Tại diễn đàn "Tái cấu trúc nền kinh tế giai đoạn 2021 -2025: Những vấn đề đặt ra với doanh nghiệp", ông Lê Duy Bình, chuyên gia kinh tế, Giám đốc Ecomomica Việt Nam cho rằng, hơn 3 thập niên qua (từ năm 1991-2020), vai trò của doanh nghiệp đã thay đổi nhanh chóng.

Từ năm 1991 khi bắt đầu có Luật công ty, Luật doanh nghiệp tư nhân, số lượng doanh nghiệp phát triển rất mạnh mẽ. Trung bình giai đoạn 1991-2005 mỗi năm có 26.817 doanh nghiệp được thành lập. Giai đoạn 2005-2014 là 70.900 doanh nghiệp và ở giai đoạn 2015-2020 con số đã tăng lên 122.500 doanh nghiệp.

CƠ CẤU DOANH NGHIỆP CÓ VẤN ĐỀ

"Có thể nói doanh nghiệp đóng góp rất lớn vào quá trình tái cấu trúc của nền kinh tế của Việt Nam thời gian qua. Tái cấu trúc nền kinh tế của Việt Nam không chỉ thể hiện ở cơ cấu GDP mà còn thể hiện ở sự khác biệt gia tăng giá trị của các nền kinh tế khác nhau", ông Bình nói.

Tuy nhiên, theo ông Bình, mặc dù, số lượng doanh nghiệp tăng lên nhưng vẫn có những vấn đề mang tính chất cơ cấu đối với doanh nghiệp Việt Nam.

Đó là có khoảng cách rất lớn giữa doanh nghiệp đăng kí thành lập và doanh nghiệp thực sự hoạt động. Doanh nghiệp không còn tồn tại còn rất lớn.

Dẫn chứng số liệu của Cục quản lý đăng kí kinh doanh (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho thấy, Việt Nam hiện có khoảng 1,4 triệu doanh nghiệp đăng ký. Tuy nhiên, số liệu năm 2019 cho thấy chỉ có khoảng 758 ngàn doanh nghiệp hoạt động. Do vậy, giai đoạn tới cần thiết phải nâng tỷ trọng doanh nghiệp hoạt động lên.

Về cơ cấu phân bố doanh nghiệp hiện nay, ông Bình thông tin, phần lớn doanh nghiệp Việt Nam nằm trong lĩnh vực dịch vụ trong đó tập trung bán buôn, bán lẻ và sửa chữa nhỏ, giá trị gia tăng rất thấp. Doanh nghiệp thành lập mới của lĩnh vực này mỗi năm gần 100 ngàn doanh nghiệp. Trong khi đó, lĩnh vực công nghiệp xây dựng con số này thấp hơn và đến doanh nghiệp lĩnh vực nông, lâm, thủy sản mỗi năm chỉ có chưa đến 2.000 doanh nghiệp thành lập.

"Cơ cấu của doanh nghiệp như vậy đã phù hợp hay chưa? Chúng ta đã quan tâm tới các doanh nghiệp nông nghiệp hay chưa? Cần có biện pháp để phát triển các doanh nghiệp ở nông thôn như thế nào để đưa Việt Nam trở thành quốc gia có vị trí trên trường quốc tế về nông nghiệp, chế biến nông lâm thủy sản?" ông Bình đặt câu hỏi.

Ở góc độ khác, theo ông Bình, cấu trúc lại thị trường lao động trong giai đoạn tới khi chúng ta cấu trúc lại nền kinh tế cũng là vấn đề cần quan tâm.

Đóng góp của doanh nghiệp thời gian qua cho quá trình tái cấu trúc thị trường lao động là rất lớn khi đưa một bộ phận lớn người lao động vào khu vực chính thức, nâng cao thu nhập của người lao động, đảm bảo an sinh xã hội...

Tuy nhiên, mặc dù chúng ta có 15 triệu lao động nhưng vẫn còn 14% lao động chưa tham gia bảo hiểm xã hội. Chưa kể gần như 100% người lao động trong các hộ kinh doanh cá thể hiện không tham gia bảo hiểm xã hội… Không những thế, năng suất lao động của Việt Nam được đánh giá rất thấp trong khu vực Đông Nam Á.

