Một trong những động lực khiến giá cổ phiếu tăng cao là khả năng phát hành thêm, chia thưởng hay chia cổ tức bằng cổ phiếu.

Tuy nhiên, nhà đầu tư cần hiểu bản chất các nghiệp vụ này để có những đánh giá chính xác về giá trị cổ phiếu cũng như định giá được quyền lợi của mình.

Cổ phiếu thưởng và chia cổ tức bằng cổ phiếu

Về bản chất, hai nghiệp vụ này có tác động giống nhau. Việc phát hành (chia) cổ phiếu thưởng làm tăng khối lượng cổ phiếu lưu hành, tăng vốn điều lệ của công ty và làm thay đổi giá trị sổ sách của cổ phiếu, nhưng không làm tăng tài sản cho công ty. Do vậy giá tham chiếu của cổ phiếu phải điều chỉnh giảm tương ứng sau ngày chốt quyền.

Ví dụ cổ phiếu SJS chia theo tỉ lệ 1:3 (1 cổ phiếu cũ sẽ được nhận 3 cổ phiếu mới). Tại ngày chốt quyền SJS có thị giá 728.000 đồng/cổ phiếu. Vậy giá tham chiếu của SJS sau ngày chốt là: (728+3x10.000)/4=190.000 đồng/cổ phiếu.

Nguồn để chia cổ phiếu thưởng là phần lợi nhuận hàng năm giữ lại của công ty hay phần thặng dư vốn sau khi phát hành cổ phiếu. Phần này thường bằng hiệu số giữa vốn chủ sở hữu trừ đi vốn đầu tư chủ sở hữu. Những công ty có giá trị sổ sách của cổ phiếu lớn là những công ty dễ có khả năng chia cổ phiếu thưởng.

Lợi ích của việc chia cổ phiếu thưởng đối với giao dịch là làm cho thị giá của cổ phiếu đó giảm xuống, số lượng tăng lên, từ đó nâng cao tính thanh khoản. Tuy nhiên, việc chia cổ phiếu thưởng không làm tăng tài sản của công ty và các công ty có giá trị sổ sách lớn cũng thường được thị trường chấp nhận với mức P/E cao hơn các công ty khác. Nhà đầu tư không nên lấy việc hưởng cổ phiếu thưởng để chấp nhận mua với mức giá quá cao.

Quyền mua cổ phiếu ưu đãi

Khi cần vốn để thực hiện các dự án sản xuất kinh doanh, công ty có thể đi vay hay phát hành cổ phiếu ra công chúng. Các công ty trên thị trường chứng khoán hiện thường phát hành quyền mua ưu tiên cho cổ đông hiện hữu với mức giá ưu đãi và phát hành cho cổ đông chiến lược.

Có hai vấn đề nhà đầu tư cần lưu tâm khi mua cổ phiếu ưu đãi. Thứ nhất, nhà đầu tư cần xem xét công ty phát hành để tiến hành dự án nào và đánh giá xem dự án đó có khả thi hay không, trước khi quyết định có thực hiện quyền mua hay không.

Đã có trường hợp những công ty phát hành để thực hiện các dự án mà không có lợi thế cạnh tranh, đi đầu tư tài chính hay dùng tiền của cổ đông để trả nợ (cơ cấu lại nợ). Hiện nay có khả năng một số công ty tăng vốn với mục đích chính chỉ để đủ điều kiện niêm yết trên sàn HoSTC theo quy định (tối thiểu 80 tỉ đồng).

Ngoài ra, cũng cần phải kể đến những công ty thực hiện huy động vốn thành công và sử dụng vốn của cổ đông hiệu quả như REE, BBC, AGF...

Thứ hai, quyền mua cũng là một loại chứng khoán. Rất nhiều nhà đầu tư không biết điều này. Quyền mua được dành cho các cổ đông của tổ chức phát hành muốn phát hành bổ sung cổ phiếu.

Thông thường, cứ ứng với một cổ phiếu đang nắm giữ, cổ đông sẽ có được một quyền mua tương ứng. Quyền mua có giá trị tách biệt và có thể được giao dịch trên thị trường thứ cấp trong khoảng thời gian trước khi quyền mua được thực hiện.

Chỉ những người đang nắm quyền mua mới mua được cổ phiếu phát hành bổ sung với giá thấp hơn giá thị trường.

Quyền mua mà công ty đưa ra cho các cổ đông là đặc quyền ngắn hạn (thông thường từ 30 - 45 ngày) và chỉ được dành cho mỗi cổ phiếu phổ thông mà cổ đông sở hữu.

Quyền mua cổ phiếu được giao dịch trên thị trường trong thời hạn hiệu lực của cổ phiếu đó và những cổ đông không có ý định thực hiện quyền mua có thể tách quyền mua để bán riêng. Số quyền mua cần có để mua 1 cổ phiếu mới sẽ được căn cứ vào số lượng cổ phiếu hiện hành và số lượng cổ phiếu mới được chào bán.