Theo ngành hải quan, tình trạng gian lận thương mại được phát hiện trong kiểm soát hoạt động xuất nhập khẩu trong thời gian gần đây có thêm nhiều hình thức, thủ đoạn mới.

Sự gian lận tập trung trong những lĩnh vực, loại hình xuất nhập khẩu tương đối mới hoặc phức tạp trong quản lý. 

Phổ biến là việc gian lận giá trong khâu khai báo, làm thủ tục. Phương thức phổ biến là chủ hàng nhập khẩu các mặt hàng theo đường biển nhưng khai báo với cơ quan hải quan là thuê tàu theo hạn định cả năm nên không xác định được chi phí vận chuyển cho từng lô hàng và chỉ trình hóa đơn giá trị gia tăng của đơn vị cung cấp dịch vụ.

Nếu cơ quan hải quan tính toán, xác định trên cơ sở phí vận chuyển tính bằng 15% giá FOB đối với vận tải đường biển theo thông lệ thì số tiền phải trả cho người vận chuyển lớn hơn nhiều so với số tiền tính toán của hải quan.

Đối với việc nhập hàng vận chuyển bằng máy bay (phí vận chuyển thường lớn hơn đường biển) cũng có các hình thức gian lận tương tự. Doanh nghiệp khai báo giá CIF, nhưng thực tế khi kiểm tra trên AIR WAY BILL có chữ FREIGHT COLLECT (cước trả sau), kiểm tra TK 331 “Phải trả cho người bán” đang hạch toán một khoản tiền phải trả chi phí vận chuyển cho người cung cấp dịch vụ, qua đấu tranh xác định doanh nghiệp nhập khẩu giá FOB, song đã khai báo giá CIF để trốn thuế phần giá trị cước phí vận chuyển.

Tiếp theo, ở các lô hàng nhập khẩu theo dự án trúng thầu cung cấp, việc “down” giá được thực hiện khá tinh vi khi phần chệch thực trả so với khai báo tại cơ quan hải quan được thực hiện thông qua việc cấn trừ qua lại trị giá hàng bán được trả lại, doanh nghiệp không hạch toán giảm giá vốn hàng bán để che giấu số lãi khá lớn trong năm.

Qua kiểm tra đối chiếu hồ sơ với các quy định của pháp luật, cơ quan hải quan phát hiện nhiều chủ hàng có trả lại cho đối tác nước ngoài hàng hóa khác và đã bác bỏ trị giá giao dịch và truy thu thuế.

Ở khối các doanh nghiệp Nhà nước cũng đã phát sinh trường hợp nhập hàng khai báo giá khá thấp, che dấu không khai báo trên tờ khai hải quan việc nhập khẩu ủy thác cho doanh nghiệp tư nhân, hóa đơn giá trị gia tăng đầu ra doanh nghiệp ghi tách rõ phần phí ủy thác nhập khẩu tạo trị giá giao dịch khác.

Các hợp đồng gia công tiếp tục là những loại hình dễ bị lợi dụng. Một hiện tượng mới là doanh nghiệp làm thủ tục nhập khẩu nguyên phụ liệu gia công, nhưng khi hết thời hạn gia công theo quy định, vẫn không đến cơ quan hải quan để thanh khoản tờ khai, thậm chí cố tình không lưu giữ, cung cấp hồ sơ thanh khoản để làm thủ tục thanh khoản đúng hạn và tự ý sử dụng nguyên liệu nhập khẩu để sản xuất hàng gia công không đúng mục đích đăng ký.

Theo ngành hải quan, các hành vi gian lận này đòi hỏi cần đẩy mạnh việc kiểm tra hệ thống kế toán tại doanh nghiệp, coi đây là nội dung quan trọng trong công tác kiểm tra sau thông quan đối với các doanh nghiệp hoạt động xuất nhập khẩu, đặc biệt đối với các hoạt động gia công, sản xuất hàng xuất khẩu.