TẠP CHÍ ĐIỆN TỬ
Vay tiêu dùng: Rủi ro lớn thì kèm lãi cao
Không ít khách hàng đã phàn nàn về việc sau khi vay mới tá hỏa vì lãi suất phải trả cao
Tín dụng tiêu dùng hay còn có các tên khác như vay mua hàng trả góp, vay tín chấp tiêu dùng… là khái niệm không còn mới trên thế giới cũng như ở Việt Nam.
Đây là một nghiệp vụ cho vay dựa trên uy tín cá nhân có thể đánh giá được của một tổ chức tín dụng thương mại dành cho một khách hàng mà không cần phải thế chấp tài sản.
Trả giá ngang bằng
Đó là những giao dịch dân sự mà ở đó mỗi bên đều tìm kiếm để thoả mãn lợi ích của mình. Trong trường hợp này người tiêu dùng được hưởng lợi là có ngay hàng hoá, dịch vụ để sử dụng, tiêu dùng mặc dù trong túi chưa có đủ tiền. Số tiền còn vay nợ lại sẽ được trả dần phù hợp với thu nhập của họ.
Ngược lại, họ cũng phải trả giá ngang bằng với khát vọng có ngay hàng hoá được các ngân hàng hay công ty tài chính (công ty tài chính) đáp ứng, đó là phải tuân thủ các quy định về nghĩa vụ trong hợp đồng cho vay mà điểm nổi lên là lãi suất thường khá cao so với lãi suất cho vay thông thường (vay kinh doanh, mua nhà…) của các ngân hàng thương mại.
Hiện nay, tại Việt Nam, người tiêu dùng thường hướng nhu cầu của mình tới các công ty tài chính bởi thủ tục của các công ty này thường nhanh gọn, đơn giản hơn nhiều so với các ngân hàng.
Bên cạnh đó, các công ty này cũng hướng đến cho vay tín chấp tiêu dùng ở ba dòng sản phẩm - dịch vụ rất phổ thông là: dịch vụ tài chính mua xe máy trả góp, dịch vụ tài chính mua sắm đồ điện tử gia dụng và dịch vụ cho vay tiền mặt phục vụ các nhu cầu tiêu dùng cá nhân.
Hiện lãi suất các khoản vay tiêu dùng trên thị trường được các công ty tài chính áp dụng thường dao động từ 1,6 - 7%/tháng. Sự chệnh lệch lãi suất này tuỳ thuộc từng đối tượng khách hàng thoả mãn được nhiều hay ít các điều kiện cho vay; theo đó, công ty tài chính áp dụng nhiều mức lãi suất cho khách hàng dựa vào lịch sử tín dụng, khả năng chi trả của khách hàng, đặc thù sản phẩm vay…
Nói một cách dễ hiểu là những khách hàng càng có nhiều thông tin chứng minh khả năng trả nợ của mình thì mức lãi suất cho vay sẽ càng thấp. Các công ty tài chính có kỹ thuật tính lãi suất theo thang điểm rất cụ thể đối với từng khách hàng.
Bên cạnh đó, mức lãi suất còn phụ thuộc vào thời gian vay, khoản trả trước (số tiền trả trước của khách hàng để mua sản phẩm)…
Các khoản vay tiêu dùng của các công ty tài chính thường có mức lãi suất cao hơn mức cho vay thông thường của các ngân hàng thương mại, bởi phân khúc khách hàng mà công ty tài chính hướng đến phục vụ là những người không có đủ điều kiện (hoặc ngại) tiếp cận tín dụng từ ngân hàng và hình thức cho vay tiêu dùng là cho vay tín chấp (không tài sản đảm bảo) trong khi đó, vay ngân hàng thường là vay thế chấp.
Và rõ ràng, rủi ro tín dụng lớn sẽ phải đi kèm với lãi suất cao.
