Thanh Hóa đối mặt nguy cơ thiếu hụt hơn 23 triệu m3 cát xây dựng

Theo Quyết định số 153/QĐ-TTg ngày 27/2/2023 của Thủ tướng Chính phủ, toàn tỉnh Thanh Hóa được quy hoạch 124 khu vực mỏ cát xây dựng, tổng diện tích khoảng 571 ha, trữ lượng dự báo 18 triệu m3.

Sau đợt rà soát, cập nhật quy hoạch khoáng sản mới nhất, UBND tỉnh đã chỉ đạo bổ sung thêm 13 mỏ cát mới, nâng tổng trữ lượng quy hoạch lên 26 triệu m3.

TRỮ LƯỢNG LỚN MỚI CHỈ NẰM TRÊN GIẤY

Hệ thống mỏ này được phân bố dọc các tuyến sông lớn như sông Mã, sông Chu và trải rộng trên nhiều phụ lưu như sông Lò, sông Luồng, sông Âm, sông Bưởi, sông Lạch Bạng. Theo phân vùng địa lý, các mỏ tập trung nhiều ở các huyện Vĩnh Lộc, Thiệu Hóa, Cẩm Thủy, Yên Định, Thạch Thành, Hoằng Hóa, Quảng Xương, TP Thanh Hóa và thị xã Nghi Sơn.

Mạng lưới mỏ có quy hoạch rộng khắp nhưng trên thực tế, toàn bộ nguồn trữ lượng lớn này vẫn chưa được đưa vào khai thác hiệu quả. Đến tháng 6/2025, toàn tỉnh chỉ còn 28 giấy phép khai thác cát có hiệu lực với tổng trữ lượng khoảng 9,4 triệu m3, công suất thiết kế là 0,79 triệu m3/năm.

Tuy nhiên, chỉ duy nhất mỏ số 50 tại xã Yên Trường (huyện Yên Định) đang hoạt động, công suất đạt khoảng 15.000 m3/năm, chiếm chưa đến 2% tổng công suất toàn tỉnh. Trong 27 mỏ còn lại, có 5 mỏ chưa đủ điều kiện khai thác do thiếu thủ tục, 4 mỏ tạm dừng hoạt động chờ hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật, còn lại 18 mỏ dù đủ điều kiện pháp lý nhưng doanh nghiệp vẫn tự dừng do không có phương tiện hút, vận chuyển đạt chuẩn đăng ký, đăng kiểm.

Thực trạng này khiến nguồn tài nguyên nằm bất động, làm gián đoạn chuỗi cung ứng vật liệu cơ bản phục vụ xây dựng, ảnh hưởng đến hàng loạt dự án, công trình trên địa bàn.

THIẾU CUNG TRẦM TRỌNG, GIÁ CÁT TĂNG PHI MÃ

Do chỉ có một mỏ đang hoạt động với quy mô rất nhỏ, trong khi các mỏ còn lại bị đình trệ, nguồn cung cát xây dựng tại Thanh Hóa bị ách tắc nghiêm trọng. Giá bán cát trên thị trường tăng từ 2 đến 2,5 lần so với trước đây và cao hơn nhiều so với các tỉnh lân cận.

Tình trạng này làm phát sinh hàng loạt hệ quả dây chuyền: công trình chậm tiến độ, nhà thầu phải mua vật liệu giá cao, giải ngân vốn đầu tư công bị ảnh hưởng đáng kể. Nhiều dự án trọng điểm của tỉnh, trong đó có các tuyến đường giao thông liên huyện, khu tái định cư, khu dân cư mới và các công trình thủy lợi, cấp thoát nước bị đình trệ.

Doanh nghiệp và người dân chịu áp lực chi phí lớn khi phải mua cát giá cao nhưng chỉ được xuất hóa đơn ở mức thấp hơn giá thực tế. Điều này không chỉ tạo ra chênh lệch thu chi, gây thiệt hại kinh tế mà còn phát sinh rủi ro về trốn thuế, gian lận thương mại.

Theo dự báo, nhu cầu cát xây dựng toàn tỉnh đến năm 2030 khoảng 33 triệu m3. Trong đó, riêng năm 2025 cần khoảng 5,49 triệu m3; giai đoạn 2026–2030 khoảng 27,45 triệu m3. Với năng lực khai thác hiện tại, nguồn cung từ các mỏ đang hoạt động chỉ đáp ứng khoảng 17% nhu cầu năm 2025.

