Trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đặc biệt là từ khi đất nước thống nhất, trong những bước đi đầu tiên của thời kỳ quá độ lên CNXH, đối mặt với muôn vàn thử thách, khó khăn,trên cương vị là Chủ tịch Uỷ ban nhân dân TPHCM, rồi Bí thư Thành ủy, sau đó là Chủ nhiệm Uỷ ban Kế hoạch Nhà nước, Phó Chủ tịch Thứ nhất Hội đồng Bộ trưởng, Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng, Thủ tướng Chính phủ, Cố vấn Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, đồng chí Võ Văn Kiệt đã có nhiều đóng góp quan trọng trong từng bước tìm tòi, khảo nghiệm, hoạch định đường lối đổi mới từ Đại hội VI, từng bước đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội.

TỪ "ANH SÁU DÂN" CỦA NHỮNG NGƯỜI DÂN THÀNH PHỐ MANG TÊN BÁC 

Cuộc đời đồng chí Võ Văn Kiệt gắn liền với những chặng đường đấu tranh đầy hy sinh, gian khổ nhưng rất đỗi hào hùng và vẻ vang của Đảng ta trong cách mạng miền Nam, nhất là trong bối cảnh 10 năm đầu giải phóng. Khi đó, tình hình kinh tế của TPHCM lâm vào khủng hoảng, niềm tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước càng bị giảm sút. Dân đói, lạm phát đang phi mã, sản xuất đình trệ.

Thời kỳ đầu đầy khó khăn thách thức ấy, Chủ tịch UBND Cách mạng thành phố Võ Văn Kiệt kiêm giữ các cương vị Phó Bí thư Thành ủy, Chủ nhiệm Ủy ban Kế hoạch TP. Sài Gòn - Gia Định (từ tháng 1-1976); Đại biểu Quốc hội khóa IV (4-1976); Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương, Ủy viên dự khuyết Bộ Chính trị (12-1976); Bí thư Thành ủy TPHCM (từ năm 1977 đến năm 1981), đã giải quyết hàng loạt vấn đề mang tầm vừa có trước mắt của Thành phố, nhưng là vấn đề chiến lược của Quốc gia.

Với trọng trách các vị trí lãnh đạo quan trọng, đóng góp lớn mà đồng chí đã: Tập trung lo “chạy gạo” cho dân, tìm mọi cách cải thiện đời sống nhân dân. Một mặt đồng chí cùng tập thể lãnh đạo Thành phố gặp gỡ trao đổi, khi mời ông Lữ Minh Châu (Giám đốc Ngân hàng Nhà nước Chi nhánh TPHCM), Công ty lương thực TP (bà Nguyễn Thị Ráo - Ba Thi), Sở Tài chính (ông Nguyễn Ngọc Ẩn - Giám đốc), Sở Giao thông vận tải TP đến giao nhiệm vụ cụ thể xuống các tỉnh Đồng bằng Sông Cửu Long mua lúa theo giá sát thị trường (bấy giờ Nhà nước áp giá là 5,2 hào/kg, trong khi thị trường lúa bán là 1,5 đồng/kg), nên dân không chịu bán cho nhà nước.

Đồng thời, Bí thư Thành ủy còn trực tiếp ra Trung ương báo cáo, thuyết phục Bộ Chính trị, Tổng Bí thư Lê Duẩn đã ủng hộ cách làm về việc điều chỉnh giá. Sau này nhớ lại lúc đó, đồng chí Võ Văn Kiệt nói: “Tôi phải đi giữa “hai làn đạn”. Một bên là để dân đói, sản xuất đình đốn là có tội với dân, với Đảng. Một bên là để cơ sở bung ra tự cứu là phạm nhiều điều cấm kỵ”. Đóng góp lớn này không chỉ được gọi là “Chủ tịch gạo” vì dân, mà còn góp phần từng bước xóa bỏ cơ chế “thu mua” bất hợp lý, xóa bỏ “ngăn sông cấm chợ” giữa các địa phương, tạo sự vận hành nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần.

Đi sâu tìm hiểu và đề ra các biện pháp sáng tạo tháo gỡ khó khăn cho các xí nghiệp quốc doanh, cởi trói cho lực lượng sản xuất, góp phần quan trọng về cơ sở thực tiễn để Trung ương Đảng đưa ra chủ trương, mà tại Hội nghị Ban Vật giá Trung ương, lúc đó đã báo cáo với Trung ương là: “Ông Kiệt phá rào”. Bài học về sức mạnh dân tộc càng thấm sâu vào máu thịt của đồng chí: “Còn dân là còn tất cả. Có dân sẽ làm nên tất cả”, ngược lại, “nếu Đảng xa dân thì đó là một nguy cơ” .