Mặt khác, về mô hình hoạt động của công ty tài chính, với các đặc thù như: không được huy động vốn trực tiếp từ dân cư mà phải vay lại từ ngân hàng hoặc tổ chức tài chính khác, do đó, chi phí vốn đầu vào cũng cao hơn nhiều so với các ngân hàng.
Bên cạnh đó, hoạt động cho vay tiêu dùng của công ty tài chính cũng không giống như hoạt động cho vay mua nhà, mua ôtô… của các ngân hàng mà thường là những khoản vay ngắn và rất nhỏ, (chỉ từ vài triệu đến vài chục triệu đồng/hợp đồng), luôn gắn liền với hoạt động mua sản phẩm của khách hàng tại điểm bán; cùng với đó là việc phải triển khai hệ thống dịch vụ đến từng điểm bán hàng; xây dựng đội ngũ quản lý, thu hồi nợ; trích lập dự phòng rủi ro lớn… những chi phí này công ty tài chính đều phải tính vào chi phí đầu vào của mỗi loại sản phẩm.
Mặc dù, lãi suất cho vay của các khoản vay của công ty tài chính cao nhưng người tiêu dùng vẫn quyết định lựa chọn bởi tính tiện lợi, thủ tục nhanh gọn và đáp ứng tốt nhu cầu tiêu dùng nhanh của cá nhân. Các công ty tài chính có thể hỗ trợ vốn cho khách hàng chỉ sau 1 ngày, 1 giờ thậm chí là… 15 phút.
Trong khi đó, nếu đến các ngân hàng thì có thể phải chờ cả tuần thậm chí là không vay được vì không đáp ứng các điều kiện bắt buộc.
Tại nhiều nước châu Âu hay Ấn Độ, Trung Quốc…, lãi vay tiêu dùng do các công ty tài chính cung cấp có thể cao gấp đến 10 lần so với lãi suất của ngân hàng, nhưng thị trường này vẫn phát triển và khách hàng vẫn chấp nhận, vì những ưu việt về sự nhanh chóng và tại chỗ trong giải ngân, sự đơn giản về thủ tục, sự phù hợp với khả năng chi trả… mà loại hình này mang lại.
Khách hàng là người quyết định
Trong quá trình sử dụng sản phẩm tài chính tiêu dùng mà các công ty tài chính đang triển khai, không ít khách hàng đã phàn nàn về việc sau khi vay mới tá hỏa vì lãi suất phải trả cao.
Nhưng, đây cũng chính là điều khiến các công ty tài chính đau đầu nhất trong quá trình xử lý vướng mắc với người vay hiện nay.
Thực tế các phàn nàn này thường đến từ một số khách hàng mặc dù lúc đầu đồng ý với điều khoản đã được thông tin đến họ đầy đủ, chính thức và trước khi ký hợp đồng các công ty cũng đã yêu cầu đọc kỹ các điều khoản đó.
Thế nhưng, khi không trả được nợ hoặc vì lý do nào đó, khách hàng nói không hiểu đã ký gì, và cho rằng họ đã bị ép buộc phải trả lãi suất quá cao…
Tuy nhiên, về mặt pháp lý, đây là những thỏa thuận dân sự và công ty tài chính là loại hình tổ chức tín dụng phi ngân hàng, được điều chỉnh bởi các quy định của Luật Các tổ chức tín dụng và các văn bản quy phạm pháp luật chuyên ngành ngân hàng.
Theo đó, các công ty tài chính có quyền thỏa thuận về mức lãi suất cho vay tiêu dùng với từng khách hàng, từng sản phẩm. Mỗi hợp đồng vay được ký giữa công ty tài chính và khách hàng là một thỏa thuận với sự tự nguyện của khách hàng khi chọn sản phẩm vay phù hợp với nhu cầu và khả năng chi trả.
Ngoài việc nhân viên tư vấn và giúp khách hàng chọn được gói vay phù hợp nhất thì mọi quyết định vay đều phụ thuộc vào khách hàng trên tinh thần hiểu và tự nguyện, để có thể tránh được những tình huống khó xử sau khi giải ngân.
