TẠP CHÍ ĐIỆN TỬ
VietinBank và chiến lược “tín dụng xanh”
Yếu tố môi trường đang có vai trò như thế nào trong các quyết định cho vay của ngân hàng này?
Các vấn đề môi trường rất có thể khiến doanh nghiệp phải chịu tổn thất, Tổng giám đốc Ngân hàng Thương mại Cổ phần Công Thương Việt Nam (VietinBank) Lê Đức Thọ bình luận trước việc thời gian qua, một số dự án do ô nhiễm môi trường đã phải tạm ngừng hoạt động, để lại rủi ro cho một số ngân hàng.
Ông nói:
- Mô hình tăng trưởng kinh tế của nhiều nước đang phát triển đã và đang dựa trên cơ sở khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên sẵn có, thực hiện gia công, tinh luyện thành phẩm ở hàm lượng thấp, dẫn đến sự xuống cấp về môi trường. Điều này sẽ tác động tiêu cực tới tăng trưởng và phát triển kinh tế bền vững.
Thực tế cho thấy, những nước đạt tăng trưởng nóng, dù thu được một số kết quả về mặt kinh tế nhưng để lại những hậu quả không nhỏ về mặt môi trường, mà theo nhiều ý kiến, có khi hàng chục, thậm chí hàng trăm năm sau vẫn chưa giải quyết được.
Tháng 9/2012, Thủ tướng đã phê duyệt chiến lược quốc gia về “tăng trưởng xanh”, trong đó có ba nhiệm vụ quan trọng: giảm cường độ phát thải khí nhà kính và thúc đẩy sử dụng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo; xanh hóa sản xuất; xanh hóa lối sống và thúc đẩy tiêu dùng bền vững.
Đối với doanh nghiệp, khi tham gia mô hình phát triển xanh sẽ phải giải quyết hàng loạt vấn đề như chi phí để đầu tư xử lý môi trường, đổi mới công nghệ là rất lớn; sự cạnh tranh thiếu công bằng với những doanh nghiệp chưa thực hiện tốt Luật Bảo vệ môi trường; người tiêu dùng vẫn chưa quan tâm và ưu tiên cho sản phẩm thân thiện với môi trường… Như vậy, lợi nhuận sẽ suy giảm trong thời gian trước mắt.
Hành động cụ thể
Các ngân hàng sẽ cần triển khai những công việc gì để tham gia vào quá trình “tăng trưởng xanh”, theo ông?
Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, ngày 24/3/2015, Ngân hàng Nhà nước đã có Chỉ thị số 03/CT-NHNN về thúc đẩy tăng trưởng tín dụng xanh và quản lý rủi ro môi trường và xã hội trong hoạt động cấp tín dụng.
Theo đó, từ năm 2015, hoạt động cấp tín dụng cần chú trọng đến vấn đề bảo vệ môi trường; nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên, năng lượng; cải thiện chất lượng môi trường và bảo vệ sức khỏe con người, đảm bảo phát triển bền vững.
Các tổ chức tín dụng cần rà soát, điều chỉnh và hoàn thiện thể chế tín dụng cho phù hợp với mục tiêu “tăng trưởng xanh”; tập trung nguồn lực để tài trợ ưu đãi cho các dự án, phương án sản xuất kinh doanh thân thiện với môi trường và xã hội; góp phần hỗ trợ các doanh nghiệp thực hiện “tăng trưởng xanh”.
Là ngân hàng hàng đầu về quy mô của hệ thống, VietinBank ý thức được vị trí, vai trò của mình trong vấn đề này.
Vậy cụ thể, các ông đã triển khai Chỉ thị số 03/CT- NHNN như thế nào?
Việc đầu tiên là chúng tôi ban hành kế hoạch hành động trong toàn hệ thống với những nội dung rất cụ thể.
Thứ nhất, xây dựng định hướng phát triển ngân hàng xanh thông qua việc ban hành quyết định thành lập ban triển khai đề án; hoàn thiện cơ chế chính sách phù hợp để hướng tới các mục tiêu như: rà soát/cập nhật các nội dung của chính sách về quản lý môi trường xã hội trong hoạt động cấp tín dụng cho phù hợp với mô hình mới của VietinBank; xây dựng định hướng tín dụng hàng năm, trong đó có nội dung về quản lý môi trường; xây dựng hướng dẫn thẩm định môi trường xã hội trong hoạt động cấp tín dụng.