Trong tình trạng các xí nghiệp quốc doanh ở TPHCM đều “ngắc ngoải”, không có đường ra, nhiều Giám đốc doanh nghiệp nhiều trăn trở muốn đề đạt ý kiến, Bí thư Võ Văn Kiệt thành lập “Câu lạc bộ giám đốc”, quy tụ các Giám đốc, Bí thư tổ chức Đảng, phụ trách công đoàn các nhà máy, xí nghiệp quốc doanh do ông Võ Thành Công, Ủy viên Ban thường vụ Thành ủy làm Chủ nhiệm. Câu lạc bộ, còn hoạt động kéo dài đã đóng góp những thực tiễn quan trọng để hình thành tư duy đổi mới.

Về chỉ đạo, Bí thư Thành ủy chỉ đạo ngân hàng phải cho vay và yêu cầu doanh nghiệp phải trả được nợ. Nút thắt được gỡ, doanh nghiệp nhập nguyên liệu về sản xuất, có hàng hóa phục vụ dân, có lãi dư trả nợ. Ông đã trực tiếp chỉ đạo cho phép làm theo những sáng kiến, sáng tạo của công nhân, giám đốc. Người ta thường cho việc đó là việc “xé rào”. Nhưng cuối cùng, khi tổng kết đã được coi đó là “bước đột phá” về cách làm ăn mới, cần phải chuyển biến mạnh trong nhận thức, tức là phải thay đổi hẵn tư duy.

Bí thư Thành ủy Võ Văn Kiệt còn được nhắc đến là người dám sử dụng đội ngũ trí thức của chế độ cũ. “Câu lạc bộ thứ 6” có đến 25 người, trong đó có những người đã làm Phó thủ tướng Việt Nam Cộng hòa như TS. Nguyễn Xuân Oánh, TS. Nguyễn Văn Hảo,… để lập Tổ cố vấn, tư vấn cho Thành ủy và Bí thư Thành ủy. Thái độ dám nghe, chịu đựng được những lời khó nghe, có phần trịch thượng và bình tâm suy xét thấu đáo, đối với một lãnh đạo cao cấp không phải ai cũng làm được. Dám sử dụng những người từng ở “phía bên kia” để cố vấn, tư vấn cho mình lại càng không dễ dàng nhưng Bí thư Võ Văn Kiệt đã làm được. Đó không phải là kỹ năng, là tính cách mà cao cả hơn, đó là nhân cách, là cái Tâm, cái Tầm của một CON NGƯỜI CỘNG SẢN đã lĩnh hội sâu sắc ở tư tưởng của Bác Hồ, vượt qua được bản ngã của thời cuộc vì sự nghiệp lớn lao hơn: là quốc gia & dân tộc.

Ngay sau đó, Ban chấp hành Trung ương 6 khóa IV (1979) đã chỉ đạo cho “sản xuất bung ra”, mở đầu dấu mốc tư duy lý luận của Đảng về tìm tòi, khảo nghiệm con đường đi lên CNXH phù hợp với thực tiễn Việt Nam. Đó là lúc, khi nhiều ngành sản xuất của TP.HCM đang lâm vào đình đốn vì thiếu vốn, thiếu nguyên liệu, vật tư…, Ngân hàng Ngoại thương thì lại bị ứ đọng vốn, đồng chí Võ Văn Kiệt đã chỉ đạo các Ngân hàng thành phố nghiên cứu cho vay vốn sản xuất, tạo điều kiện doanh nghiệp có nguyên liệu sản xuất, có hàng hóa phục vụ nhân dân, kinh tế dần khởi sắc, đời sống dần được cải thiện.

... ĐẾN VỊ THỦ TƯỚNG XUẤT SẮC CỦA QUỐC GIA 

Từ năm 1982 cho đến năm 1997, đồng chí Võ Văn Kiệt tiếp tục là Ủy viên Ban chấp hành Trung ương Đảng, được bầu vào Ủy viên Bộ Chính trị, đảm đương cương vị Chủ nhiệm Uỷ ban Kế hoạch Nhà nước, Phó Chủ tịch Thứ nhất Hội đồng Bộ trưởng, rồi Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng và Thủ tướng Chính phủ từ năm 1991 đến 1997. Chặng đường đầu trước khi đổi mới, đất nước lâm vào khủng hoảng kinh tế - xã hội, nhiều quyết sách lớn, mà Phó Chủ tịch Thứ nhất Hội đồng Bộ trưởng, rồi Thủ tướng Chính phủ Võ Văn Kiệt, đã chỉ đạo từng bước rất cụ thể, rõ ràng, có hiệu quả rất cao cho đất nước.

Trong những khó khăn của giai đoạn này, có nạn lạm phát phi mã (đến 774%/năm), nạn thiếu đói khá nghiêm trọng, sự bất ổn định nặng trong đời sống chính trị - xã hội, rồi đất nước rơi vào tình trạng bị cô lập, bị bao vây cấm vận nghiệt ngã do Mỹ chủ xướng; là khi quan hệ gián đoạn căng thẳng với Trung Quốc; tác động cực kỳ bất lợi từ sự sụp đổ của Liên Xô và các nước Đông Âu. Hơn ai hết, Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã cùng lãnh đạo Bộ Chính trị, Trung ương Đảng, dưới ánh sáng chính sách đối ngoại rộng mở của Đảng: “Việt Nam muốn là bạn với tất cả các nước trong cộng đồng thế giới, phấn đấu vì hòa bình, độc lập và phát triển”, Võ Văn Kiệt đã đi tiên phong trong việc phá thế bị bao vây, cấm vận của đất nước, đưa Việt Nam hội nhập với thế giới, mở đường cho quá trình chuyển biến của Việt Nam từ bị cô lập sang thời kỳ quan hệ ngày càng rộng mở với bạn bè quốc tế trong tiến trình hội nhập của đất nước vào khu vực và thế giới trong đó có cả mở ra quan hệ với Mỹ từ năm 1995.