Chính vì thế, trước khi vay, khách hàng cần lưu ý các điểm sau:
Thứ nhất, cần xác định rõ nguồn tài chính để trả nợ, nó phải đảm bảo tính khả thi và chỉ nên vay để mua những mặt hàng/dịch vụ tiêu dùng thiết yếu.
Thứ hai, thực tế cho thấy hợp đồng tín dụng thường dài và có nhiều thuật ngữ có thể dẫn đến khách hàng không hiểu hết hoặc hiểu lầm. Do vậy người tiêu dùng phải đọc thật kỹ nội dung hợp đồng; điểm nào chưa thấy, chưa rõ cần hỏi ngay lại nhân viên tư vấn.
Thứ ba, mức phí phạt vi phạm hợp đồng của các công ty tài chính thườngkhá lớn (đặc biệt là phí trả nợ trước hạn, hoặc chậm trả nợ). Do vậy khách hàng phải cân đối kỹ khả năng tài chính, xác định chính xác thời gian có nguồn trả nợ để ký kết thời hạn vay và kỳ hạn trả nợ.
Tránh tình trạng khi vay thì muốn vay thời gian dài cho yên tâm, đến khi có tiền lại không dám trả nợ, âm thầm chịu lãi hoặc nếu trả thì phải chịu tiền phí trả nợ trước hạn khá lớn.
Người viết cho rằng, để thị trường tài chính tiêu dùng tại Việt Nam phát triển bền vững và chuyên nghiệp, bên cạnh việc Nhà nước cần có hành lang pháp lý riêng cho loại hình hoạt động này, tạo ra sự minh bạch và cạnh tranh lành mạnh; các công ty tài chính cần phát triển bài bản, lành mạnh để nâng sức cạnh tranh trên thị trường, hài hòa lợi ích của doanh nghiệp và khách hàng; Nhà nước, doanh nghiệp và các tổ chức cần thực hiện tốt hơn nữa công tác tuyên truyền, phổ biến kiến thức về tài chính tiêu dùng, thì bản thân mỗi người tiêu dùng cũng cần là khách hàng thông thái.
Đây là một nghiệp vụ cho vay dựa trên uy tín cá nhân có thể đánh giá được của một tổ chức tín dụng thương mại dành cho một khách hàng mà không cần phải thế chấp tài sản.
Trả giá ngang bằng
Đó là những giao dịch dân sự mà ở đó mỗi bên đều tìm kiếm để thoả mãn lợi ích của mình. Trong trường hợp này người tiêu dùng được hưởng lợi là có ngay hàng hoá, dịch vụ để sử dụng, tiêu dùng mặc dù trong túi chưa có đủ tiền. Số tiền còn vay nợ lại sẽ được trả dần phù hợp với thu nhập của họ.
Ngược lại, họ cũng phải trả giá ngang bằng với khát vọng có ngay hàng hoá được các ngân hàng hay công ty tài chính (công ty tài chính) đáp ứng, đó là phải tuân thủ các quy định về nghĩa vụ trong hợp đồng cho vay mà điểm nổi lên là lãi suất thường khá cao so với lãi suất cho vay thông thường (vay kinh doanh, mua nhà…) của các ngân hàng thương mại.
Hiện nay, tại Việt Nam, người tiêu dùng thường hướng nhu cầu của mình tới các công ty tài chính bởi thủ tục của các công ty này thường nhanh gọn, đơn giản hơn nhiều so với các ngân hàng.
Bên cạnh đó, các công ty này cũng hướng đến cho vay tín chấp tiêu dùng ở ba dòng sản phẩm - dịch vụ rất phổ thông là: dịch vụ tài chính mua xe máy trả góp, dịch vụ tài chính mua sắm đồ điện tử gia dụng và dịch vụ cho vay tiền mặt phục vụ các nhu cầu tiêu dùng cá nhân.
