Đó là nhận định của TS. Vũ Thành Tự Anh, Giám đốc Trường Chính sách công và quản lý Fulbright, trưởng nhóm nghiên cứu Báo cáo Kinh tế thường niên Đồng bằng sông Cửu Long năm 2022 với chủ đề "Chuyển đổi mô hình phát triển và quy hoạch tích hợp" vừa được công bố mới đây.

NÔNG NGHIỆP KHÔNG ĐỦ SỨC VỰC DẬY

Bức tranh kinh tế Đồng bằng sông Cửu Long còn nhiều thách thức đã được báo cáo lần thứ 2 phác họa ra một cách chi tiết, rõ ràng. Báo cáo phân tích, vốn đã tăng trưởng chậm lại từ trước 2019, kinh tế Đồng bằng sông Cửu Long phải chịu thêm cú sốc nặng nề từ đại dịch Covid-19.

Do đó, tốc độ tăng trưởng giảm sâu từ 7,14% trong năm 2019 xuống chỉ còn 2,42% trong năm 2020 - thấp hơn đáng kể so với bình quân 2,9% của cả nước.

Đến năm 2021 lại rơi tiếp xuống -0,43%, trong khi cả nước vẫn duy trì được mức tăng trưởng +2,26%. Như vậy, về tăng trưởng kinh tế, Đồng bằng sông Cửu Long chịu tác động của đại dịch Covid-19 nghiêm trọng hơn so mặt bằng chung của cả nước.

Trong năm 2021, cả nước có 9 địa phương tăng trưởng âm, riêng Đồng bằng sông Cửu Long chiếm tới 6. 

Theo nhận định từ báo cáo, nguyên nhân chính của tình trạng suy giảm kinh tế khu vực Đồng bằng sông Cửu Long là do giãn cách xã hội kéo dài trong quý 3/2021 ở miền Nam, đặc biệt do sự thiếu linh hoạt và đồng bộ về các biện pháp phòng, chống dịch và giãn cách xã hội giữa các địa phương đã gây ra sự đứt gãy chuỗi cung ứng, cản trở khả năng tiếp cận của hàng hóa đối với TP. Hồ Chí Minh, khiến gia tăng chi phí vận chuyển và logistics.

Điều này cho thấy công nghiệp và dịch vụ của Đồng bằng sông Cửu Long có sức chống chịu và khả năng hồi phục trước khủng hoảng tương đối thấp.

Kết quả nghiên cứu cho thấy, điểm sáng lớn nhất của Đồng bằng sông Cửu Long trong hai năm 2020-2021 là nông nghiệp. Bất chấp dịch bệnh trong năm 2021, khu vực nông nghiệp của ĐBSCL vẫn tăng trưởng mạnh (3,4%), cao hơn hẳn so với mặt bằng chung của cả nước.

Xuất khẩu nông thủy sản của vùng đóng vai trò then chốt trong việc duy trì thặng dư thương mại cho Việt Nam. Tuy nhiên, một mình ngành nông nghiệp không đủ sức vực dậy nền kinh tế Đồng bằng sông Cửu Long vì khu vực công nghiệp và dịch vụ cùng chiếm tới hơn 70% GRDP của vùng – đều tăng trưởng âm, ước tính lần lượt là –0,8% và –1,8%.

Công nghiệp và dịch vụ của vùng này chưa đủ vững chắc để trở thành trụ cột kinh tế bền vững cho vùng. Hơn nữa, chất lượng cơ sở hạ tầng, nguồn lao động và sự phát triển của các dịch vụ hỗ trợ kinh doanh là hạn chế cơ bản khiến Đồng bằng sông Cửu Long thiếu sức hút với các nhà đầu tư.

Trong giai đoạn 2017-2021, Đồng bằng sông Cửu Long có tốc độ tăng doanh nghiệp trung bình thấp nhất cả nước, chỉ ở mức 4,1%/ năm. Báo cáo nhận định, nếu giữ tốc độ tăng hiện tại, trong khoảng 20 năm nữa, Đồng bằng sông Cửu Long sẽ bị Tây Nguyên, Trung du và miền núi phía Bắc vượt qua để trở thành vùng có số lượng doanh nghiệp thấp nhất cả nước.

Điều đáng lưu ý, thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) của Đồng bằng sông Cửu Long có một số khởi sắc, song vẫn chưa thực sự hấp dẫn. Lũy kế đến năm 2021, Đồng bằng sông Cửu Long chỉ chiếm 5% số dự án và 8% số vốn đăng ký FDI so với cả nước.

Cần nhấn mạnh là, sự khởi sắc về thu hút FDI trong mấy năm gần đây không phải nhờ khắc phục được những vấn đề cố hữu liên quan đến cơ sở hạ tầng hay nguồn nhân lực... mà chủ yếu nhờ vào việc khai thác một lĩnh vực tiềm năng mới là năng lượng.

Ngành nông nghiệp vốn là thế mạnh của Đồng bằng sông Cửu Long nhưng chỉ thu hút được 1,7% số dự án và chưa đến 0,3% vốn FDI đăng ký của toàn vùng.

ĐỐI DIỆN VỚI BA “VÒNG XOÁY ’’ ĐI XUỐNG

Báo cáo cũng chỉ ra rằng Đồng bằng sông Cửu Long đang đứng trước thử thách của ba vòng xoáy: vòng xoáy ngân sách, vòng xoáy lao động và vòng xoáy cấu trúc kinh tế.

“Vòng xoáy ngân sách” phản ánh tình trạng thiếu đầu tư trầm trọng ở Đồng bằng sông Cửu Long. Do thiếu đầu tư của Nhà nước, cơ sở hạ tầng, đặc biệt là giao thông của vùng vừa thiếu, vừa yếu, vừa xuống cấp nên không thu hút được nhiều dự án đầu tư hiệu quả. Đây cũng chính là điểm khởi đầu của vòng xoáy thứ hai về lao động.

“Vòng xoáy lao động” xuất phát từ tình trạng thiếu cơ hội việc làm nên lao động trẻ di cư từ Đồng bằng sông Cửu Long đến các khu vực đô thị và công nghiệp ở Đông Nam Bộ, làm suy giảm cả số lượng, chất lượng lao động của vùng. Điều này làm trầm trọng thêm vòng xoáy đi xuống về đầu tư do lợi thế lao động dồi dào không còn là lợi thế giá rẻ lại đi đôi với chất lượng thấp.

Theo báo cáo, “vòng xoáy cơ cấu kinh tế” là căn nguyên của hai vòng xoáy trên. Với sứ mệnh “an ninh lương thực”, Đồng bằng sông Cửu Long phải ưu tiên thâm canh, tăng vụ lúa.

Mặc dù chính sách này đã giúp Việt Nam xóa đói, trở thành quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu nhưng lại không giúp Đồng bằng sông Cửu Long trở nên thịnh vượng. Không những thế, chính sách này còn kìm giữ Đồng bằng sông Cửu Long trong các hoạt động nông nghiệp có năng suất, giá trị gia tăng thấp, cấu trúc chậm chuyển đổi.

“Điều này, lại khiến Đồng bằng sông Cửu Long thiếu nguồn lực, cơ sở hạ tầng yếu, không hấp dẫn các nhà đầu tư, lao động tiếp tục di cư vì mức sống thấp và thiếu cơ hội việc làm... Các vòng xoáy đi xuống cứ thế xoắn quện vào nhau và tiếp tục trôi”, báo cáo phân tích.