Bị “vượt mặt” hàng thập kỷ về xe điện, Mỹ làm cách nào bắt kịp Trung Quốc?

Tốc độ của Trung Quốc

Tốc độ và quy mô của sự thay đổi đã đưa Trung Quốc vượt qua Mỹ và mọi quốc gia khác trong quá trình chuyển đổi sang xe điện, đồng thời đưa các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc lên vị trí dẫn đầu để thống trị thị trường trong nhiều năm tới.

Ví dụ, vào cả tháng 7 và tháng 8 năm 2024, dữ liệu của ngành cho thấy hơn một nửa tổng doanh số bán ô tô tại Trung Quốc là xe điện hoặc xe hybrid.

Nói một cách đơn giản, Mỹ thực tế đang cố gắng đuổi kịp Trung Quốc. Chính quyền của cựu Tổng thống Biden trong nhiệm kỳ của mình đã đưa quá trình chuyển đổi sang xe điện trở thành ưu tiên chính, tuyên bố rằng đến năm 2030, họ muốn một nửa số xe được bán ra là xe điện, xe hybrid cắm điện hoặc xe điện chạy bằng pin nhiên liệu. Nhà Trắng cũng đã tìm cách cản trở Trung Quốc bằng cách áp dụng mức thuế quan cứng đối với xe điện do Trung Quốc sản xuất, một biện pháp nhằm bảo vệ các nhà sản xuất ô tô Mỹ.

Nhưng với khả năng tiếp cận chuỗi cung ứng hạn chế, sự phát triển cơ sở hạ tầng xe điện chậm chạp và nền văn hóa mà người lái xe Mỹ vẫn thiên vị xe chạy bằng xăng, chưa ai có thể đưa ra kết luận liệu những mục tiêu này có thể đạt được hay không. John Bozzella, Giám đốc điều hành của Liên minh Đổi mới Ô tô, một nhóm thương mại đại diện cho các nhà sản xuất ô tô Mỹ và nước ngoài cùng với các công ty khác trong ngành, đã mô tả các mục tiêu của Mỹ trước khi ông Trump lên nắm quyền đứng trước "bờ vực gồ ghề của mục tiêu có thể đạt được".

Những người hoài nghi có thể có lý khi việc áp dụng xe điện và việc xây dựng cơ sở hạ tầng năng lượng cần thiết của quốc gia này vẫn còn chậm chạp so với Trung Quốc. Theo Cục Quản lý Đường bộ Liên bang, tính đến cuối tháng 8/2024, đã có 192.500 bộ sạc công cộng được lắp đặt trên khắp Mỹ, con số này đã tăng gấp đôi dưới thời chính quyền ông Biden-Harris, với 1.000 bộ sạc mới được kích hoạt mỗi tuần. Ông Biden đã cam kết xây dựng 500.000 trạm sạc trên toàn quốc vào năm 2030.

Để đạt được mục tiêu đó, chính quyền của ông đã đầu tư 7,5 tỷ USD vào cơ sở hạ tầng sạc điện. Trong số tiền đó, 5 tỷ USD được chuyển hướng để mở rộng mạng lưới sạc nhanh dọc theo các xa lộ. Theo Cục Quản lý Đường bộ, cho đến nay, chỉ có khoảng 69 bộ sạc nhanh đó đang hoạt động trên tám tiểu bang.

Việc xây dựng cơ sở hạ tầng chậm chạp đã làm chậm quá trình áp dụng, vì người lái xe phải đối mặt với "nỗi lo về phạm vi hoạt động". Tính đến tháng 6/2024, xe điện chạy bằng pin và xe cắm điện chỉ chiếm chưa đến 10% doanh số bán ô tô tại Mỹ, theo dữ liệu của liên bang.

"Trung Quốc đang có lợi thế trong cuộc đua vẫn còn ở vạch xuất phát", Baratunde Cola, giám đốc điều hành kiêm nhà sáng lập Carbice, một nhà sản xuất cái gọi là ống nano giúp xe điện không bị quá nhiệt, cho biết. "Mọi người vẫn đang thiết lập các khối đua".

Trung Quốc đã thống trị thị trường xe điện như thế nào?

Sự dẫn đầu của Trung Quốc về xe điện không phải là chuyện một sớm một chiều. Trung Quốc đã công nhận hơn một thập kỷ trước rằng xe điện đại diện cho sự đổi mới quan trọng nhất về giao thông kể từ khi Henry Ford cách mạng hóa ngành sản xuất ô tô vào đầu thế kỷ 20.

Quyết tâm chạy đua, Bắc Kinh đã dồn sức mạnh kinh tế vào phát triển xe điện, tương tự như chính sách công nghiệp do trung ương kiểm soát đã thúc đẩy sự trỗi dậy của ngành ô tô Nhật Bản vào những năm 1970 và 1980.

Năm 2009, chính phủ Trung Quốc đã triển khai chương trình trợ cấp thí điểm để đặt nền móng cho mạng lưới xe điện. Được mệnh danh là "Mười thành phố và ngàn phương tiện", mục tiêu của chương trình là trợ cấp cho các loại xe điện và xe hybrid mới trong lĩnh vực giao thông công cộng như xe buýt và taxi.

Bắt đầu từ năm 2013, các khoản trợ cấp đã được cung cấp cho người tiêu dùng cá nhân thông qua một hệ thống phân cấp dựa trên phạm vi hoạt động của xe điện. Chính phủ đã dừng trợ cấp vào năm 2022 nhưng đến thời điểm đó, Trung Quốc đã đi đúng hướng để thống trị xe điện. Quốc gia này cũng miễn thuế bán hàng 10% để trang trải chi phí ô tô, dự kiến ​​sẽ loại bỏ dần vào năm 2027.