Hiện lãi suất các khoản vay tiêu dùng trên thị trường được các công ty tài chính áp dụng thường dao động từ 1,6 - 7%/tháng. Sự chệnh lệch lãi suất này tuỳ thuộc từng đối tượng khách hàng thoả mãn được nhiều hay ít các điều kiện cho vay; theo đó, công ty tài chính áp dụng nhiều mức lãi suất cho khách hàng dựa vào lịch sử tín dụng, khả năng chi trả của khách hàng, đặc thù sản phẩm vay…
Nói một cách dễ hiểu là những khách hàng càng có nhiều thông tin chứng minh khả năng trả nợ của mình thì mức lãi suất cho vay sẽ càng thấp. Các công ty tài chính có kỹ thuật tính lãi suất theo thang điểm rất cụ thể đối với từng khách hàng.
Bên cạnh đó, mức lãi suất còn phụ thuộc vào thời gian vay, khoản trả trước (số tiền trả trước của khách hàng để mua sản phẩm)…
Các khoản vay tiêu dùng của các công ty tài chính thường có mức lãi suất cao hơn mức cho vay thông thường của các ngân hàng thương mại, bởi phân khúc khách hàng mà công ty tài chính hướng đến phục vụ là những người không có đủ điều kiện (hoặc ngại) tiếp cận tín dụng từ ngân hàng và hình thức cho vay tiêu dùng là cho vay tín chấp (không tài sản đảm bảo) trong khi đó, vay ngân hàng thường là vay thế chấp.
Và rõ ràng, rủi ro tín dụng lớn sẽ phải đi kèm với lãi suất cao.
Mặt khác, về mô hình hoạt động của công ty tài chính, với các đặc thù như: không được huy động vốn trực tiếp từ dân cư mà phải vay lại từ ngân hàng hoặc tổ chức tài chính khác, do đó, chi phí vốn đầu vào cũng cao hơn nhiều so với các ngân hàng.
Bên cạnh đó, hoạt động cho vay tiêu dùng của công ty tài chính cũng không giống như hoạt động cho vay mua nhà, mua ôtô… của các ngân hàng mà thường là những khoản vay ngắn và rất nhỏ, (chỉ từ vài triệu đến vài chục triệu đồng/hợp đồng), luôn gắn liền với hoạt động mua sản phẩm của khách hàng tại điểm bán; cùng với đó là việc phải triển khai hệ thống dịch vụ đến từng điểm bán hàng; xây dựng đội ngũ quản lý, thu hồi nợ; trích lập dự phòng rủi ro lớn… những chi phí này công ty tài chính đều phải tính vào chi phí đầu vào của mỗi loại sản phẩm.
Mặc dù, lãi suất cho vay của các khoản vay của công ty tài chính cao nhưng người tiêu dùng vẫn quyết định lựa chọn bởi tính tiện lợi, thủ tục nhanh gọn và đáp ứng tốt nhu cầu tiêu dùng nhanh của cá nhân. Các công ty tài chính có thể hỗ trợ vốn cho khách hàng chỉ sau 1 ngày, 1 giờ thậm chí là… 15 phút.
Trong khi đó, nếu đến các ngân hàng thì có thể phải chờ cả tuần thậm chí là không vay được vì không đáp ứng các điều kiện bắt buộc.
Tại nhiều nước châu Âu hay Ấn Độ, Trung Quốc…, lãi vay tiêu dùng do các công ty tài chính cung cấp có thể cao gấp đến 10 lần so với lãi suất của ngân hàng, nhưng thị trường này vẫn phát triển và khách hàng vẫn chấp nhận, vì những ưu việt về sự nhanh chóng và tại chỗ trong giải ngân, sự đơn giản về thủ tục, sự phù hợp với khả năng chi trả… mà loại hình này mang lại.
