Các công ty 100% vốn nhà nước, các doanh nghiệp cổ phần hóa đang có lợi thế chiếm giữ nhiều nhà, đất, ở những vị trí có giá trị thương mại cao nhưng sử dụng, khai thác chưa hiệu quả. Nhiều doanh nghiệp đã thực hiện chuyển mục đích, cho thuê lại kiếm lời. Cá biệt, một số nhà, đất bị chiếm dụng hoặc bỏ trống.

Ông Phạm Đình Cường, Cục trưởng Cục Quản lý công sản (Bộ Tài chính) nhận xét, chỗ nào đất đẹp nhất, đắc địa nhất đều của cơ quan hành chính, Nhà nước, đặc biệt các tập đoàn, tổng công ty.

Theo đánh giá của Bộ Tài chính, một số bộ, ngành, địa phương, tập đoàn, tổng công ty nhà nước chưa quan tâm đúng mức đến việc sắp xếp xử lý nhà, đất nói riêng và việc khai thác, quản lý có hiệu quả nguồn lực tài sản là nhà, đất nói chung. Một số bộ, ngành có tâm lý chây ỳ và cố giữ đất.

Nguyên nhân của tình trạng này là khi chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường, việc chuyển đổi công năng tài sản trên đất không theo kịp chức năng nhiệm vụ. Một nguyên nhân khác là mục tiêu hình thành nên các tập đoàn, tổng công ty nhà nước lớn hoạt động đa ngành, đa lĩnh vực đã góp phần định hướng các “ông lớn” chú tâm vào lĩnh vực bất động sản do địa tô chênh lệch lớn.

Đây cũng là một trong những lý do khiến một số tập đoàn, tổng công ty sao nhãng nhiệm vụ chính, giá trị cốt lõi của doanh nghiệp, vừa tạo ra sự phát triển quá nóng cho thị trường bất động sản. “Đến nay, khi chính sách thu tiền sử dụng đất, tiền thuê đất đã có sự thay đổi, quan hệ cung cầu trên thị trường bất động sản thay đổi thì sẽ có thể dẫn đến sự đổ vỡ, gây ra những hậu quả nghiêm trọng”, ông Phạm Đình Cường lo ngại.

Bộ Tài chính cho biết, đến nay cơ quan này đã phê duyệt phương án 233 mặt bằng, trong đó số mặt bằng giữ lại để tiếp tục sản xuất kinh doanh chỉ chiếm khoảng 30%; chuyển mục đích sử dụng đất khoảng 2%; bán nhà và chuyển nhượng quyền sử dụng đất 2%, số còn lại là Nhà nước thu hồi và chuyển giao ngành nhà, đất thành phố để quản lý và xử lý.

Theo số liệu từ Cục Công sản, cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập đang quản lý, sử dụng diện tích nhà, đất lớn, khoảng 1,5 tỷ m2. Trong đó, khu vực sự nghiệp công lập chiếm 1,2 tỷ m2 bằng khoảng 80% diện tích. Hiện tại, các đơn vị sự nghiệp công lập vẫn sử dụng đất dưới hình thức giao đất không thu tiền sử dụng đất, mang nặng tính bao cấp về đất đai.

Cơ chế cho phép các đơn vị sự nghiệp công lập tự chủ tài chính được sử dụng nhà, đất vào mục đích cho thuê, sản xuất kinh doanh dịch vụ, liên doanh, liên kết chưa đủ mạnh. Mặt khác, một số quy định trong cơ chế này mang tính “lưỡng tính”.

 Chẳng hạn, quy định “một tài sản nhà, đất có thể sử dụng vào nhiều mục đích vừa cung cấp dịch vụ công cho Nhà nước, vừa cho thuê, vừa kinh doanh dịch vụ”. Đối với phần cung cấp dịch vụ công cho Nhà nước thì không trích khấu hao, không phải trả tiền thuê đất; nhưng đối với phần kinh doanh, dịch vụ, cho thuê, thì phải tính khấu hao và trả tiền thuê đất. Do đó, rất khó xác định, hạch toán và thực hiện trong trường hợp này.

Chính vì vậy, cơ chế thu tiền thuê đất đối với diện tích đất đơn vị sự nghiệp công lập sử dụng vào mục đích cho thuê, kinh doanh dịch vụ, liên doanh, liên kết... là chưa thực hiện được. Vì vậy, thất thoát ngân sách nhà nước; đơn vị sự nghiệp công được bao cấp đất đai sử dụng lãng phí đã giảm hiệu quả khai thác nguồn lực tài chính từ nhà, đất.