Đây là nội dung đáng chú ý tại dự thảo mới nhất của Luật Trách nhiệm bồi thường nhà nước (sửa đổi) vừa được gửi xin ý kiến các đoàn đại biểu Quốc hội.

Dự án luật này cũng được chọn để các vị đại biểu Quốc hội chuyên trách thảo luận, trước khi trình Quốc hội xem xét thông qua tại kỳ họp thứ ba khai mạc vào cuối tháng 5 tới.

Qua thảo luận tại kỳ họp thứ hai của Quốc hội, một trong những vấn đề còn ý kiến khác nhau là bồi thường thiệt hại về tinh thần đối với người thân thích của người bị oan trong hoạt động tố tụng hình sự.

Uỷ ban Thường vụ Quốc hội nêu hai loại ý kiến của đại biểu Quốc hội: đề nghị bổ sung quy định bồi thường thiệt hại về tinh thần đối với người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị oan trong hoạt động tố tụng hình sự và chỉ bồi thường thiệt hại về tinh thần cho người thân thích của người bị thiệt hại trong trường hợp người bị thiệt hại chết.

Ủy ban thường vụ Quốc hội cho rằng, trên thực tế, người thân thích của người bị oan trong hoạt động tố tụng hình sự cũng chịu những tổn thất nghiêm trọng về mặt tinh thần mà không phụ thuộc vào việc người bị thiệt hại còn sống hay đã chết. Hơn nữa, quan hệ bồi thường ở đây không thuần túy là quan hệ dân sự thông thường mà là quan hệ giữa một bên là cơ quan nhà nước với một bên là cá nhân, tổ chức, xuất phát từ hành vi trái pháp luật của cán bộ, công chức trong quá trình thực hiện công vụ. 

Chính bởi tính chất của mối quan hệ đó mà hành vi vi phạm pháp luật này có ảnh hưởng trực tiếp không chỉ tới người bị thiệt hại mà cả đối với người thân thích của họ. Vì vậy, quy định về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước cũng phải tính tới xuất phát điểm của mối quan hệ đặc thù này. 

Để phục vụ việc tiếp thu, chỉnh lý dự thảo luật, Thường trực Ủy ban Pháp luật đã có công văn gửi Tòa án nhân dân tối cao đề nghị gửi hồ sơ bồi thường của một số vụ việc. Qua nghiên cứu hồ sơ cho thấy trong thời gian qua cũng đã có bồi thường thiệt hại về tinh thần đối với người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị oan trong hoạt động tố tụng hình sự. 

Do còn có sự khác nhau giữa các quy định của pháp luật hiện hành với thực tiễn áp dụng và ý kiến khác nhau trong quá trình chỉnh lý, Ủy ban thường vụ Quốc hội xin ý kiến Quốc hội về việc cho phép quy định bồi thường thiệt hại về tinh thần đối với người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị oan trong hoạt động tố tụng hình sự, cả trong trường hợp người đó đã chết hoặc còn sống.

Nguyên tắc bồi thường và giải quyết bồi thường nhà nước cũng là một trong những vấn đề lớn được Uỷ ban Thường vụ Quốc hội giải trình.

Đây được xem là nội dung quan trọng, có tính xuyên suốt, ảnh hưởng đến kết cấu của dự thảo luật.

Thảo luận tại kỳ họp thứ hai đa số ý kiến đại biểu Quốc hội đề nghị giữ nguyên tắc bồi thường như luật hiện hành. Theo đó bên cạnh cơ chế giải quyết bồi thường tại cơ quan quản lý người thi hành công vụ gây thiệt hại thì cho phép kết hợp giải quyết bồi thường trong quá trình giải quyết khiếu nại, trong quá trình tố tụng hành chính, tố tụng hình sự.

 Đồng thời, bổ sung quy định người bị thiệt hại khi đã có văn bản làm căn cứ yêu cầu bồi thường có quyền khởi kiện tại tòa án yêu cầu bồi thường.

Một số ý kiến tán thành nguyên tắc bồi thường và giải quyết bồi thường như dự thảo luật Chính phủ trình Quốc hội. Tức là thống nhất một cơ chế giải quyết bồi thường tại cơ quan quản lý người thi hành công vụ gây thiệt hại, không cho phép kết hợp giải quyết bồi thường trong quá trình giải quyết khiếu nại, trong quá trình tố tụng.

Theo Uỷ ban Thường vụ Quốc hội thì bồi thường nhà nước về bản chất là bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, việc giải quyết bồi thường cần bảo đảm tôn trọng sự thỏa thuận của các bên. Vì vậy, bên cạnh quyền yêu cầu cơ quan quản lý người thi hành công vụ gây thiệt hại giải quyết bồi thường theo trình tự, thủ tục quy định tại luật này thì cá nhân, tổ chức bị thiệt hại cũng có quyền yêu cầu giải quyết bồi thường thông qua việc khởi kiện ra Tòa án. 

Quy định như vậy nhằm bảo đảm quyền lựa chọn của người bị thiệt hại, tương tự như quy định về quyền lựa chọn giải quyết khiếu nại theo con đường hành chính hoặc khởi kiện ra Tòa án theo quy định của Luật tố tụng hành chính hiện hành. 

Tuy nhiên, trước quan điểm chỉ nên thống  nhất một cơ chế bồi thường, bên cạnh cho ý kiến trực tiếp, Ủy ban thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo tổ chức  họp lấy ý kiến các cơ quan hữu quan và có văn bản đề nghị Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao có ý kiến bằng văn bản về nội dung này. 

Qua tổng hợp ý kiến, các cơ quan về cơ bản thống nhất với ý kiến đa số đại biểu Quốc hội như đã nói trên. Và Ủy ban thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo các cơ quan nghiên cứu, tiếp thu chỉnh lý dự thảo luật theo phương án này để trình Quốc hội xem xét, quyết định.