Khách hàng là người quyết định
Trong quá trình sử dụng sản phẩm tài chính tiêu dùng mà các công ty tài chính đang triển khai, không ít khách hàng đã phàn nàn về việc sau khi vay mới tá hỏa vì lãi suất phải trả cao.
Nhưng, đây cũng chính là điều khiến các công ty tài chính đau đầu nhất trong quá trình xử lý vướng mắc với người vay hiện nay.
Thực tế các phàn nàn này thường đến từ một số khách hàng mặc dù lúc đầu đồng ý với điều khoản đã được thông tin đến họ đầy đủ, chính thức và trước khi ký hợp đồng các công ty cũng đã yêu cầu đọc kỹ các điều khoản đó.
Thế nhưng, khi không trả được nợ hoặc vì lý do nào đó, khách hàng nói không hiểu đã ký gì, và cho rằng họ đã bị ép buộc phải trả lãi suất quá cao…
Tuy nhiên, về mặt pháp lý, đây là những thỏa thuận dân sự và công ty tài chính là loại hình tổ chức tín dụng phi ngân hàng, được điều chỉnh bởi các quy định của Luật Các tổ chức tín dụng và các văn bản quy phạm pháp luật chuyên ngành ngân hàng.
Theo đó, các công ty tài chính có quyền thỏa thuận về mức lãi suất cho vay tiêu dùng với từng khách hàng, từng sản phẩm. Mỗi hợp đồng vay được ký giữa công ty tài chính và khách hàng là một thỏa thuận với sự tự nguyện của khách hàng khi chọn sản phẩm vay phù hợp với nhu cầu và khả năng chi trả.
Ngoài việc nhân viên tư vấn và giúp khách hàng chọn được gói vay phù hợp nhất thì mọi quyết định vay đều phụ thuộc vào khách hàng trên tinh thần hiểu và tự nguyện, để có thể tránh được những tình huống khó xử sau khi giải ngân.
Chính vì thế, trước khi vay, khách hàng cần lưu ý các điểm sau:
Thứ nhất, cần xác định rõ nguồn tài chính để trả nợ, nó phải đảm bảo tính khả thi và chỉ nên vay để mua những mặt hàng/dịch vụ tiêu dùng thiết yếu.
Thứ hai, thực tế cho thấy hợp đồng tín dụng thường dài và có nhiều thuật ngữ có thể dẫn đến khách hàng không hiểu hết hoặc hiểu lầm. Do vậy người tiêu dùng phải đọc thật kỹ nội dung hợp đồng; điểm nào chưa thấy, chưa rõ cần hỏi ngay lại nhân viên tư vấn.
Thứ ba, mức phí phạt vi phạm hợp đồng của các công ty tài chính thườngkhá lớn (đặc biệt là phí trả nợ trước hạn, hoặc chậm trả nợ). Do vậy khách hàng phải cân đối kỹ khả năng tài chính, xác định chính xác thời gian có nguồn trả nợ để ký kết thời hạn vay và kỳ hạn trả nợ.
Tránh tình trạng khi vay thì muốn vay thời gian dài cho yên tâm, đến khi có tiền lại không dám trả nợ, âm thầm chịu lãi hoặc nếu trả thì phải chịu tiền phí trả nợ trước hạn khá lớn.
Người viết cho rằng, để thị trường tài chính tiêu dùng tại Việt Nam phát triển bền vững và chuyên nghiệp, bên cạnh việc Nhà nước cần có hành lang pháp lý riêng cho loại hình hoạt động này, tạo ra sự minh bạch và cạnh tranh lành mạnh; các công ty tài chính cần phát triển bài bản, lành mạnh để nâng sức cạnh tranh trên thị trường, hài hòa lợi ích của doanh nghiệp và khách hàng; Nhà nước, doanh nghiệp và các tổ chức cần thực hiện tốt hơn nữa công tác tuyên truyền, phổ biến kiến thức về tài chính tiêu dùng, thì bản thân mỗi người tiêu dùng cũng cần là khách hàng thông thái.
