TSKH Phan Xuân Dũng: Thiếu khoa học công nghệ không thể giải quyết các thách thức chuyển dịch năng lượng

Phát biểu chào mừng “Diễn đàn công nghệ năng lượng trong kỷ nguyên mới” do Tạp chí kinh tế Việt Nam/VnEconomy tổ chức ngày 29/7/2025, TSKH. Phan Xuân Dũng, Bí thư Đảng đoàn, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA), nhận định trong suốt quá trình đổi mới và phát triển đất nước, ngành năng lượng Việt Nam đã đạt được những thành tựu vượt bậc, đi trước một bước để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng.

4 THÁCH THỨC NGÀNH NĂNG LƯỢNG ĐỐI MẶT

Từ một quốc gia thiếu điện, đến nay, chúng ta đã xây dựng được một hệ thống năng lượng tương đối hoàn chỉnh, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng cao, được bàn bè thế giới thán phục, đánh giá cao.

Đặc biệt, thực hiện Nghị quyết số 55-NQ/TW của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia, Việt Nam đã có những bước tiến nhanh trong phát triển năng lượng tái tạo. Chỉ trong một thời gian ngắn, chúng ta đã trở thành một điểm sáng của khu vực Đông Nam Á về phát triển điện mặt trời và điện gió, đưa tỷ trọng nguồn năng lượng tái tạo trong cơ cấu nguồn điện tăng lên một cách đáng kể. Đây là minh chứng rõ nét cho thấy sự đúng đắn trong chủ trương của Đảng và sự nỗ lực to lớn của cả hệ thống chính trị, của các doanh nghiệp và các nhà khoa học.

Tuy nhiên, TSKH. Phan Xuân Dũng cũng thẳng thắn chỉ ra 4 khó khăn, thách thức mà ngành năng lượng đang phải đối mặt.

Một là, an ninh năng lượng vẫn là một thách thức lớn khi nguồn cung sơ cấp trong nước ngày càng cạn kiệt, phụ thuộc nhiều vào năng lượng nhập khẩu gia tăng. Nhu cầu năng lượng, đặc biệt là điện năng được dự báo sẽ tiếp tục tăng trưởng ở mức cao trong những năm tới để phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước nhất là mục tiêu phát triển 2 con số trong thời gian tới để bước vào thời kỳ mới rực rỡ của đất nước.

Hai là, quá trình chuyển dịch năng lượng sang các nguồn sạch hơn, bền vững hơn tuy đã có những kết quả ban đầu nhưng còn nhiều vướng mắc. Việc phát triển “nóng” năng lượng tái tạo trong thời gian qua đã gây áp lực lớn lên hệ thống truyền tải điện, gây ra tình trạng quá tải cục bộ, đòi hỏi các giải pháp vận hành linh hoạt, hiệu quả.

Ba là, khung khổ pháp lý và các cơ chế, chính sách để khuyến khích đầu tư vào năng lượng sạch, công nghệ mới vẫn cần tiếp tục nhanh chóng được hoàn thiện để tạo ra một môi trường đầu tư minh bạch, ổn định và hấp dẫn cho các nhà đầu tư.

Bốn là, trình độ khoa học công nghệ trong nước, đặc biệt là khả năng nội địa hóa thiết bị cho ngành năng lượng tái tạo vẫn còn hạn chế. Chúng ta vẫn phụ thuộc nhiều vào công nghệ và chuyên gia nước ngoài, điều này không chỉ làm gia tăng chi phí đầu tư mà còn tiềm ẩn những rủi ro về an ninh công nghệ cũng như sự phát triển bền vững của đất nước.

“Những thách thức này đặt ra cho chúng ta bài toán lớn: Làm thế nào vừa bảo đảm an ninh năng lượng cho phát triển, vừa thực hiện thành công cam kết đưa mức phát thải ròng về không vào năm 2050 như Thủ tướng Chính phủ đã tuyên bố tại Hội nghị Thượng đỉnh về biến đổi khí hậu của Liên hợp quốc COP26”, ông Dũng đặt câu hỏi.