Theo báo cáo từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, tổng cộng, chính phủ Trung Quốc đã phân bổ 231 tỷ USD tiền trợ cấp từ năm 2009 đến năm 2023.

Cách tiếp cận này để thúc đẩy mức tiêu thụ tỏ ra rất hiệu quả. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, số lượng đăng ký xe điện mới tại Trung Quốc đạt 8,1 triệu vào năm 2023, tăng 35% so với năm 2022.

Trung Quốc cũng đã đi trước bằng cách xây dựng một mạng lưới bộ sạc rộng lớn. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc gia, tính đến tháng 6/2024, Trung Quốc có 10,2 triệu bộ sạc EV, tăng 54% so với trước đó năm trước đó.

Trung Quốc đã vượt mặt Mỹ không chỉ về số lượng mà còn về chất lượng. Một phần lý do là hệ thống sạc hợp lý của quốc gia này, cung cấp một phích cắm tiêu chuẩn cho tất cả các loại xe.

Một lợi thế khác của Trung Quốc so với Mỹ là khả năng tiếp cận các nguyên liệu thô quan trọng. Cơ quan Năng lượng Quốc tế ước tính 90% than chì và 77% đất hiếm tinh chế sẽ đến từ Trung Quốc vào năm 2030. Theo Liên minh Đổi mới Ô tô, Mỹ hiện nhập khẩu 100% than chì, trong đó 1/3 nguồn cung đó có nguồn gốc từ Trung Quốc.

Hooman Shahidi, Tổng giám đốc điều hành kiêm đồng sáng lập của EVPassport, nói rằng vị trí gần với nhà máy sản xuất chip bán dẫn cũng mang lại cho Trung Quốc một lợi thế. Đài Loan sản xuất khoảng 90% chip tiên tiến nhất thế giới.

Mỹ có thể bắt kịp?

"Chúng tôi có nhiều người chậm chân hơn so với những người áp dụng sớm", Shahidi, người cũng là cố vấn cho chính quyền cựu Tổng thống Biden về chính sách cơ sở hạ tầng sạc EV, cho biết.

Các chuyên gia nhận định vẫn còn quá sớm để loại Mỹ ra khỏi cuộc chơi, nơi có phương tiện và chuyên môn kỹ thuật để nhanh chóng tăng cường hệ thống giao thông điện của mình. Vài năm tới sẽ là giai đoạn "quan trọng nhất" đối với sự phát triển EV Mỹ.

Vào tháng 3/2024, chính quyền của ông Biden đã hạ mục tiêu bán xe điện xuống còn một nửa thị trường vào năm 2030. Điều này "sẽ tạo cơ hội cho thị trường và chuỗi cung ứng bắt kịp và tiếp tục bỏ qua Trung Quốc”.

Washington đã đặt ra "nhịp độ tuyệt vời" để thiết lập các nhiệm vụ và ưu đãi để đạt được các mục tiêu này. Nhưng cần làm nhiều hơn nữa để hỗ tợ cho các công ty tập trung vào chuỗi cung ứng và hậu cần, điều mà Trung Quốc đã làm rất tốt.

Để có thể giành lợi thế, rõ ràng Mỹ cần đầu tư nhiều hơn vào robot và lắp ráp tự động, đầu tư vào vật liệu tiên tiến và củng cố sản xuất nguồn cung cấp khoáng sản quan trọng để giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc.

Một trọng tâm khác của Mỹ sẽ là xây dựng cơ sở hạ tầng sạc. Khi các sáng kiến ​​của liên bang và địa phương tìm cách lấp đầy khoảng trống trong lực lượng lao động năng lượng sạchMỹ đang tiến lên phía trước. Cục Quản lý Đường bộ Liên bang cho biết các dự án do liên bang tài trợ hiện đang được tiến hành cho hơn 24.100 bộ sạc EV. Nhiều dự án khác đang trên đường triển khai.

Tuy nhiên, dưới chính quyền mới của ông Trump, các khoản tín dụng thuế cho việc mua xe điện sẽ bị xoá bỏ, các khoản tài trợ của liên bang cho bộ sạc, cũng như các khoản trợ cấp và khoản vay để giúp tái trang bị dây chuyền lắp ráp và xây dựng các nhà máy sản xuất pin.

Các lệnh này sẽ đặt ra thách thức đối với các nhà sản xuất ô tô đã đầu tư hàng tỷ USD vào xe điện, một phần là do chính quyền của ông Biden khuyến khích họ làm như vậy. Nhưng một số lệnh dường như bỏ qua Quốc hội hoặc các thủ tục lập quy định của liên bang, điều này có thể khiến họ dễ bị kiện tụng và thậm chí là sự phản đối từ bên trong Đảng Cộng hòa. Trong sắc lệnh hành pháp, ông Trump lập tức tạm dừng hàng tỷ USD tiền tài trợ được phân bổ cho các trạm sạc xe điện được phân bổ thông qua luật khí hậu, được gọi là Đạo luật Giảm lạm phát và Luật cơ sở hạ tầng lưỡng đảng được phê duyệt vào năm 2021. Trong giai đoạn mới, rõ ràng tương lai của xe điện tại nước Mỹ sẽ rất khó đoán định, trong khi Trung Quốc vẫn đang liên tục có các kết quả vượt bậc.