Theo Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, xuất khẩu viên nén gỗ năm 2024 đạt 6,03 triệu tấn, đem về 805,27 triệu USD, tăng 29,1% về lượng và 18,5% về giá trị so với năm 2023. Trong đó, hai thị trường lớn nhất là Hàn Quốc và Nhật Bản chiếm 94% về lượng và 92,6% về giá trị xuất khẩu viên nén của Việt Nam. EU là thị trường xuất khẩu viên nén đứng thứ ba của Việt Nam trong năm 2024, với lượng đạt 95,6 nghìn tấn, trị giá 15,76 triệu USD.

XUẤT KHẨU DĂM GỖ VÀ VIÊN NÉN TĂNG MẠNH

Bà Cao Thị Cẩm - Chuyên gia của Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam cho biết năm 2023, giá xuất bình quân mặt hàng viên nén sang Nhật Bản đạt 159 USD/tấn; năm 2024 chỉ còn 145 USD/tấn, giảm 14 USD/tấn. Đối với thị trường Hàn Quốc, giá xuất bình quân năm 2023 đạt 126 USD/tấn; năm 2024 giảm xuống mức 109 USD/tấn.

Về tình hình xuất khẩu dăm gỗ, bà Cẩm cho biết năm 2024, Việt Nam xuất khẩu trên 18,3 triệu tấn, thu về 2,66 tỷ USD, tăng 26,9% về lượng và 19,8% về giá trị so với năm 2023. Trung Quốc là thị trường tiêu thụ dăm gỗ lớn nhất, với 11,97 triệu tấn mua từ Việt Nam, giá trị trên 1,75 tỷ USD, tăng 27,6% về lượng và 21,7% về giá trị so với năm 2023; chiếm 77,9% về lượng và 67,6% về giá trị trong xuất khẩu dăm gỗ của Việt Nam.

Nhật Bản là thị trường đứng thứ hai, nhập 4,08 triệu tấn dăm của Việt Nam trong năm 2024, đạt 586,74 triệu USD, tăng 3,6% về lượng nhưng lại giảm 3,9% về giá trị so với năm 2023. Indonesia ở vị trí thứ ba, nhập 1,37 triệu tấn dăm từ Việt Nam, đạt 192,88 triệu USD; tăng 231,8% về lượng và 219,4% về giá trị so với năm 2023. Hàn Quốc đứng thứ tư, nhập 554,3 nghìn tấn dăm, đạt 84,07 triệu USD, tăng 1% về lượng nhưng giảm 8,5% về giá trị so với năm 2023.

Theo bà Cẩm, mặc dù khối lượng dăm gỗ xuất khẩu tăng, nhưng giá xuất khẩu lại giảm nhẹ trong năm 2024. Cụ thể, tại thị trường Trung Quốc, giá xuất khẩu năm 2023 ở mức 155 USD/tấn, sang năm 2024 chỉ còn 146 USD/tấn; tại Nhật Bản, giá xuất năm 2023 đạt 155 USD/tấn, năm 2024 chỉ còn ở mức 144 USD/tấn. Tương tự, đối với thị trường Hàn Quốc, mức giá trung bình xuất khẩu 1 tấn dăm trong năm 2023 là 167 USD/tấn, năm 2024 chỉ còn ở mức 151 USD/tấn.

NGÀNH SẢN XUẤT VIÊN NÉN PHÁT TRIỂN NHANH

Đến nhà máy sản xuất viên nén của Công ty CP Năng lượng Dung Quất ở huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi, tôi vô cùng ngạc nhiên khi chứng kiến những dây chuyền thiết bị hiện đại. Ông Nguyễn Kim Vui, Giám đốc điều hành Nhà máy viên nén của Công ty CP Năng lượng Dung Quất, cho biết hai dây chuyền máy móc ở đây được nhập về từ Hà Lan, với vốn đầu tư 250 tỷ đồng. Công suất của nhà máy đạt 240.000 tấn/năm. Sản phẩm viên nén của Nhà máy được xuất khẩu sang Nhật Bản, Hàn Quốc và thị trường EU.

Tại Nghệ An, chúng tôi đến thăm Công ty TNHH Biomass Fuel Việt Nam được đầu tư bởi một tập đoàn Nhật Bản với nhà máy sản xuất viên nén xuất khẩu. Dây chuyền thiết bị của nhà máy này đầu tư 300 tỷ đồng, công suất thiết kế 160.000 tấn viên nén/năm.

“Dây chuyền sản xuất viên nén của chúng tôi được nhập về từ châu Âu, được điều hành hoàn toàn tự động. Gỗ rừng trồng được đưa vào băm thành dăm, tiếp tục băm lần nữa thành dăm nhỏ, sau đó nghiền mịn, làm lạnh đưa vào ép nén thành viên. Hiện tại 100% viên nén được Công ty Biomass Fuel xuất khẩu đi Nhật Bản", ông Eisuke Nomura, Giám đốc Công ty TNHH Biomass Fuel Việt Nam chia sẻ. 

