Tại Kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XIV, ngày 13/11/2020, Quốc hội đã thông qua Luật Cư trú (sửa đổi). Luật Cư trú (sửa đổi) có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2021 và có nhiều điểm mới ảnh hưởng tới cuộc sống của mọi người dân.

Luật Cư trú 2020 cơ bản kế thừa quy định của Luật hiện hành, đồng thời sửa đổi, bãi bỏ và làm rõ hơn các quy định trước đây nhằm bảo đảm tốt hơn nữa quyền tự do cư trú của công dân; góp phần nâng cao hơn nữa hiệu quả công tác quản lý nhà nước về an ninh, trật tự trong tình hình mới; đơn giản hóa thủ tục hành chính liên quan đến công tác đăng ký, quản lý cư trú và đáp ứng yêu cầu ứng dụng khoa học, công nghệ tiên tiến trong công tác quản lý cư trú mà trọng tâm là xây dựng, quản lý cư trú qua Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư.

THU HỒI SỔ HỘ KHẨU TỪ NGÀY 1/1/2023

Từ ngày 1/7/2021, việc quản lý cư trú của công dân sẽ được chuyển từ phương thức thủ công qua sổ hộ khẩu, sổ tạm trú sang quản lý bằng số hóa qua Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, về cư trú và số định danh cá nhân. Mọi thông tin về cư trú sẽ phải được cập nhật vào Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú theo quy định của pháp luật. Tại một thời điểm, mỗi công dân chỉ có một nơi thường trú và có thể có thêm một nơi tạm trú.

Một trong những điểm quan trọng là sổ hộ khẩu, sổ tạm trú đã được cấp vẫn được sử dụng và có giá trị như giấy tờ, tài liệu xác nhận về cư trú cho đến hết ngày 31/12/2022. Trường hợp thông tin trong sổ hộ khẩu, sổ tạm trú khác với thông tin trong Cơ sở dữ liệu về cư trú thì sử dụng thông tin trong Cơ sở dữ liệu về cư trú.

Theo đó, từ ngày 1/1/2023, sổ hộ khẩu, sổ tạm trú sẽ không còn hiệu lực và bị thu hồi. Theo quy định tại khoản 3 Điều 38 Luật Cư trú 2020, khi công dân thực hiện các thủ tục đăng ký cư trú dẫn đến thay đổi thông tin trong sổ hộ khẩu, sổ tạm trú, thì cơ quan đăng ký cư trú có trách nhiệm thu hồi sổ hộ khẩu, sổ tạm trú đã cấp và tiến hành điều chỉnh, cập nhật thông tin trong Cơ sở dữ liệu về cư trú theo quy định của luật này. 

Bên cạnh đó, cơ quan chức năng sẽ không cấp mới, cấp lại sổ hộ khẩu, sổ tạm trú. Khi công dân có nhu cầu thực hiện điều chỉnh về cư trú, thay đổi thông tin hộ gia đình như tách hộ, cơ quan chức năng sẽ cập nhật và điều chỉnh trong Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú.

Nhờ việc bỏ sổ hộ khẩu và sổ tạm trú, thời gian giải quyết đăng ký thường trú sẽ giảm từ 15 ngày trước đây xuống còn 7 ngày. 

BỎ ĐIỀU KIỆN RIÊNG KHI NHẬP KHẨU VÀO HÀ NỘI, TP.HCM

Một điểm mới quan trọng khác là Luật Cư trú 2020 bỏ điều kiện riêng khi nhập khẩu vào các thành phố trực thuộc Trung ương như Hà Nội, Tp.HCM. Theo quy định này, công dân nhập khẩu vào các thành phố trực thuộc Trung ương cũng giống như nhập khẩu vào các tỉnh khác, không có sự phân biệt và thống nhất trên phạm vi toàn quốc. 

Theo quy định tại Điều 20 Luật Cư trú 2020, điều kiện đăng ký thường trú trên toàn quốc là công dân có chỗ ở hợp pháp thuộc quyền sở hữu của mình, công dân được đăng ký thường trú tại chỗ ở hợp pháp không thuộc quyền sở hữu của mình khi được chủ hộ và chủ sở hữu chỗ ở hợp pháp đó đồng ý.