Khi là Phó Chủ tịch thường trực Hội đồng Bộ trưởng, đồng chí Võ Văn Kiệt đã đưa ra ý kiến cần thiết “cải tiến quản lý, phá vỡ lối hành chính, quan liêu, bao cấp thật mạnh mẽ”. Đó là những đóng góp thiết thực trong giai đoạn “tiền đổi mới” với tư duy vừa làm, vừa tìm tòi, vừa rút kinh nghiệm, góp phần từng bước hoạch định và tổ chức thực hiện đường lối đổi mới. Từ năm 1986, đã cùng tập thể lãnh đạo Đảng, Nhà nước lãnh đạo toàn Đảng, toàn dân tiến hành công cuộc đổi mới đưa đất nước ra khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội, đẩy mạnh Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa, phát triển nền kinh tự thị trường định hướng XHCN, cải thiện đời sống nhân dân, giữ vững quốc phòng - an ninh không ngừng mở rộng quan hệ đối ngoại và nâng cao vị thế đất nước trên trường quốc tế.

Đặc biệt, tên tuổi đồng chí Võ Văn Kiệt đã gắn liền với những công trình lớn, trên mọi miền đất nước. Có thể kể đến những công trình mang tầm vóc thế kỷ, như: quyết định cho xây dựng đường dây tải điện (500KV) Bắc - Nam; Nhà máy lọc hóa dầu số 1 và Cảng nước sâu Dung Quất (9-1994), cải tạo hệ thống thủy lợi Đồng bằng sông Cửu Long, đưa vùng đất trên 40.548 km2 thành vùng lúa gạo xuất khẩu cao nhất cả nước. Sau 35 năm nay, hàng chục vạn nông dân các vùng nhập lũ nhiều tháng trong năm, có thể ổn định cuộc sống ở các cụm, tuyến dân cư được tôn tạo; thay khẩu hiệu “chạy tránh lũ” bằng khẩu hiệu “sống chung với lũ”.

Những đóng góp quan trọng này của Cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt, đặc biệt là đối với quá trình hoạch định, tổ chức thực hiện đường lối đổi mới chặng đường 10 năm đầu đầy thách thức, khó khăn, không chỉ được đánh giá cao trong nước, mà còn được đánh giá cao tầm cỡ quốc tế. Hãng tin NHK Nhật đã đánh giá: “Thủ tướng Võ Văn Kiệt là nhà chính trị lỗi lạc, nhà ngoại giao đại tài, và là một kiến trúc sư ưu tú của tiến trình đổi mới Việt Nam phát triển theo kinh tế thị trường”.

Với 86 tuổi đời, 69 tuổi Đảng, Cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã có những cống hiến to lớn, quan trọng cho sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng và dân tộc ta. Với vai trò là người đi đầu trong tiến trình hoạch định và thực hiện chính sách đối nội và đối ngoại trong những năm đầu đổi mới, trước bộn bề thách thức khó khăn cả trong nước và quốc tế, từ bứt phá tư duy đến tướng đổi mới trong lãnh đạo phát triển kinh tế - xã hội đất nước, đến đổi mới tư duy đối ngoại, những đóng góp của Cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã được Đảng và Nhà nước trao tặng đồng chí nhiều phần thưởng cao quý: Huân chương Sao vàng, Huy hiệu 65 năm tuổi Đảng và nhiều huân, huy chương cao quý khác.

Nói về Cố Thủ tướng Võ văn Kiệt, Tổng thư ký Liên Hợp quốc Ban Kimoon đã đánh giá: “Ông Võ Văn Kiệt là người đóng vai trò động lực trong công cuộc cải cách kinh tế ở Việt Nam khởi đầu hồi cuối những năm 1980, và đã mở đường cho quá trình chuyển tiếp của Việt Nam từ tình trạng nghèo khổ sang một thập kỷ tăng trưởng kinh tế đầy ấn tượng”. Đồng chí Đỗ Mười, nguyên Tổng Bí thư của Đảng từng nhận xét: “Anh Võ Văn Kiệt là con người rất thực tiễn, con người của công việc, miệng nói, tay làm, không hay lý luận. Nhưng khi chỉ đạo điều hành hoặc xử lý công việc về đối nội và đối ngoại, anh thể hiện nhất quán những tư tưởng, quan điểm, nguyên tắc của Đảng một cách sinh động, triệt để”.