Từ hành trình "thoát nghèo" tới "vượt bẫy thu nhập trung bình" và trở nên giàu có đòi hỏi những nỗ lực vượt trội về thể chế, môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh. Muốn "vượt bẫy thu nhập trung bình" phải vượt "bẫy chất lượng thể chế kinh tế trung bình".  Xung quanh chủ đề này, TS. Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã chia sẻ với Thời báo Kinh tế Việt Nam .

Sau 3 thập kỷ thực hiện đường lối của Đảng, đất nước ta đã có hàng triệu doanh nhân đang đứng mũi chịu sào gần 800.000 doanh nghiệp, 5,4 triệu hộ kinh doanh. Đến thời điểm này, có thể khẳng định lực lượng doanh nghiệp của ta đã lớn mạnh chưa, thưa ông?

Chúng ta vui mừng trước những thành tựu to lớn đó nhưng cũng còn không ít trăn trở, băn khoăn cho chặng đường sắp tới. Trải qua hơn 3 thập kỷ hồi sinh, chúng ta đã có một cộng đồng doanh nhân Việt phát triển nhanh, song cũng chưa thể hài lòng vì tuy đã đông nhưng chưa đủ mạnh.

Dù đã có một số doanh nghiệp và thương hiệu dẫn đầu được thế giới vinh danh, nhưng chúng ta chưa có được một thế hệ các nhà công nghiệp sánh vai với cộng đồng doanh nghiệp trong khu vực và trên thế giới. Nhiều "đại gia" của chúng ta tới nay chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng, bất động sản và xây dựng... Số doanh nghiệp làm công nghiệp, công nghệ "Make in Viet Nam", "Make by Viet Nam" chưa nhiều. 

Tuyệt đại bộ phận doanh nghiệp Việt Nam có quy mô nhỏ và siêu nhỏ, nền tảng quản trị, công nghệ, văn hóa kinh doanh và trách nhiệm xã hội của nhiều doanh nghiệp còn thấp. Hộ kinh doanh cá thể vẫn là chủ thể phổ biến, chiếm tới 88% tổng số các chủ thể kinh doanh trong nền kinh tế. Năng suất lao động, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam vẫn xếp ở thứ hạng thấp trong khu vực...

Ông đánh giá thế nào về sức chịu đựng của doanh nghiệp Việt Nam khi những tháng qua, Việt Nam và thế giới đang trải qua cơn đại dịch Covid-19?

Đây là một thử thách chưa từng có trong tiền lệ. Song nhờ có sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý điều hành của Nhà nước, sự nỗ lực của các tầng lớp nhân dân và sự phấn đấu kiên cường của cộng đồng doanh nghiệp  chúng ta đã thực hiện thành công nhiệm vụ kép: khống chế được dịch bệnh, đồng thời duy trì tăng trưởng, bảo vệ sinh mạng và sinh kế của người dân.

Chúng ta đặc biệt trân trọng các doanh nhân đã vì doanh nghiệp  vì người lao động, vì nền kinh tế mà trong khó khăn đã không buông bỏ, chịu lỗ, chịu thua, hy sinh quyền lợi của cá nhân và gia đình mình để duy trì doanh nghiệp  Họ xứng đáng là những anh hùng. Doanh nghiệp dù ở quy mô nào, dù lớn, bé, nhỏ, vừa đều phải chuyển mình theo hướng đổi mới, sáng tạo, phát triển bền vững, bao trùm và có trách nhiệm hơn.

Dù nền kinh tế thế giới theo dự báo sẽ không dễ dàng hồi phục, việc đẩy lùi suy giảm kinh tế, lấy lại đà tăng trưởng sẽ còn là một hành trình gian nan, nhưng những thành quả bước đầu chúng ta đạt được rất đáng được ghi nhận. 

Trong dịch Covid, một năng lực cạnh tranh cốt lõi mang tinh thần dân tộc của người Việt Nam, các doanh nghiệp Việt Nam lại được khơi dậy: đó là khả năng thích ứng và chống chịu, sự cố kết vững chắc của cả hệ thống chính trị mỗi lúc đất nước lâm vào hoàn cảnh khó khăn. Việt Nam vẫn đang là ngôi sao hy vọng, một địa điểm đến an toàn cho các nhà đầu tư theo làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu trong một thế giới đầy bất ổn.

Các nghị quyết của Đảng trong nhiệm kỳ qua đã xác lập một hệ thống chủ trương, chính sách khá đồng bộ cho sự phát triển của doanh nghiệp, doanh nhân, thưa ông?

Đúng vậy, thời gian qua chúng ta có nhiều tiến bộ trong cải cách thể chế, nhưng còn một số chính sách mà chúng tôi thiết nghĩ rất cần sự quan tâm của Đảng. Đó là chủ trương, chính sách đối với sự phát triển của các hộ kinh doanh cá thể - chiếc nôi của tinh thần khởi nghiệp, nơi sinh kế của hàng chục triệu con người, nơi tạo ra 30% GDP của nền kinh tế, lực lượng chiếm tới 88% tổng số chủ thể kinh doanh ở nước ta. Cộng đồng doanh nghiệp kỳ vọng việc tiếp tục hoàn thiện một khung khổ pháp lý bình đẳng, minh bạch để phát triển.