Thứ hai, tăng cường năng lực cho cán bộ, nhân viên trong việc thực hiện “ngân hàng - tín dụng xanh” với những bước đi cụ thể thông qua tổ chức đào tạo, tuyên truyền, phổ biến nhằm nâng cao nhận thức cho cán bộ, nhân viên về hoạt động “ngân hàng - tín dụng xanh”; nâng cao ý thức sử dụng hiệu quả, tiết kiệm năng lượng, các nguồn tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường.
Trong khuôn khổ thỏa thuận hợp tác giữa VietinBank và IFC trong lĩnh vực tài trợ hiệu quả năng lượng, IFC đã hỗ trợ VietinBank xây dựng chiến lược tài trợ năng lượng hiệu quả, phối hợp với nhóm chuyên trách tại VietinBank tổ chức nhiều lớp đào tạo cho cán bộ VietinBank về nghiệp vụ thẩm định, cho vay dự án tiết kiệm năng lượng hiệu quả; nhận diện dự án; xây dựng sản phẩm tài trợ tiết kiệm năng lượng tại VietinBank, xây dựng và quảng bá hình ảnh “ngân hàng xanh”.
Ngoài ra, VietinBank chủ động tiếp cận nguồn vốn quốc tế xanh (green financing) thông qua các bộ/ban/ngành đầu mối, hoặc tiếp cận trực tiếp các định chế tài chính (WB, ADB,EIB…) hoặc tổ chức phi chính phủ (Thụy Sỹ, Thụy Điển…). Chúng tôi cũng công bố rộng rãi các chương trình cho vay lĩnh vực tiết kiệm năng lượng và tích cực tìm kiếm khách hàng phù hợp.
Thứ ba, xây dựng các giải pháp nhằm thúc đẩy các sản phẩm “ngân hàng - tín dụng xanh”, hỗ trợ các doanh nghiệp thực hiện tăng trưởng xanh; khuyến khích tập trung nguồn vốn tín dụng ngân hàng cho các dự án, phương án kinh doanh, đầu tư cho các ngành/lĩnh vực giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu; phát triển các dịch vụ ngân hàng hiện đại, sử dụng công nghệ cao, công nghệ thân thiện với môi trường góp phần phục vụ tăng trưởng xanh.
Hệ lụy có thật
Là ngân hàng có dư nợ tín dụng hàng đầu hệ thống đối với nền kinh tế, đã bao giờ VietinBank đưa bảo vệ môi trường như là yếu tố để xem xét quyết định cấp tín dụng hoặc coi đó là tiêu chí tham khảo nhưng đi kèm chính sách khuyến khích đối với chủ các dự án?
Năm 2011, VietinBank ban hành chính sách môi trường xã hội trong hoạt động cấp tín dụng. Trong đó, quy định việc đánh giá tác động của phương án, dự án đến môi trường xã hội và đưa ra các giải pháp khắc phục các vấn đề môi trường xã hội nhằm hướng đến mục tiêu phát triển bền vững của VietinBank nói riêng và toàn xã hội nói chung.
Theo quy trình thẩm định của VietinBank hiện hành, ngân hàng cấp tín dụng phải đánh giá tác động của dự án đến môi trường, xã hội, thẩm định yếu tố rủi ro về môi trường và an sinh xã hội của dự án trước khi cấp tín dụng, kiểm tra trong hồ sơ xin vay vốn phải có bản đánh giá tác động môi trường đã được phê duyệt; loại trừ hoặc hạn chế cấp tín dụng đối với các dự án có khả năng ảnh hưởng lớn và nghiêm trọng đến môi trường xã hội.
Từ kết quả đánh giá tác động của dự án đến môi trường - xã hội, ngân hàng cấp tín dụng phải đưa ra các biện pháp quản lý đối với dự án. Tác động và ảnh hưởng của dự án đến môi trường xã hội càng cao thì các biện pháp quản lý càng chặt chẽ và yêu cầu khách hàng phải có biện pháp xử lý, khắc phục các vấn đề ảnh hưởng đến môi trường xã hội.