Ông Nguyễn Thanh Phong, Chi hội trưởng Chi hội viên nén gỗ thuộc Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, cho hiết hiện cả nước đang có khoảng 350 doanh nghiệp, nhà máy sản xuất viên nén gỗ, trong đó có 80 doanh nghiệp tham gia xuất khẩu viên nén, trong đó có hàng chục doanh nghiệp FDI đến từ Hàn Quốc, Nhật Bản đã đầu tư xây dựng nhà máy sản xuất viên nén tại Việt Nam.

“Dự báo nhu cầu sử dụng viên nén gỗ cho nhiệt điện trên thế giới năm 2025 khoảng 30 triệu tấn, sau năm 2030 có thể cần đến hàng trăm triệu tấn viên nén/năm. Hiện tuy đứng thứ hai về xuất khẩu, nhưng Việt Nam mới chỉ đáp ứng được 10-15% tổng nhu cầu viên nén trên thế giới”, ông Phong cho hay.

CẦN CHÍNH SÁCH VÀ CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN NGÀNH VIÊN NÉN

Tại COP 26, Chính phủ các nước đã thể hiện cam kết mạnh mẽ trong việc giảm phát thải khí nhà kính, bao gồm cả việc thay thế các nguồn nguyên liệu hóa thạch bằng các nguồn nguyên liệu sinh học như viên nén trong tương lai. Vì vậy, theo ông Phong, viên nén sẽ trở thành một mặt hàng quan trọng, góp phần thực hiện mục tiêu COP 26 của Việt Nam.

“Khi sử dụng viên nén làm nhiên liệu thay thế than đá, tuy cũng phát thải khí CO2, nhưng do quá trình sinh trưởng cây gỗ nói riêng, cây trồng nói chung đều hấp thụ khí CO2, nên khi tính cả chu trình khép kín, nhiệt điện sinh khối được tính là không có phát thải ròng”, ông Phong thông tin; đồng thời cho biết nguồn nguyên liệu sản xuất viên nén hiện nay giúp tận dụng phế phụ phẩm của trồng rừng và chế biến gỗ tạo ra, đồng thời góp phần bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, tình trạng thiếu nguyên liệu sản xuất sẽ dần trở nên phổ biến khi ngày càng nhiều doanh nghiệp đầu tư sản xuất viên nén.

TS.Tô Xuân Phúc – Chuyên gia của Tổ chức Forest Trends nhận định: Dự báo trong những năm tới, các nhà máy nhiện điện than sẽ phải chuyển đổi sang các nhiên liệu sạch thay thế cho than đá, trong đó nhu cầu viên nén nói riêng, sinh khối nói chung sẽ rất lớn. Nhìn lại năm vừa qua, giá xuất khẩu viên nén và dăm gỗ giảm và trong tương lai có thể sẽ tiếp tục giảm giá nữa. Do vậy, thay vì xuất khẩu, lượng viên nén và dăm gỗ (dăm gỗ là nguyên liệu đầu vào để sản xuất viên nén) này có thể được giữ lại để phục vụ nhiên liệu cho các nhà máy nhiệt điện trong nước.

Ông Phúc cho rằng ngoài phế phẩm ngành gỗ, nhiều sinh khối khác như rơm rạ, trấu, vỏ lạc, bã mía, thân cây ngô… cũng có triển vọng trở thành nguyên liệu để sản xuất viên nén trong tương lai. Riêng trồng lúa ở Việt Nam mỗi năm cho hơn 80 triệu tấn rơm rạ, 17 triệu tấn trấu. Nếu sử dụng những nguyên liệu này, triển vọng sản xuất viên nén của nước ta có thể lên tới cả trăm nghìn tấn mỗi năm.

Để thúc đầy ngành viên nén phát triển đáp ứng nhu cầu năng lượng sinh khối, ông Phúc đề xuất Bộ Nông nghiệp và Môi trường chỉ đạo các Viện nghiên cứu hướng vào nghiên cứu công nghệ sản xuất trấu, rơm rạ, bã mía, sinh khối từ trồng trọt thành viên nén để phục vụ nhiên liệu cho nhiệt điện.

"Với tầm nhìn về tương lai, Bộ Nông nghiệp và Môi trường nên xây dựng định hướng, chiến lược phát triển ngành nhiên liệu sinh khối để phục vụ nhiệt điện. Nên coi nhiên liệu sinh khối là một trong những “nông sản” quan trọng của ngành nông nghiệp. Đây cũng là một trong những hướng đi để gia tăng giá trị cho ngành nông nghiệp”, ông Phúc nhấn mạnh.