Bên cạnh đó, vẫn còn nhiều điểm chồng chéo, xung đột, bất hợp lý trong hệ thống thể chế chính sách hiện nay. Như trong đầu tư xây dựng cơ bản, VCCI rà soát liên quan 5 luật là Luật Đất đai, Xây dựng, Nhà ở, Môi trường, Đấu thầu, chúng tôi thấy 25 điểm chồng chéo. 

VCCI đã kiến nghị với Chính phủ, Quốc hội là tổng rà xét các quy định về môi trường kinh doanh từ luật đến thông tư để khắc phục những bất cập này. Những chồng chéo này khiến doanh nghiệp rơi vào mớ bòng bong, làm theo luật và thông tư của bộ này thì đúng nhưng theo luật, thông tư của bộ khác là sai. Thời gian qua, các dự án chậm trễ không được triển khai chính là do những vướng mắc như vậy. 

Một chương trình Nghị sự 2025 cũng được VCCI đề xuất đó là loại bỏ những chồng chéo, bất cập trong hệ thống pháp luật kinh doanh. Nếu làm được điều này, đây sẽ là làn sóng cải cách mới trong cải cách thủ tục, chính sách liên quan tới doanh nghiệp.

Ngoài ra, cần tiến tới xoá bỏ kỳ thị và hạch sách doanh nhân trong thực thi công vụ ở cấp cơ sở. Đảng, Nhà nước rất ủng hộ doanh nhân nhưng đâu đó trong thực thi, nhận thức của công chức cán bộ vẫn chưa thể hiện đầy đủ tinh thần như vậy. Việc cắt giảm 50% thủ tục hành chính, kiểm tra chuyên ngành tôi cho rằng là một bước tiến song thực chất chưa đạt mục tiêu này. Chính phủ đang đề ra yêu cầu tiếp theo là ít nhất cắt giảm 20% nữa nhưng tôi nghĩ cần cắt giảm nhiều hơn mà không phải 20%. 

Chúng ta hãy lấy các chuẩn mực hàng đầu của thế giới và khu vực làm chuẩn mực để hướng tới thúc đẩy cải cách thủ tục hành chính và môi trường kinh doanh. Việt Nam cần một động lực mới, quyết tâm cao hơn từ Đại hội lần này. 

Thưa ông, ông kỳ vọng gì ở Đại hội Đảng lần thứ XIII sắp tới?

Để xây dựng đất nước hùng cường, Đại hội Đảng lần thứ XIII có vị trí vô cùng quan trọng. Đại hội có nhiệm vụ xác định tầm nhìn đến 2045, chiến lược đến 2030 và kế hoạch phát triển cho giai đoạn 2021 - 2025, với khát vọng Việt Nam sẽ hoàn thành công nghiệp hoá, cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2030 và trở thành một quốc gia phát triển vào năm 2045, tròn 100 năm chúng ta kỷ niệm ngày độc lập. 

Bởi vậy, chúng ta tin tưởng Nghị quyết của Đảng sẽ tiếp tục thúc đẩy chủ trương hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập theo những chuẩn mực hàng đầu trên thế giới. Đồng thời hướng tới mục tiêu môi trường kinh doanh, năng lực cạnh tranh của Việt Nam phải lọt vào nhóm dẫn đầu trong ASEAN và đạt tới các chuẩn mực tiên tiến trên thế giới.

Chúng ta tin tưởng những nỗ lực của Đảng ta trong công cuộc phòng chống tham nhũng quyết liệt thời gian qua và cũng kỳ vọng vào công cuộc phòng chống tham nhũng sẽ tiếp tục được đẩy mạnh trong thời gian tới song hành với những nỗ lực cải cách thể chế kinh tế, xây dựng môi trường kinh doanh bình đẳng, minh bạch, an toàn góp phần giải quyết căn nguyên gốc rễ của tình trạng tham nhũng, tạo nhiều động lực sáng tạo cho nền kinh tế và cho doanh nghiệp Việt Nam.

Ngày 20 tới, Ban Chấp hành Trung ương Đảng sẽ công bố dự thảo các văn kiện Đại hội lấy ý kiến toàn dân. VCCI kêu gọi cộng đồng doanh nghiệp cả nước và các hiệp hội doanh nghiệp sát cánh với VCCI tham gia góp ý vào các văn kiện. Chúng ta sẽ tiếp tục phong trào mỗi doanh nhân một ý kiến góp ý vào văn kiện của Đảng. 

Sức mạnh của Đảng đến từ dân, công cuộc cải cách cũng bắt nguồn từ sáng kiến của người dân và doanh nghiệp  Chúng tôi cũng đề nghị Đảng và Nhà nước có cơ chế bảo vệ những người dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám bứt phá vì lợi ích chung. Chúng ta cần tôn vinh "những người dám phá rào vì đất nước".