Ngân hàng Nhà nước vừa công bố bản thuyết minh định hướng chính sách tăng cường yêu cầu kiểm soát nội bộ tại các tổ chức tín dụng và chi nhánh ngân hàng nước ngoài.

Theo đó, cơ quan này sẽ ban hành một thông tư quy định chi tiết về các yêu cầu, điều kiện đối với hệ thống kiểm soát nội bộ của những tổ chức trên, theo hướng tiếp cận các chuẩn mực và thông lệ quốc tế.

Còn nhiều bất cập

Định hướng xây dựng thông tư trên xuất phát từ những bất cập của hệ thống thời gian qua và hiện nay, được Ngân hàng Nhà nước khái quát ở một số điểm đáng chú ý.

Theo Ngân hàng Nhà nước, thời gian vừa qua, môi trường kinh tế vĩ mô có nhiều biến động, thị trường tài chính - ngân hàng phát triển nhanh chóng với nhiều hoạt động mới, sản phẩm mới, phân khúc thị trường mới, đồng thời chịu tác động lớn từ bên ngoài do quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.

Trong bối cảnh đó, những yếu kém, tồn tại về quản trị, điều hành và vi phạm pháp luật trong hoạt động bộc lộ tại nhiều tổ chức tín dụng chưa được kịp thời khắc phục, xử lý. Vấn đề này đặt công tác cảnh báo, nhận diện, đo lường và kiểm soát rủi ro của các tổ chức tín dụng ở Việt Nam trước nhiều khó khăn và thách thức.

Thực tế được Ngân hàng Nhà nước đề cập cụ thể như, đối với công tác quản trị, điều hành, kiểm soát nội bộ, có tình trạng thành viên hội đồng quản trị, ban kiểm soát, ban điều hành tại một số tổ chức tín dụng chưa đủ tiêu chuẩn theo quy định; các quy trình, quy định nội bộ chưa được tổ chức tín dụng ban hành đầy đủ, nội dung chưa phù hợp với các quy định hiện hành.

Đầu mối quản lý trên cũng dẫn ra thực tế có tại nhiều ngân hàng thương mại hiện nay, đó là nhiều tổ chức tín dụng chưa tách bạch chức năng giám sát của hội đồng quản trị và của ban điều hành; chức năng giám sát của ban kiểm soát tại một số tổ chức tín dụng chưa bao quát toàn bộ các sai phạm, vấn đề rủi ro cao của tổ chức tín dụng; hệ thống báo cáo kiểm soát nội bộ định kỳ chưa đáp ứng được yêu cầu và vận hành kém hiệu quả.

Ở một đánh giá cụ thể khác, trong tờ trình thuyết minh cho dự thảo thông tư nói trên, đối với công tác quản lý rủi ro, Ngân hàng Nhà nước đánh giá tổng thể rằng: vai trò của quản lý rủi ro tại nhiều tổ chức tín dụng chưa được coi trọng; nguồn nhân lực quản lý rủi ro còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu về quản lý rủi ro theo thông lệ quốc tế; cơ sở dữ liệu, hạ tầng công nghệ thông tin, nguồn đầu tư cho quản lý rủi ro chưa đầy đủ; quy trình nhận dạng, đo lường, kiểm soát rủi ro chưa được thực hiện đồng bộ, hiệu quả hoạt động thấp; nguồn nhân lực cho công tác quản lý rủi ro còn thiếu.

Đối với kiểm toán nội bộ, bộ phận kiểm toán nội bộ của một số tổ chức tín dụng thậm chí còn chưa có đủ thành viên, yếu về trình độ chuyên môn, nghiệp vụ; quy trình kiểm toán nội bộ chưa được xây dựng; phương pháp kiểm toán nội bộ không định hướng theo rủi ro (risk-focused); hoạt động của bộ phận kiểm toán nội bộ chưa đảm bảo tính khách quan, độc lập, từ đó dẫn đến hiệu quả hoạt động của kiểm toán nội bộ thấp.

Ba tuyến phòng thủ

Theo thông lệ quốc tế mới nhất về quản trị ngân hàng và quản trị rủi ro hiệu quả của Ủy ban Basel, hội đồng quản trị, ban điều hành của tổ chức tín dụng có vai trò và trách nhiệm trong chỉ đạo, xây dựng, vận hành, quản lý, giám sát hệ thống quản trị. Tùy theo đặc điểm và quy mô hoạt động, hệ thống quản trị của tổ chức tín dụng được xây dựng theo ba tuyến bảo vệ độc lập và có tính chất hỗ trợ cho nhau.

Tuyến phòng thủ thứ nhất - bộ phận kinh doanh đảm bảo mọi hoạt động của tổ chức tín dụng đều được thực hiện đầy đủ, đúng quy định; kiểm soát, ngăn ngừa, báo cáo, xử lý các sai phạm, hành vi gian lận trong tất cả các hoạt động của tổ chức tín dụng.

Tuyến phòng thủ thứ hai - quản lý rủi ro đảm bảo nhận diện, đo lường, giám sát trạng thái rủi ro và báo cáo về rủi ro đối với từng mảng hoạt động; đảm bảo tổ chức tín dụng tuân thủ đầy đủ quy định của pháp luật về tiền tệ và ngân hàng; và chịu trách nhiệm xây dựng, sửa đổi chính sách, hạn mức, quy trình quản lý rủi ro của tổ chức tín dụng.

Tuyến phòng thủ thứ ba - kiểm toán nội bộ, là tuyến kiểm soát cuối cùng, thực hiện kiểm toán trên cơ sở rủi ro và kiểm toán chung; chịu trách nhiệm đánh giá độc lập, khách quan đối với hiệu quả hoạt động của hai tuyến đầu; đưa ra kiến nghị đối với ban kiểm soát, hội đồng quản trị nhằm khắc phục, sửa đổi những bất cập trong hoạt động của tổ chức tín dụng.

Ngân hàng Nhà nước cho biết, hiện nhiều quốc gia (Úc, Anh, Canada, Mỹ, Malaysia, các nước vùng Carribe…) đã áp dụng các chuẩn mực mới về quản trị ngân hàng và quản trị rủi ro, trong đó nêu bật vai trò, trách nhiệm giám sát của hội đồng quản trị, ban kiểm soát, ban điều hành trong kiểm soát nội bộ và quản lý rủi ro như theo hướng dẫn của Ủy ban Basel.

Theo đó, Ngân hàng Nhà nước sẽ ban hành thông tư mới, quy định về hệ thống kiểm soát nội bộ của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài nhằm tạo khuôn khổ pháp lý đầy đủ, đồng bộ trong công tác kiểm soát nội bộ, quản lý rủi ro (bao gồm cả đánh giá nội bộ về mức đủ vốn), kiểm toán nội bộ của tổ chức tín dụng theo chuẩn mực, thông lệ quốc tế, giúp ngăn ngừa và cảnh báo rủi ro tốt hơn.

Thông tư dự kiến ban hành trên được ban soạn thảo kỳ vọng sẽ góp phần nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, giám sát của Ngân hàng Nhà nước đối với các tổ chức tín dụng nhằm giảm bớt các sai phạm, khả năng tổn thất, nguy cơ mất khả năng thanh toán, đổ vỡ của hệ thống ngân hàng.