“Tôi nhớ rằng cách đây hai năm, cũng tại hội trường này, chúng ta đã phải dành tới 50% thời gian của Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam chỉ để nói về ngành ngân hàng. Nhưng giờ đây, chúng ta cần phải điều tương tự đối với vấn đề cải cách doanh nghiệp nhà nước”, ông Alain Cany, đồng Chủ tịch Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam (VBF) nói trong phiên khai mạc diễn đàn sáng 3/12.

Khi mà các vấn đề của ngành ngân hàng dường như đã vào khuôn khổ và có những tín hiệu tốt ban đầu, vấn đề cải cách doanh nghiệp nhà nước của Việt Nam đang thu hút sự quan tâm, thậm chí là sự lo lắng thật sự từ các chuyên gia và nhà đầu tư quốc tế.

Khác với mọi năm, năm nay ông Seck Yee Chung, Phó chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Singapore mang đến VBF một bản tham luận chỉ đề cập đến một vấn đề duy nhất là cải cách doanh nghiệp nhà nước.

Ông nhập đề rằng dường như ở Việt Nam, chưa có sự phân biệt rạch ròi giữa các doanh nghiệp nhà nước được thành lập với những mục tiêu thương mại với mục đích tìm kiếm lợi nhuận với doanh nghiệp nhà nước phi thương mại được thành lập để thực hiện những nhiệm vụ xã hội, bảo đảm quản lý nhà nước về tài nguyên thiên nhiên và cơ sở hạ tầng cơ bản.

Theo chuyên gia này, một trong những lý do khiến một số doanh nghiệp nhà nước phi thương mại hoạt động kém hiệu quả là vì những doanh nghiệp này phát sinh lỗ từ những hoạt động đầu tư ngoài nhiệm vụ chính, chẳng hạn việc mới đây Thanh tra Chính phủ cho biết Tập đoàn Điện EVN đầu tư 121 ngàn tỷ đồng vào các dự án không thuộc lĩnh vực kinh doanh chính như bất động sản, ngân hàng, chứng khoán và hiện đang chịu khoản lỗ 2.195 tỷ đồng từ những dự án này.

“Để thực hiện, khuyến khích tăng trưởng kinh tế lành mạnh, các doanh nghiệp nhà nước phải tuân thủ các quy luật thị trường và phải chịu trách nhiệm trong việc sử dụng nguồn vốn của nhà nước. Tuy nhiên, nếu các doanh nghiệp nhà nước thương mại được hưởng các ưu đãi, đối xử đặc biệt của nhà nước thì những doanh nghiệp này sẽ có khả năng kiểm soát, chi phối thị trường, từ đó ảnh hưởng đến cạnh tranh bình đẳng với doanh nghiệp tư nhân”, ông nói.

“Để bảo đảm cạnh tranh bình đẳng, Chính phủ cần phân biệt rõ vai trò hoạch định chính sách và chủ sở hữu doanh nghiệp của mình. Là người hoạch định chính sách, Chính phủ phải điều tiết thị trường theo hướng không phân biệt đối xử giữa doanh nghiệp nhà nước và tư nhân. Là “chủ sở hữu doanh nghiệp”, Chính phủ phải bảo đảm doanh nghiệp nhà nước hoạt động hiệu quả, bền vững, và để làm điều đó đòi hỏi phải có cơ chế quản trị hiệu quả, minh bạch”, ông phân tích tiếp và cho rằng Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn Nhà nước (SCIC) “có vẻ như còn cần thêm thời gian, nguồn lực để đủ khả năng đảm nhiệm tốt nhiệm vụ này”.

Trong khi đó, ông Sato Motonobu, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Nhật Bản tại Việt Nam cho rằng trong khi các doanh nghiệp nhà nước có thể xin cấp vốn từ các tổ chức tài chính, thì có rất nhiều trường hợp các doanh nghiệp tư nhân xin vay vốn vô cùng khó khăn.

“Nếu cứ tiếp diễn như vậy thì dòng vốn sẽ chỉ chảy đến các doanh nghiệp nhà nước có hiệu suất kinh doanh thấp, và năng lực cạnh tranh của Việt Nam cũng sẽ không còn. Ngoài ra, chúng tôi cũng hoài nghi về việc liệu Chính phủ có cần giữ cổ phần tại những doanh nghiệp nhà nước có lợi nhuận hay không”, ông nói.

Ông cũng cho rằng liên quan đến việc cấp vốn cho các doanh nghiệp nhà nước, các ngân hàng nhà nước cho vay vốn cũng có vấn đề ở việc quy trách nhiệm còn chưa rõ ràng. Chính bởi vậy, việc bán doanh nghiệp nhà nước hay tái cơ cấu ngân hàng là vấn đề cấp thiết.

Một đại diện khác, Ông Preben Hjortlund, Chủ tịch Phòng Thương mại Châu Âu tại Việt Nam (EuroCham) cũng cho rằng một số vấn đề liên quan đến cải cách và cơ cấu lại các doanh nghiệp nhà nước “vẫn là mối quan tâm chính” của các nhà đầu tư nước ngoài.

Các ước tính cho thấy khu vực doanh nghiệp nhà nước đang chiếm tới 40% toàn bộ nền kinh tế. Theo ông Preben Hjortlund, bản thân điều này không có gì đáng quan ngại, tuy nhiên vấn đề nằm ở chỗ các doanh nghiệp nhà nước nhìn chung được ưu đãi nhiều hơn thông qua các khoản vay, tiếp cận đất đai, chỉ tiêu lợi nhuận thấp... và thường hoạt động không hiệu quả.

“Điều này đang kìm hãm sự tăng trưởng của nền kinh tế do dẫn đến việc giảm đầu tư khu vực tư nhân trong các lĩnh vực này. Chúng tôi cho rằng Chính phủ cần tiến hành cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước trong thời gian sớm nhất có thể để tạo ra một môi trường mang tính cạnh tranh hơn và hoạt động theo cơ chế thị trường”, ông nói.

Trong phát biểu của mình tại VBF, Phó thủ tướng Hoàng Trung Hải đã khẳng định quyết tâm của Chính phủ Việt Nam trong vấn đề cải cách doanh nghiệp nhà nước, theo đó đến năm 2015, Việt Nam sẽ chỉ còn 600 doanh nghiệp Nhà nước và tiếp tục xuống còn 300 doanh nghiệp vào 2020 theo kế hoạch đã được Chính phủ phê duyệt.

“Thời gian qua, quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước chậm vì ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế. Sắp tới, sẽ đẩy nhanh hơn”, Phó thủ tướng nói.