Xuất khẩu ô tô hàng đầu có giúp công nghiệp ô tô Trung Quốc trở thành số 1 thế giới?

Ngành công nghiệp ô tô toàn cầu đang trải qua những thay đổi sâu sắc và Trung Quốc có thể là động lực quan trọng nhất. Theo Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc, trong nửa đầu năm 2023, các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc đã xuất khẩu 2,14 triệu xe, vượt qua đối thủ Nhật Bản (2,02 triệu). Đây là lần đầu tiên Trung Quốc giành được ngôi vị nước xuất khẩu ô tô lớn nhất thế giới.

Mặc dù đây là một thành tựu đáng chú ý nhưng điều này không có nghĩa là Trung Quốc đã sẵn sàng thống trị ngành công nghiệp ô tô toàn cầu. Để dẫn đầu, Trung Quốc phải đảm bảo chỗ đứng tốt hơn trong chuỗi cung ứng toàn cầu và tạo ra nhiều thương hiệu có giá trị hơn.

Không có gì ngạc nhiên khi các phương tiện sử dụng năng lượng mới (NEV) – một tên gọi được sử dụng rộng rãi ở Trung Quốc, bao gồm các phương tiện chạy hoàn toàn bằng điện (EV), xe plug-in hybrid và xe chạy bằng pin nhiên liệu – đang thúc đẩy sự mở rộng của ngành công nghiệp ô tô Trung Quốc cả trong và ngoài nước.

Năm 2022, Trung Quốc xuất khẩu gần 679.000 NEV, chiếm 21,8% tổng lượng xe xuất khẩu của nước này. Tỷ lệ này tăng lên 25% vào nửa đầu năm 2023.

Nhìn vào thị trường nội địa, từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2023, xe NEV đóng góp 28,3% (3,75 triệu) tổng doanh số bán xe tại Trung Quốc, so với 3,5% (48.220) tại Nhật Bản. Trong cùng thời kỳ tại Mỹ, doanh số bán xe điện tiếp tục tăng nhanh nhưng chỉ chiếm 7,2% tổng doanh số bán xe.

Việc chuyển sang sử dụng năng lượng mới phản ánh xu hướng lớn hơn trong việc tìm kiếm một tương lai bền vững hơn của loài người. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, đến năm 2030, xe điện dự kiến sẽ chiếm từ 30% đến 60% doanh số bán xe toàn cầu, tùy thuộc vào mức độ cam kết chính sách. Tương tự, một nghiên cứu chung của công ty nghiên cứu EVTank và Viện Kinh tế Yi Wei có trụ sở tại Bắc Kinh ước tính rằng tỷ lệ xe NEV trong doanh số bán xe toàn cầu sẽ tăng lên gần 50% vào năm 2030.

Với lợi thế trong sản xuất, kinh doanh và xuất khẩu xe NEV, Trung Quốc có tiềm năng định hình thị trường ô tô toàn cầu trong tương lai. Nhưng để kiếm được nhiều tiền hơn từ mỗi chiếc xe bán ra, các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc phải nâng cao giá trị gia tăng trong sản phẩm cuối cùng.

Chuỗi cung ứng ô tô toàn cầu có tính cạnh tranh cao. Trong bảng xếp hạng các nhà cung cấp thiết bị gốc lớn nhất thế giới năm 2023 của Automotive News, chỉ có một công ty Trung Quốc lọt vào top 10 là nhà sản xuất pin CATL, ở vị trí thứ năm, với doanh thu 33,5 tỷ USD.

Mười hai nhà cung cấp Trung Quốc đại lục với tổng doanh thu 83,8 tỷ USD nằm trong top 100, tụt hậu so với các đối thủ đến từ Đức (217,2 tỷ USD), Nhật Bản (215,3 tỷ USD), Mỹ (122,9 tỷ USD) và Hàn Quốc (90,2 tỷ USD).

CATL phản ánh sự đặt cược chiến lược của Bắc Kinh vào năng lượng mới với kết quả là doanh thu của họ cao hơn hẳn so với các nhà cung cấp Trung Quốc khác, hơn một nửa trong số đó được xếp dưới vị trí thứ 80. Ngoại trừ pin xe điện, trang trí ô tô với hàm lượng công nghệ hạn chế là nguồn thu nhập lớn nhất cho các nhà cung cấp Trung Quốc, đại diện là Yanfeng (15 tỷ USD) và Minth (2,6 tỷ USD).

Ngược lại, các nhà cung cấp hàng đầu như Bosch và Aisin chuyên về các bộ phận phức tạp hơn như động cơ, động cơ điện và hộp số.

Trong khi những đột phá về năng lượng mới có thể giúp Trung Quốc bù đắp những bất lợi trong lĩnh vực động cơ xăng truyền thống, việc thiếu các nhà cung cấp chất bán dẫn ô tô cạnh tranh như ST Microelectronics cũng là một rủi ro tiềm ẩn khác, đặc biệt là trong bối cảnh Washington đang gia tăng các hạn chế về chip. Xét cho cùng, cho dù đó là xe NEV hay xe chạy xăng, các bộ phận thông thường như chip ô tô và hộp số đều được áp dụng rộng rãi.

Xét về giá trị thương hiệu, Trung Quốc cũng tụt hậu so với các quốc gia dẫn đầu thị trường. Theo Brand Finance, công ty tư vấn định giá thương hiệu độc lập có trụ sở tại London, 20 thương hiệu ô tô giá trị nhất năm 2023 trải rộng trên 8 quốc gia là Nhật Bản, Đức, Mỹ, Hàn Quốc, Trung Quốc, Anh, Ý và Thụy Điển.

BYD, gã khổng lồ NEV của Trung Quốc, đứng thứ 12, trước Lexus, Ferrari, Land Rover và Suzuki, nhưng xếp sau Tesla, Mercedes-Benz, Toyota và BMW.

Như chúng ta có thể thấy, Trung Quốc, quốc gia dẫn đầu thị trường về doanh số và xuất khẩu, lại có vị trí kém hơn trong chuỗi cung ứng ô tô và về mặt giá trị thương hiệu.

Công bằng mà nói, ngành công nghiệp Trung Quốc đã đi được một chặng đường dài so với cách đây một thập kỷ khi chỉ có một nhà cung cấp Trung Quốc (CITIC Dicastal) lọt vào top 100 và không có thương hiệu Trung Quốc nào lọt vào top 30. Trong một khoảng thời gian tương đối ngắn, quốc gia này đã đã bắt kịp và thậm chí vượt qua Anh, Pháp và Ý, tiến vào không gian thành công mà trước đây các cường quốc công nghiệp truyền thống chiếm giữ.

Nhưng khoảng cách với các đối thủ hàng đầu đến từ Nhật Bản và Đức vẫn còn rất lớn. Nếu Bắc Kinh có ý định thống trị ngành ô tô toàn cầu trong ngành công nghiệp, cần thúc đẩy nghiên cứu và phát triển các công nghệ chủ chốt, đồng thời nuôi dưỡng các thương hiệu nổi tiếng hơn bằng cách nâng cấp mô hình kinh doanh và cải thiện trải nghiệm người dùng.

Bắc Kinh chắc chắn có đủ ý chí và khả năng để thúc đẩy quá trình này. Tuy nhiên, không thể đạt được tiến bộ nào nếu không có sự ủng hộ của công chúng liên quan đến các vấn đề sử dụng nhân công trong sản xuất. Đây là vấn đề mà Trung Quốc sẽ phải đối mặt và tìm hướng giải quyết về lâu dài.