Nhiều nhà sáng lập startup liên tục vướng vòng lao lý, chuyện gì đang xảy ra trong thế giới khởi nghiệp?

Đây là những gì đã xảy ra thời gian gần đây trong thế giới khởi nghiệp: Charlie Javice, người sáng lập công ty khởi nghiệp hỗ trợ tài chính Frank, bị bắt với cáo buộc làm sai lệch dữ liệu khách hàng. Một bồi thẩm đoàn đã phát hiện Rishi Shah, đồng sáng lập công ty khởi nghiệp phần mềm quảng cáo Outcome Health, phạm tội lừa gạt khách hàng và nhà đầu tư. Và một thẩm phán đã ra lệnh cho Elizabeth Holmes, người sáng lập đã lừa đảo các nhà đầu tư tại công ty khởi nghiệp xét nghiệm máu Theranos, bắt đầu bản án 11 năm tù vào ngày 27/4 tới.

Những vụ việc lao lý này diễn ra sau vụ bắt giữ Carlos Watson, người sáng lập Ozy Media vào tháng 2 và Christopher Kirchner, người sáng lập công ty phần mềm Slync, cả hai đều bị buộc tội lừa đảo các nhà đầu tư. Và sắp tới là phiên tòa xét xử gian lận của Manish Lachwani, người đồng sáng lập công ty khởi nghiệp phần mềm HeadSpin, sẽ bắt đầu vào tháng 5 và của Sam Bankman-Fried, người sáng lập sàn giao dịch tiền điện tử FTX, người phải đối mặt với 13 cáo buộc gian lận vào cuối năm nay.

SUY THOÁI KINH PHÍ NGUỒN QUỸ CÓ THỂ LÀ NGUYÊN NHÂN

Theo bài viết trên The New York Times, kết hợp cá vụ việc lại với nhau, điệp khúc cáo buộc, xét xử, kết án đã tạo ra cảm giác về sự lỏng lẻo của thế giới khởi nghiệp, thực sự gây ra hậu quả. Suy thoái kinh phí nguồn quỹ có thể là nguyên nhân. Hành vi phi đạo đức phần lớn có thể bị bỏ qua khi mọi chuyện thuận buồm xuôi gió, giống như đối với các công ty khởi nghiệp công nghệ trong những năm 2010. 

Theo PitchBook, chuyên theo dõi các công ty khởi nghiệp, từ năm 2012 đến 2021, nguồn tài trợ cho các công ty khởi nghiệp công nghệ ở Hoa Kỳ đã tăng gấp 8 lần lên 344 tỷ USD. Hơn 1.200 trong số đó được coi là “kỳ lân” trị giá trên giấy tờ từ 1 tỷ USD trở lên.

Nhưng khi đồng tiền dễ dàng đã cạn kiệt, mọi người đều lặp đi lặp lại câu châm ngôn của Warren Buffett “ai đang bơi khỏa thân khi thủy triều rút”. Sau khi FTX nộp đơn xin phá sản vào tháng 11, Brian Chesky, giám đốc điều hành của Airbnb, đã cập nhật câu ngạn ngữ dành cho những người sáng lập công nghệ thuộc thế hệ thiên niên kỷ: “Có cảm giác như chúng tôi đang ở trong một hộp đêm và đèn vừa được bật sáng”, anh ấy viết trên Twitter.

Trước đây, các nhà đầu tư vốn mạo hiểm hỗ trợ các công ty khởi nghiệp thường miễn cưỡng theo đuổi hành động pháp lý khi họ bị lừa. Các công ty còn nhỏ, có ít tài sản để phục hồi và việc theo đuổi người sáng lập sẽ làm tổn hại đến danh tiếng của các nhà đầu tư. Nhưng điều đó đã thay đổi khi số lượng kỳ lân tăng vọt, thu hút hàng tỷ USD tài trợ và khi các nhà đầu tư lớn hơn, truyền thống hơn bao gồm các quỹ phòng hộ, các nhà đầu tư doanh nghiệp và quỹ tương hỗ đã tham gia vào trò chơi đầu tư.

Bộ Tư pháp Mỹ cũng đã thúc giục các công tố viên “hãy mạnh dạn” theo đuổi nhiều vụ gian lận kinh doanh, bao gồm cả các công ty khởi nghiệp tư nhân. IRL, một ứng dụng nhắn tin được các nhà đầu tư định giá 1 tỷ USD, đang bị Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch điều tra cáo buộc lừa dối các nhà đầu tư về số lượng người dùng. Rumby, một công ty khởi nghiệp giao đồ giặt là ở Ohio, bị cáo buộc đã bịa đặt một câu chuyện thành công về tài chính để đảm bảo nguồn vốn mà người sáng lập công ty này sử dụng để mua cho mình một ngôi nhà trị giá 1,7 triệu USD, theo đơn kiện từ một trong những nhà đầu tư của công ty.

Truyền thông cũng đã đưa tin về những hành vi phi đạo đức tại các công ty khởi nghiệp bao gồm Olive, công ty khởi nghiệp phần mềm chăm sóc sức khỏe trị giá 4 tỷ USD và Nate, công ty khởi nghiệp thương mại điện tử tuyên bố sử dụng trí tuệ nhân tạo. Người phát ngôn của Olive cho biết công ty đã "phủ nhận" các cáo buộc.

