Những vấn đề nghịch lý của ngành muối đã được nêu lên tại hội thảo tham vấn nội dung đề án “Nâng cao giá trị sản xuất và chế biến muối giai đoạn 2021-2025”, chiều 11/11/2021.

 DIÊM DÂN VIỆT NAM QUÁ NGHÈO

Ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn cho biết, nhu cầu sử dụng muối của nước ta hiện nay mỗi năm khoảng từ 1,5- 1,6 triệu tấn. Dự báo đến năm 2030 nhu cầu này là khoảng 2 triệu tấn/năm. Sản lượng muối bình quân trong những năm gần đây của Việt Nam chỉ đạt xấp xỉ 1 triệu tấn/năm nên mỗi năm nước ta phải nhập khẩu khoảng 600.000 tấn muối để đáp ứng nhu cầu trong nước.

Nhiều năm gần đây, cơ sở hạ tầng đồng muối không được đầu tư nâng cấp, sửa chữa thường xuyên nên xuống cấp trầm trọng ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng muối sản xuất ra khiến giá bán thấp không cạnh tranh được với muối nhập khẩu.

Mặt khác sản xuất, kinh doanh muối ở nước ta cơ bản là sản xuất muối thô, nguyên liệu; sản phẩm chưa đa dạng, giá trị gia tăng thấp. Thực tế, hàng chục nghìn diêm dân đã bỏ ruộng muối, bỏ nghề chuyển sang công việc khác có thu nhập cao hơn nên nhiều đồng muối có nguy cơ bỏ hoang.

Theo ông Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp Việt Nam, nhiều doanh nghiệp sản xuất muối của Việt Nam đã có sản phẩm xuất khẩu sang Nhật Bản, Mỹ... Nhờ từng bước đa dạng hoá sản phẩm, giá trị ngành muối dần được nâng lên. Nhiều mô hình không chỉ sản xuất muối ăn, muối thực phẩm mà còn phục vụ làm đẹp, du lịch.

Tuy vậy, sản lượng muối giá trị cao này rất thấp. Phần lớn muối sản xuất ra tại Việt Nam là muối thô, giá trị chỉ đạt từ 5.000-7.000 đồng/kg.

“Thực tiễn trên thế giới, ngành muối có giá trị rất cao. Qua khảo sát của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các chuyên gia cho rằng nghề muối vẫn làm giàu được. Nhưng nghịch lý là 21.000 hộ dân làm muối ở Việt Nam hiện nay có thu nhập thấp và đời sống khó khăn, có những diêm dân chỉ thu nhập được vài chục nghìn một ngày”, Thứ trưởng Trần Thanh Nam nêu thực tế.

Khái quát các nội dung chính của Đề án Nâng cao giá trị sản xuất, chế biến muối giai đoạn 2021 - 2025, ông Lê Đức Thịnh cho biết đề án sẽ được thực hiện trên địa bàn 35 xã, 12 huyện của 7 tỉnh (Nam Định, Thái Bình, Phú Yên, Khánh Hoà, Ninh Thuận, Bến Tre, Bạc Liêu) với quy mô vùng sản xuất trực tiếp gần 2.900ha; diện tích vùng sản xuất hưởng lợi gần 3.300ha.

Dự án sẽ tập trung vào đầu tư nâng cấp, cải tạo cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất muối; đầu tư hệ thống thuỷ lợi; xây dựng mô hình khuyến diêm; củng cố, phát triển sản xuất, chế biến đa dạng hoá sản phẩm gắn với xây dựng chuỗi liên kết tiêu thụ, nâng cao giá trị sản xuất muối; xây dựng mô hình bảo tồn và phát triển nghề muối truyền thống, thương hiệu, chỉ dẫn địa lý, xúc tiến thương mại, truy xuất nguồn gốc.

Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn đưa ra đề xuất tổng kinh phí triển khai Đề án gần 1.200 tỷ đồng. Trong đó, ngân sách Trung ương là 536 tỷ đồng (gồm vốn đầu tư công trung hạn do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quản lý giai đoạn 2021 - 2025 và vốn ngân sách trung ương thông qua thực hiện các chương trình, dự án khuyến nông...); vốn ngân sách địa phương gần 284 tỷ đồng, còn lại là nguồn vốn đối ứng của các doanh nghiệp, hợp tác xã tham gia và vốn vay tín dụng.

CHẾ BIẾN ĐA DẠNG SẢN PHẨM, NÂNG CAO GIÁ TRỊ HẠT MUỐI

Bà Hà Lan Anh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nam Định cho biết Nam Định có diện tích sản xuất muối lớn nhất miền Bắc với 670 ha, 1.371 hộ tham gia, sản lượng muối đạt 100.000 tấn mỗi năm. Tỉnh Nam Định đưa ra kế hoạch trong giai đoạn tới với mục tiêu tổ chức lại sản xuất, quy hoạch cánh đồng muối gắn với chuyển giao tiến bộ. Đồng thời, liên kết sản xuất hợp tác xã với nông dân, hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã nâng cao năng lực chế biến.

Nam Định phấn đấu đến năm 2025, giữ ổn định diện tích sản xuất muối theo phương thức canh tác truyên thống khoảng 200 ha, sản lượng bình quân 50 tấn/ha/năm. Đồng thời xây dựng 2-3 mô hình liên kết sản xuất tiêu thụ muối sạch, trong đó có một chuỗi liên kết muối sạch đủ điều kiện xuất khẩu.

Tỉnh Nam Định sẽ hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã đầu tư trang thiết bị kỹ thuật, nghiên cứu chế biến sản phẩm mới. Nam Định mong muốn Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chỉ đạo nhanh việc đầu tư hạ tầng để tỉnh triển khai nhanh đề án nâng cao giá trị sản xuất và chế biến muối giai đoạn 2021 – 2025.

Ông Nguyễn Tất Đại, Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho rằng, yếu tố then chốt quyết định thành công của Đề án chính là dự án 3: củng cố, phát triển sản xuất, chế biến, đa dạng hoá sản phẩm gắn với xây dựng chuỗi liên kết tiêu thụ, nâng cao giá trị sản phẩm muối.

“Nếu các địa phương không quyết liệt, không có kế hoạch cụ thể và chủ động nguồn lực từ ngân sách địa phương, nguồn lực doanh nghiệp và hộ dân thì tôi e rằng sau khi các dự án đầu tư hạ tầng hoàn thành, tiến độ triển khai dự án không đáp ứng được kế hoạch ban đầu”, ông Đại khuyến cáo.

Thứ trưởng Trần Thanh Nam cho hay, đây là đề án mang tính chất an sinh xã hội. Những đối tượng hưởng lợi đa số là người nghèo và so với các hàng hoá khác, sản phẩm muối có giá trị thấp nhất và nghiệt ngã nhất. Do đó, Chính phủ giao cho Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xây dựng Đề án nhằm vực dậy nghề làm muối, không để mất nghề muối và nâng cao giá trị sản phẩm muối. 

Theo Thứ trưởng Trần Thanh Nam, triển khai đề án cần đồng bộ từ việc đầu tư cơ sở hạ tầng sản xuất gắn với mô hình sản xuất có hiệu quả; sản xuất theo chuỗi liên kết để hạt muối ra thị trường có giá trị.

Đề án sẽ là cơ sở động lực để mở rộng ra các vùng sản xuất muối khác, làm sao để tất cả diêm dân trên cả nước gắn với nghề muối có thu nhập cao, đảm bảo cuộc sống.
Vấn đề là phải tổ chức thế nào để hỗ trợ ngành muối phát triển. Cần nghiên cứu để gia tăng giá trị của ngành muối, đáp ứng nhu cầu trong nước và hướng tới xuất khẩu để người dân có thể làm giàu từ ngành muối. Thời gian tới, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ tổ chức một diễn đàn để xúc tiến đầu tư thương mại ngành muối.