Việc kiểm soát chặt ngay từ khâu thẩm định tín dụng, hạn chế cấp tín dụng cho các dự án tác động xấu đến môi trường và xã hội góp phần hạn chế những rủi ro về mặt môi trường, xã hội. Ngoài ra, còn có tác dụng khuyến khích các doanh nghiệp hướng tới các hoạt động sản xuất, kinh doanh sạch và an toàn hơn.
Vừa qua, có một số dự án do ô nhiễm môi trường phải tạm ngừng hoạt động để lại rủi ro cho một số ngân hàng. Ông nói gì về vấn đề quản trị rủi ro môi trường sau khi cấp tín dụng?
Các vấn đề môi trường phát sinh từ các hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp rất có thể khiến cho doanh nghiệp phải chịu những tổn thất về tài chính, nguy cơ mất uy tín, giảm giá trị thương hiệu của doanh nghiệp.
Tất cả những vấn đề này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến doanh nghiệp mà còn tác động xấu đến cả các định chế tài chính đang là chủ nợ của doanh nghiệp. Hậu quả là sẽ phát sinh nợ xấu, đồng thời uy tín các tổ chức tín dụng liên quan cũng sẽ bị ảnh hưởng giảm sút.
Để phòng tránh các rủi ro khi cấp tín dụng cho các dự án không đảm bảo yêu cầu bảo vệ môi trường, VietinBank đã đưa công tác quản lý rủi ro về môi trường và xã hội vào hoạt động thẩm định đầu tư, cấp tín dụng.
Cùng đó, tiếp tục cải thiện danh mục đầu tư, cấp tín dụng thông qua việc đánh giá hệ thống các rủi ro môi trường, xã hội trong quy trình thẩm định đầu tư hay tín dụng. Song song với đó, chúng tôi thường xuyên, định kỳ kiểm tra giám sát việc quản lý rủi ro môi trường và xã hội đối với khoản tín dụng đã cấp cho khách hàng.
Đó còn là cơ hội để ngân hàng phát triển sản phẩm, dịch vụ mới như tài trợ năng lượng tái tạo, tài trợ tiết kiệm năng lượng, tài trợ các quy trình và công nghệ sản xuất sạch hơn…
Tôi cho rằng, cần phải tiếp tục nâng cao hiệu quả, hiệu lực quản lý nhà nước trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, quản lý hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, không nên quá say sưa với lợi nhuận trước mắt mà bỏ qua yêu cầu bảo vệ môi trường, để rồi phải trả giá nặng nề về sau.
Ông nói:
- Mô hình tăng trưởng kinh tế của nhiều nước đang phát triển đã và đang dựa trên cơ sở khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên sẵn có, thực hiện gia công, tinh luyện thành phẩm ở hàm lượng thấp, dẫn đến sự xuống cấp về môi trường. Điều này sẽ tác động tiêu cực tới tăng trưởng và phát triển kinh tế bền vững.
Thực tế cho thấy, những nước đạt tăng trưởng nóng, dù thu được một số kết quả về mặt kinh tế nhưng để lại những hậu quả không nhỏ về mặt môi trường, mà theo nhiều ý kiến, có khi hàng chục, thậm chí hàng trăm năm sau vẫn chưa giải quyết được.
Tháng 9/2012, Thủ tướng đã phê duyệt chiến lược quốc gia về “tăng trưởng xanh”, trong đó có ba nhiệm vụ quan trọng: giảm cường độ phát thải khí nhà kính và thúc đẩy sử dụng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo; xanh hóa sản xuất; xanh hóa lối sống và thúc đẩy tiêu dùng bền vững.
Đối với doanh nghiệp, khi tham gia mô hình phát triển xanh sẽ phải giải quyết hàng loạt vấn đề như chi phí để đầu tư xử lý môi trường, đổi mới công nghệ là rất lớn; sự cạnh tranh thiếu công bằng với những doanh nghiệp chưa thực hiện tốt Luật Bảo vệ môi trường; người tiêu dùng vẫn chưa quan tâm và ưu tiên cho sản phẩm thân thiện với môi trường… Như vậy, lợi nhuận sẽ suy giảm trong thời gian trước mắt.
Hành động cụ thể
Các ngân hàng sẽ cần triển khai những công việc gì để tham gia vào quá trình “tăng trưởng xanh”, theo ông?
Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, ngày 24/3/2015, Ngân hàng Nhà nước đã có Chỉ thị số 03/CT-NHNN về thúc đẩy tăng trưởng tín dụng xanh và quản lý rủi ro môi trường và xã hội trong hoạt động cấp tín dụng.
Theo đó, từ năm 2015, hoạt động cấp tín dụng cần chú trọng đến vấn đề bảo vệ môi trường; nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên, năng lượng; cải thiện chất lượng môi trường và bảo vệ sức khỏe con người, đảm bảo phát triển bền vững.
Các tổ chức tín dụng cần rà soát, điều chỉnh và hoàn thiện thể chế tín dụng cho phù hợp với mục tiêu “tăng trưởng xanh”; tập trung nguồn lực để tài trợ ưu đãi cho các dự án, phương án sản xuất kinh doanh thân thiện với môi trường và xã hội; góp phần hỗ trợ các doanh nghiệp thực hiện “tăng trưởng xanh”.
Là ngân hàng hàng đầu về quy mô của hệ thống, VietinBank ý thức được vị trí, vai trò của mình trong vấn đề này.
Vậy cụ thể, các ông đã triển khai Chỉ thị số 03/CT- NHNN như thế nào?
Việc đầu tiên là chúng tôi ban hành kế hoạch hành động trong toàn hệ thống với những nội dung rất cụ thể.
Thứ nhất, xây dựng định hướng phát triển ngân hàng xanh thông qua việc ban hành quyết định thành lập ban triển khai đề án; hoàn thiện cơ chế chính sách phù hợp để hướng tới các mục tiêu như: rà soát/cập nhật các nội dung của chính sách về quản lý môi trường xã hội trong hoạt động cấp tín dụng cho phù hợp với mô hình mới của VietinBank; xây dựng định hướng tín dụng hàng năm, trong đó có nội dung về quản lý môi trường; xây dựng hướng dẫn thẩm định môi trường xã hội trong hoạt động cấp tín dụng.
Thứ hai, tăng cường năng lực cho cán bộ, nhân viên trong việc thực hiện “ngân hàng - tín dụng xanh” với những bước đi cụ thể thông qua tổ chức đào tạo, tuyên truyền, phổ biến nhằm nâng cao nhận thức cho cán bộ, nhân viên về hoạt động “ngân hàng - tín dụng xanh”; nâng cao ý thức sử dụng hiệu quả, tiết kiệm năng lượng, các nguồn tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường.
Trong khuôn khổ thỏa thuận hợp tác giữa VietinBank và IFC trong lĩnh vực tài trợ hiệu quả năng lượng, IFC đã hỗ trợ VietinBank xây dựng chiến lược tài trợ năng lượng hiệu quả, phối hợp với nhóm chuyên trách tại VietinBank tổ chức nhiều lớp đào tạo cho cán bộ VietinBank về nghiệp vụ thẩm định, cho vay dự án tiết kiệm năng lượng hiệu quả; nhận diện dự án; xây dựng sản phẩm tài trợ tiết kiệm năng lượng tại VietinBank, xây dựng và quảng bá hình ảnh “ngân hàng xanh”.
Ngoài ra, VietinBank chủ động tiếp cận nguồn vốn quốc tế xanh (green financing) thông qua các bộ/ban/ngành đầu mối, hoặc tiếp cận trực tiếp các định chế tài chính (WB, ADB,EIB…) hoặc tổ chức phi chính phủ (Thụy Sỹ, Thụy Điển…). Chúng tôi cũng công bố rộng rãi các chương trình cho vay lĩnh vực tiết kiệm năng lượng và tích cực tìm kiếm khách hàng phù hợp.
Thứ ba, xây dựng các giải pháp nhằm thúc đẩy các sản phẩm “ngân hàng - tín dụng xanh”, hỗ trợ các doanh nghiệp thực hiện tăng trưởng xanh; khuyến khích tập trung nguồn vốn tín dụng ngân hàng cho các dự án, phương án kinh doanh, đầu tư cho các ngành/lĩnh vực giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu; phát triển các dịch vụ ngân hàng hiện đại, sử dụng công nghệ cao, công nghệ thân thiện với môi trường góp phần phục vụ tăng trưởng xanh.