Tính toán cho thấy Thanh Hóa đang đối mặt với nguy cơ thiếu hụt khoảng 23,44 triệu m3 cát xây dựng trong 6 năm tới. Đây là mức thiếu hụt lớn, có thể ảnh hưởng trực tiếp đến hàng trăm công trình lớn nhỏ, trong đó bao gồm cả các dự án đầu tư công sử dụng ngân sách nhà nước lẫn các công trình dân dụng, hạ tầng đô thị và công nghiệp.

Tình trạng khan hiếm kéo dài không chỉ đẩy giá vật liệu lên cao mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu quả đầu tư và tiến độ giải ngân vốn, làm suy giảm hiệu quả sử dụng ngân sách và ảnh hưởng đến các chỉ tiêu phát triển kinh tế – xã hội.

MỞ "LUỒNG XANH” CHO MỎ CÁT

Không chỉ tác động đến kinh tế, tình trạng khai thác và vận chuyển cát còn gây ra nhiều hệ lụy về môi trường và trật tự xã hội. Trên các tuyến sông lớn như sông Mã, sông Chu, hiện tượng xói sâu lòng dẫn diễn ra phổ biến.

Nhiều đoạn bị hạ thấp từ 2 đến 3,5m, có nơi tới gần 12m. Tại xã Vĩnh Hòa (huyện Vĩnh Lộc), thôn Giang Đông và Nghĩa Kỳ đã bị sạt lở, mất hơn 12.000 m2 đất bãi bồi ven sông.

Ở xã Cẩm Vân (huyện Cẩm Thủy), khu vực quanh các mỏ số 45, 46, 47 liên tục bị lấn sâu vào đất nông nghiệp, ảnh hưởng đến sinh kế của người dân. Tình trạng tương tự cũng xảy ra tại các xã Tân Châu, Thiệu Hợp (huyện Thiệu Hóa), nơi bãi bồi ven sông đang ngày càng thu hẹp do xâm thực và khai thác quá mức. Nguyên nhân chủ yếu là do khai thác vượt ranh giới, sử dụng phương tiện không đạt chuẩn, xe quá tải làm hư hỏng đê điều, tiềm ẩn nguy cơ cao cho công trình phòng chống thiên tai.

Công tác phối hợp kiểm tra, giám sát giữa các ngành chức năng còn thiếu chặt chẽ, dẫn đến tình trạng chồng lấn mốc giới, khai thác sai thiết kế, gây tổn hại tài nguyên và môi trường. Để khắc phục tình trạng này, tỉnh Thanh Hóa yêu cầu rà soát toàn bộ quy hoạch mỏ vật liệu xây dựng thông thường; tích hợp vào Quy hoạch tỉnh; ưu tiên các mỏ gần công trình, thuận lợi khai thác, vận chuyển. Các thủ tục đấu giá quyền khai thác sẽ được tổ chức công khai, minh bạch, chống độc quyền và sang nhượng trái phép.

Những mỏ ảnh hưởng đến đê điều, khu dân cư sẽ bị đình chỉ hoặc không cấp phép. Tỉnh chỉ đạo rút ngắn tối thiểu 30% thời gian xử lý thủ tục hành chính liên quan đến khoáng sản; thiết lập cơ chế “luồng xanh” cho các thủ tục về thăm dò, phê duyệt trữ lượng, đánh giá môi trường, cấp phép đầu tư.

Các sở, ngành, địa phương được giao nhiệm vụ cụ thể trong hướng dẫn, thẩm định, cấp phép mỏ trúng đấu giá. Thanh Hóa cũng tăng cường hậu kiểm, kiểm tra điều kiện thực tế tại các mỏ, kiểm soát hoạt động khai thác, xử lý nghiêm hành vi vi phạm như khai thác vượt công suất, sử dụng phương tiện không đăng kiểm, vận chuyển trái phép.

Các nội dung chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại Công điện số 85/CĐ-TTg ngày 10/6/2025 về bình ổn thị trường vật liệu xây dựng đang được triển khai nghiêm túc. Tỉnh cũng sẽ công khai giá bán, sản lượng khai thác, danh sách mỏ đang hoạt động và kết quả xử lý vi phạm để tăng tính minh bạch, ổn định thị trường.