Tất cả những điều này tạo ra một khoảnh khắc khó xử cho các nhà đầu tư vốn mạo hiểm. Khi định giá khởi nghiệp tăng vọt, họ được coi là những người có tầm nhìn xa trông rộng. Thật dễ dàng thuyết phục thế giới và các nhà đầu tư vào quỹ của họ - quỹ hưu trí, tài trợ cho trường đại học và những cá nhân giàu có - rằng họ là những người quản lý vốn có trách nhiệm với những kỹ năng độc đáo cần thiết để dự đoán tương lai và tìm ra Steve Jobs tiếp theo.

NHÀ ĐẦU TƯ KHỔNG LỒ TRỞ THÀNH NẠN NHÂN BỊ LỪA ĐẢO

Nhưng khi nhiều vụ lừa đảo khởi nghiệp được tiết lộ, những người khổng lồ trong ngành này đang đóng một vai trò khác trong các vụ kiện, hồ sơ phá sản và lời khai của tòa án: nạn nhân bị lừa. Alfred Lin, nhà đầu tư tại Sequoia Capital, một công ty hàng đầu ở Thung lũng Silicon đã đầu tư 150 triệu USD vào FTX, đã phản ánh về thảm họa tiền điện tử tại một sự kiện khởi nghiệp vào tháng Giêng. 

Các nhà đầu tư vốn mạo hiểm cho biết loại tài sản của họ là một trong những nơi rủi ro nhất để gửi tiền nhưng lại có tiềm năng nhận được những phần thưởng to lớn. Thế giới khởi nghiệp tôn vinh những thất bại và nếu bạn không thất bại, bạn sẽ bị coi là không chấp nhận đủ rủi ro. Nhưng không rõ liệu sự bảo vệ đó có đứng vững hay không khi các vụ bê bối ngày càng trở nên nhục nhã hơn đối với những người liên quan.

Các công ty mới thành lập có nhiều điều kiện liên quan đến gian lận nhất. Họ có xu hướng sử dụng các mô hình kinh doanh mới lạ, những người sáng lập của họ thường có quyền kiểm soát đáng kể và những người ủng hộ họ không phải lúc nào cũng thực thi sự giám sát chặt chẽ. Bởi thế, không có gì đáng ngạc nhiên khi rất nhiều vụ gian lận trong 18 tháng qua đang bị đưa ra ánh sáng.

Khi Javice cố bán Frank, công ty khởi nghiệp lập kế hoạch tài chính đại học, cho JPMorgan Chase, cô đã nói với một nhân viên không được chia sẻ chính xác có bao nhiêu người đã sử dụng dịch vụ của Frank. Sau đó, Javice yêu cầu nhân viên tạo ra hàng nghìn tài khoản, đảm bảo với nhân viên của mình rằng hành động đó là hợp pháp.

Sau khi JPMorgan mua lại công ty khởi nghiệp với giá 175 triệu USD vào năm 2021, các nhà đầu tư của Frank đã nhanh chóng chúc mừng chiến thắng trên Twitter. Một nhà đầu tư tại Reach Capital đã viết: “Nhiều sinh viên và gia đình sẽ có khả năng tiếp cận hỗ trợ tài chính & các cơ hội cao hơn”...

Javice phải đối mặt với bốn tội gian lận. Tuần trước, JPMorgan cáo buộc cô chuyển tiền cho một công ty vỏ bọc sau khi ngân hàng phát hiện ra cáo buộc lừa đảo của cô.

Trong khi đó, Outcome Health, công ty bán quảng cáo thuốc trên màn hình trong các văn phòng bác sĩ, đã huy động được 488 triệu USD từ các nhà đầu tư bao gồm Goldman Sachs, quỹ liên kết với Google CapitalG và gia đình của Thống đốc JB Pritzker của Illinois trong khi tuyên bố công khai về mức tăng trưởng và lợi nhuận vượt bậc. Trên thực tế, công ty không đạt được mục tiêu doanh thu, đang phải vật lộn để quản lý gánh nặng nợ nần và tính phí quá cao cho khách hàng.

Tuy nhiên, các nhà đầu tư vẫn đổ tiền vào và thậm chí còn cho phép những người đồng sáng lập của Outcome Health, ông Shah và Shradha Agarwal, rút ra số cổ phiếu trị giá 225 triệu USD. Một trong những nhà đầu tư nhỏ hơn của công ty, Todd Cozzens của Leerink Partners, cho biết ông không nản lòng trước những cảnh báo nguy hiểm như thiếu mục tiêu doanh thu và “sự cẩu thả” khác, bởi vì “họ có thể đã dọn sạch những thứ đó”. Ông nói, công ty đã phạm tội lừa đảo khi thay đổi báo cáo bán hàng, điều mà người ngoài khó có thể phát hiện ra. Shah bị kết án 19 tội gian lận và Agarwal 15 tội. 

FTX đã huy động được gần 2 tỷ USD từ các nhà đầu tư hàng đầu bao gồm Sequoia Capital, Lightspeed Venture Partners và Thoma Bravo, mang lại mức định giá 32 tỷ USD. Trong khi đó, công ty hoạt động kém đến mức thậm chí không có danh sách đầy đủ những người làm việc ở đó. Sequoia, công ty đã ủy quyền đăng một hồ sơ sáng giá của Bankman-Fried trên trang web của mình, đã xin lỗi các nhà đầu tư sau khi công ty sụp đổ. 

Alfred Lin, nhà đầu tư tại Sequoia Capital, đã giải thích tại sự kiện khởi nghiệp rằng ngành đầu tư mạo hiểm suy cho cùng là một ngành kinh doanh dựa trên niềm tin. “Bởi vì nếu bạn không tin tưởng những người sáng lập mà bạn làm việc cùng, tại sao bạn lại đầu tư vào họ?”