CẦN SỰ ĐÓNG GÓP TRÍ TUỆ, SÁNG TẠO CỦA ĐỘI NGŨ CÁC NHÀ KHOA HỌC

Trong bối cảnh đó, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, cho rằng vai trò của khoa học và công nghệ trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Đảng ta đã khẳng định: “Phát triển và ứng dụng khoa học công nghệ là quốc sách hàng đầu, là một trong những động lực quan trọng nhất để phát triển kinh tế - xã hội”. Đối với ngành năng lượng, thiếu khoa học công nghệ không thể giải quyết đồng bộ các thách thức, biến khó khăn thành cơ hội.

Với vai trò là tổ chức chính trị - xã hội đại diện cho đội ngũ trí thức Khoa học - Công nghệ Việt Nam, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam luôn nhận thức sâu sắc trách nhiệm của mình trong sự nghiệp phát triển ngành năng lượng quốc gia.

Do đó, trong những năm qua, VUSTA đã tích cực triển khai nhiều hoạt động. Mỗi năm, hệ thống Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam thực hiện hàng trăm nhiệm vụ, trong đó có nhiều nhiệm vụ liên quan đến tư vấn, phản biện và giám định xã hội đối với các chiến lược, quy hoạch, các dự án luật và các công trình trọng điểm quốc gia trong đó có lĩnh vực năng lượng, tiêu biểu như góp ý cho Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2021 – 2030, tầm nhìn 2025 (Quy hoạch điện VIII). VUSTA đã tổ chức nhiều diễn đàn, hội thảo khoa học, quy tụ các chuyên gia hàng đầu trong và ngoài nước để thảo luận, kiến nghị với Đảng và Nhà nước những giải pháp chính sách quan trọng.

Trong thời gian tới, VUSTA cam kết sẽ tiếp tục tập hợp và phát huy mạnh mẽ hơn nữa trí tuệ của đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học trong hệ thống các hội thành viên để tham gia sâu hơn vào quá trình hoạch định và thực thi chính sách năng lượng.

Đồng thời đẩy mạnh hoạt động tư vấn, phản biện độc lập, khách quan đối với các vấn đề lớn của ngành, từ việc lựa chọn công nghệ, cơ chế giá điện, đến các mô hình phát triển thị trường năng lượng cạnh tranh.

Thúc đẩy hợp tác quốc tế, kết nối các nhà khoa học Việt Nam với mạng lưới tri thức toàn cầu, chuyển giao các công nghệ tiên tiến và thu hút các nguồn lực đầu tư cho quá trình chuyển dịch năng lượng.

Chú trọng công tác truyền thông, phổ biến kiến thức, nâng cao nhận thức của cộng đồng về sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả và ủng hộ các chính sách phát triển năng lượng bền vững.

Đặc biệt quan tâm đến việc thu hút, bồi dưỡng đội ngũ trí thức, tạo môi trường và điều kiện thuận lợi, nhất là giúp thế hệ trẻ cống hiến tài năng và nhiệt huyết cho sự nghiệp phát triển năng lượng của đất nước.

Kết luận bài phát biểu, TSKH Phan Xuân Dũng khẳng định chuyển dịch năng lượng là một hành trình đầy thách thức, nhưng là xu thế không thể đảo ngược, là con đường tất yếu để Việt Nam hướng tới một tương lai thịnh vượng, bền vững. Để thành công, chúng ta cần sự chung sức, đồng lòng của cả hệ thống chính trị, sự vào cuộc mạnh mẽ của cộng đồng doanh nghiệp và đặc biệt là sự đóng góp trí tuệ, sáng tạo của đội ngũ các nhà khoa học.

TSKH Phan Xuân Dũng khẳng định: “Đoàn Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam sẽ luôn đồng hành cùng các nhà khoa học, các chuyên gia tiếp tục say mê nghiên cứu, dấn thân, đề xuất nhiều hơn nữa ý tưởng, giải pháp đột phá. Xin đề nghị các cơ quan quản lý nhà nước tiếp tục lắng nghe, cầu thị và tạo điều kiện thuận lợi nhất để các kết quả nghiên cứu khoa học được ứng dụng vào thực tiễn. Các doanh nghiệp sẽ là lực lượng tiên phong trong đầu tư, ứng dụng công nghệ mới để xây dựng một ngành công nghiệp năng lượng xanh, thông minh, hiện đại”.