Hệ lụy có thật
Là ngân hàng có dư nợ tín dụng hàng đầu hệ thống đối với nền kinh tế, đã bao giờ VietinBank đưa bảo vệ môi trường như là yếu tố để xem xét quyết định cấp tín dụng hoặc coi đó là tiêu chí tham khảo nhưng đi kèm chính sách khuyến khích đối với chủ các dự án?
Năm 2011, VietinBank ban hành chính sách môi trường xã hội trong hoạt động cấp tín dụng. Trong đó, quy định việc đánh giá tác động của phương án, dự án đến môi trường xã hội và đưa ra các giải pháp khắc phục các vấn đề môi trường xã hội nhằm hướng đến mục tiêu phát triển bền vững của VietinBank nói riêng và toàn xã hội nói chung.
Theo quy trình thẩm định của VietinBank hiện hành, ngân hàng cấp tín dụng phải đánh giá tác động của dự án đến môi trường, xã hội, thẩm định yếu tố rủi ro về môi trường và an sinh xã hội của dự án trước khi cấp tín dụng, kiểm tra trong hồ sơ xin vay vốn phải có bản đánh giá tác động môi trường đã được phê duyệt; loại trừ hoặc hạn chế cấp tín dụng đối với các dự án có khả năng ảnh hưởng lớn và nghiêm trọng đến môi trường xã hội.
Từ kết quả đánh giá tác động của dự án đến môi trường - xã hội, ngân hàng cấp tín dụng phải đưa ra các biện pháp quản lý đối với dự án. Tác động và ảnh hưởng của dự án đến môi trường xã hội càng cao thì các biện pháp quản lý càng chặt chẽ và yêu cầu khách hàng phải có biện pháp xử lý, khắc phục các vấn đề ảnh hưởng đến môi trường xã hội.
Việc kiểm soát chặt ngay từ khâu thẩm định tín dụng, hạn chế cấp tín dụng cho các dự án tác động xấu đến môi trường và xã hội góp phần hạn chế những rủi ro về mặt môi trường, xã hội. Ngoài ra, còn có tác dụng khuyến khích các doanh nghiệp hướng tới các hoạt động sản xuất, kinh doanh sạch và an toàn hơn.
Vừa qua, có một số dự án do ô nhiễm môi trường phải tạm ngừng hoạt động để lại rủi ro cho một số ngân hàng. Ông nói gì về vấn đề quản trị rủi ro môi trường sau khi cấp tín dụng?
Các vấn đề môi trường phát sinh từ các hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp rất có thể khiến cho doanh nghiệp phải chịu những tổn thất về tài chính, nguy cơ mất uy tín, giảm giá trị thương hiệu của doanh nghiệp.
Tất cả những vấn đề này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến doanh nghiệp mà còn tác động xấu đến cả các định chế tài chính đang là chủ nợ của doanh nghiệp. Hậu quả là sẽ phát sinh nợ xấu, đồng thời uy tín các tổ chức tín dụng liên quan cũng sẽ bị ảnh hưởng giảm sút.
Để phòng tránh các rủi ro khi cấp tín dụng cho các dự án không đảm bảo yêu cầu bảo vệ môi trường, VietinBank đã đưa công tác quản lý rủi ro về môi trường và xã hội vào hoạt động thẩm định đầu tư, cấp tín dụng.
Cùng đó, tiếp tục cải thiện danh mục đầu tư, cấp tín dụng thông qua việc đánh giá hệ thống các rủi ro môi trường, xã hội trong quy trình thẩm định đầu tư hay tín dụng. Song song với đó, chúng tôi thường xuyên, định kỳ kiểm tra giám sát việc quản lý rủi ro môi trường và xã hội đối với khoản tín dụng đã cấp cho khách hàng.
Đó còn là cơ hội để ngân hàng phát triển sản phẩm, dịch vụ mới như tài trợ năng lượng tái tạo, tài trợ tiết kiệm năng lượng, tài trợ các quy trình và công nghệ sản xuất sạch hơn…
Tôi cho rằng, cần phải tiếp tục nâng cao hiệu quả, hiệu lực quản lý nhà nước trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, quản lý hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, không nên quá say sưa với lợi nhuận trước mắt mà bỏ qua yêu cầu bảo vệ môi trường, để rồi phải trả giá nặng nề về sau.