Luật Cư trú 2020 cũng bổ sung điều kiện về diện tích thuê nhà tối thiểu để đăng ký thường trú. Cụ thể, theo quy định tại Điều 20, công dân được đăng ký thường trú tại chỗ ở hợp pháp do thuê, mượn, ở nhờ nếu bảo đảm điều kiện về diện tích nhà ở tối thiểu không thấp hơn 8m2 sàn/người. Ngoài ra, người này phải được chủ sở hữu chỗ ở hợp pháp đồng ý cho đăng ký thường trú tại địa điểm thuê, mượn, ở nhờ và được chủ hộ đồng ý nếu đăng ký thường trú vào cùng hộ gia đình đó.

Luật hiện hành không có quy định về diện tích tối thiểu khi đăng ký thường trú. Quy định mới được đưa ra nhằm đảm bảo điều kiện sống cho người dân và phù hợp với điều kiện của đa số tỉnh, thành. 

NHỮNG TRƯỜNG HỢP BỊ XÓA ĐĂNG KÝ THƯỜNG TRÚ

Theo quy định tại Điều 24, Luật Cư trú 2020, nếu một công dân bán nhà thuộc sở hữu của mình cho người khác mà sau 12 tháng kể từ ngày bán chưa đăng ký thường trú tại chỗ ở mới, thì sẽ bị xóa đăng ký thường trú (trừ trường hợp được chủ nhà mới đồng ý tiếp tục cho thuê, mượn, ở nhờ và cho đăng ký thường trú tại chỗ ở đó; đồng ý cho giữ đăng ký thường trú tại chỗ ở đó.

Ngoài ra, các trường hợp khác cũng bị xóa đăng ký thường trú gồm chết; có quyết định của Tòa án tuyên bố mất tích hoặc đã chết; ra nước ngoài để định cư; đã có quyết định hủy bỏ đăng ký thường trú.

Một trường hợp khác cũng sẽ bị xóa đăng ký thường trú là vắng mặt liên tục tại nơi thường trú từ 12 tháng trở lên mà không đăng ký tạm trú tại chỗ ở khác hoặc không khai báo tạm vắng (trừ trường hợp xuất cảnh ra nước ngoài nhưng không phải để định cư hoặc đang chấp hành án phạt tù, chấp hành biện pháp đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc, đưa vào trường giáo dưỡng...).

Luật Cư trú 2020 cũng sửa đổi, bổ sung một số quy định về các địa điểm không được đăng ký thường trú mới. Các địa điểm này được nêu rõ tại Điều 23.

Thứ nhất, các địa điểm nằm trong khu vực cấm xây dựng hoặc lấn, chiếm hành lang bảo vệ quốc phòng, an ninh, giao thông, thủy lợi, đê điều, năng lượng, mốc giới bảo vệ công trình hạ tầng kỹ thuật, di tích lịch sử - văn hóa đã được xếp hạng, khu vực đã được cảnh báo về nguy cơ lở đất, lũ quét, lũ ống...

Thứ hai, toàn bộ diện tích nhà ở nằm trên đất lấn, chiếm trái phép hoặc chỗ ở xây dựng trên diện tích đất không đủ điều kiện xây dựng.

Thứ ba, đã có quyết định thu hồi đất và quyết định phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ và tái định cư của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

Thứ tư, là nhà ở mà một phần hoặc toàn bộ diện tích nhà ở đang có tranh chấp, khiếu nại liên quan đến quyền sở hữu, quyền sử dụng nhưng chưa được giải quyết.

Thứ năm, bị tịch thu theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền; bị xóa đăng ký phương tiện hoặc không có giấy chứng nhận an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường. Cuối cùng là nhà ở đã có quyết định phá dỡ.

Ngoài các điểm trên, Luật Cư trú sửa đổi cũng bổ sung thêm nhiều trường hợp bị hạn chế cư trú (như người bị cách ly do có nguy cơ lây lan dịch bệnh cho cộng đồng; địa điểm, khu vực cách ly vì lý do phòng, chống dịch bệnh; địa bàn có tình trạng khẩn cấp...), lưu trú dưới 30 ngày không cần đăng ký tạm trú; bổ sung nơi cư trú của người không có thường trú, tạm trú; sửa đổi đối tượng tham gia bảo hiểm y tế hộ gia đình...