin trong xã hội để phân bổ các nguồn lực”.

Giáo sư khoa học xã hội, Eric Maskin, 57 tuổi, từng nhận bằng tiến sĩ tại Đại học Harvard (Mỹ). Sau đó, ông có thời gian giảng dạy tại Đại học Cambridge của Anh. Ông tham gia giảng dạy tại đại học Princeton, Mỹ từ năm 2000 đến nay. Ông tập trung nghiên cứu làm thế nào để các cuộc đấu giá diễn ra hiệu quả hơn và làm thế nào để các công ty cạnh tranh thật sự trong thế giới thật. Ông cũng nghiên cứu tính hiệu quả của các quy định pháp lý về hoạt động kinh tế trong điều kiện thông tin không hoàn hảo.

Trong cuộc họp báo hôm 15/10, ông Maskin đã phát biểu: “Từ nhiều năm nay, nhiều người trong chúng tôi đã từng hy vọng là ông ấy sẽ chiến thắng. Bây giờ, ông ấy đã ở tuổi 90, thật là vinh dự lớn lao được có cơ hội cùng chia sẻ giải thưởng này với ông và Roger Myerson.”

Ba nhà khoa học sẽ cùng chia sẻ giải thưởng trị giá 10 triệu SEK, tương đương 1,56 triệu USD.