KHÔNG ĐỂ LỆCH CẤU TRÚC DOANH NGHIỆP 

Theo tiêu chí đánh giá dựa trên Luật hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, chúng ta có hơn 800 nghìn doanh nghiệp, trong đó có khoảng 17 ngàn doanh nghiệp lớn, 21 ngàn doanh nghiệp vừa.

Như vậy chúng ta thiếu vắng doanh nghiệp cỡ vừa trong nền kinh tế. Trong khi đó, các quốc gia phát triển họ coi trọng dung dưỡng doanh nghiệp vừa. Những doanh nghiệp vừa mới có nhiều tiềm năng để trở thành doanh nghiệp lớn, có khả năng đầu tư R&D, tăng quy mô..

“Do đó, việc tái cơ cấu nền kinh tế cần quan tâm chính sách hình thành doanh nghiệp cỡ vừa, không thể để cấu trúc doanh nghiệp Việt Nam lệch như hiện nay”, ông Bình đề xuất.

Số liệu của Tổng cục Thống kê cho thấy, 98% doanh nghiệp Việt Nam là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ. Càng nhỏ thua lỗ càng lớn. Nhất là doanh nghiệp đầu tư vào nông lâm nghiệp rất khó về lợi nhuận.

Theo tài liệu Sách trắng doanh nghiệp Việt Nam năm 2019, doanh nghiệp siêu nhỏ thua lỗ tới 71,3 ngàn tỷ đồng, doanh nghiệp nhỏ thua lỗ khoảng 3,4 nghìn tỷ đồng nhưng doanh nghiệp  vừa có lãi 27,1 tỷ đồng, doanh nghiệp lớn lãi 937,4 nghìn tỷ đồng.

“Muốn có một khu vực doanh nghiệp bền vững, đóng góp cho nền kinh tế một cách bền vững, chúng ta cần phải chú ý đến khả năng tạo ra lợi nhuận của doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ”, ông Bình nhấn mạnh.

Một vấn đề nữa của doanh nghiệp Việt Nam đó là trên 50% doanh nghiệp Việt Nam hoạt động đang thua lỗ hoặc hòa vốn. Với tỷ trọng như vậy rất khó để mở rộng sản xuất, tích tụ tư bản, nâng quy mô của mình lên. Chỉ 43% doanh nghiệp kinh doanh có lãi.

Còn với khu vực doanh nghiệp Nhà nước, ông Bình cho rằng cần tiếp tục cải cách trong thời gian tới. Bởi doanh nghiệp Nhà nước hiện đang nắm giữ nhiều nguồn lực quan trọng của nền kinh tế. Chiếm khoảng 25,78% tổng vốn sản xuất, kinh doanh; 23,4% giá trị tài sản cố định và đầu tư tài chính dài hạn của các doanh nghiệp đang hoạt động có kết quả sản xuất kinh doanh.

Nhưng tỷ lệ đóng góp của doanh nghiệp Nhà nước về doanh thu và lợi nhuận ngày càng giảm mạnh. Tỷ trọng doanh thu thuần của doanh nghiệp Nhà nước năm 2015 đạt 18,2%, năm 2018 là 14,5%. Tỷ trọng lợi nhuận trước thuế năm 2015 là 28,4%, năm 2018 là 21,2%.

Theo báo cáo Chính phủ gửi Quốc hội về hoạt động đầu tư, quản lý, sử dụng vốn nhà nước tại doanh nghiệp năm 2020, tổng tài sản của khu vực doanh nghiệp Nhà nước tăng, vốn chủ sở hữu, tổng vốn nhà nước đang đầu tư tăng nhưng tổng doanh thu và lãi trước thuế lại giảm.

“Khả năng tạo ra lợi nhuận bền vững của doanh nghiệp Việt Nam cũng là vấn đề cần lưu tâm”, ông Bình nói và đặt câu hỏi làm sao để doanh nghiệp có bức tranh tươi sáng hơn về tài chính, quy mô trong giai đoạn tới.