Đó là nhận định của Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu, Viện trưởng Viện nghiên cứu và Phát triển Thị trường Tài chính và Bất động sản toàn cầu tại hội thảo "Tái cơ cấu ngân hàng, làm sao đạt hiệu quả tối đa?" do báo Tiền Phong tổ chức, sáng 11/4.

Năm 2011, Ngân hàng Thương mại Cổ phần Sài Gòn (SCB) được phép thành lập trên cơ sở hợp nhất tự nguyện của Ngân hàng Thương mại Cổ phần Sài Gòn (SCB), Ngân hàng Thương mại Cổ phần Đệ Nhất (Ficombank), Ngân hàng Thương mại Cổ phần Việt Nam Tín Nghĩa (TinNghiaBank).

Sau tái cơ cấu, 10 năm sau tổng tài sản SCB đạt 673.000 tỷ đồng, vốn điều lệ hơn 20.000 tỷ đồng tính đến 30/9/2021, với 239 điểm giao dịch, SCB có mạng lưới phủ rộng khắp 28 tỉnh/thành cùng đội ngũ nhân sự hơn 7.000 người.

Tuy nhiên, theo Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu, sự tăng trưởng mạnh mẽ nhưng hoàn toàn bất ngờ khi các cơ quan điều tra phát hiện SCB đã trở thành một công cụ tài chính phục vụ bà Trương Mỹ Lan và Tập đoàn Vạn Thịnh Phát, đưa đến một vụ án lớn chưa từng có trong lịch sử ngành tài chính Việt Nam.

Với 4 ngân hàng 0 đồng, năm 2015 Ngân hàng Nhà nước mua lại bắt buộc toàn bộ cổ phần của 3 ngân hàng thương mại gồm OceanBank, Xây Dựng, GPBank. Thực tế, cả Ocean Bank và Ngân hàng Xây dựng đã lỗ lũy kế hàng nghìn tỷ đồng vì cho vay các công ty sân sau, và vốn chủ sở hữu đã âm đến hàng nghìn tỷ đồng. Sau đó, Ngân hàng Đông Á cũng được mua lại và nằm trong diện "ngân hàng 0 đồng" và trở thành ngân hàng con của Ngân hàng Nhà nước.

Sau khi Luật sửa đổi Luật Tổ chức tín dụng ban hành năm 2024 thì chuyển giao bắt buộc ngân hàng thương mại được kiểm soát đặc biệt. Cụ thể, Ngân hàng Xây dựng được chuyển giao cho Vietcombank và đổi tên thành VCBNeo; Ngân hàng Oceanbank được chuyển giao cho MBBank và đổi tên thành Modern Bank of Vietnam; GPBank được giao cho VPBank thực hiện tái cơ cấu; Đông Á Bank được chuyển giao cho HDBank và đổi tên thành Vikki Bank. Ngoài 4 ngân hàng 0 đồng, còn SCB đang nằm trong diện kiểm soát đặc biệt.

Theo ông Nguyễn Trí Hiếu, việc mở tục phá sản ngân hàng ở Mỹ là chuyện thường xuyên. Việc sáp nhập và tái cơ cấu các ngân hàng hoạt động tại Mỹ được thực hiện dưới sự quan sát và kiểm soát của các cơ quan quản lý liên bang và tiểu bang, trong đó, bao gồm FED, FDIC, OCC (Cơ quan tổng kiểm soát tiền tệ), các cơ quan quản lý các định chế tài chính tiểu bang.

Tại Mỹ, khi thanh tra một ngân hàng và xác nhận hệ số CAR của ngân hàng này dưới mức 3% thì các cơ quan thanh tra sẽ phát hành lệnh C&D (Cease and desist order) và cho thời hạn 3-6 tháng để bổ sung vốn. Sau thời hạn này, nếu vốn chủ sở hữu không được bổ sung đến mức 8% CAR thì FDIC sẽ tiếp quản bất cứ lúc nào. Sau khi tiếp quản, FDIC sẽ bán ngân hàng này cho một ngân hàng khác nếu có nhu cầu mua toàn phần hoặc từng phần. Nếu không có ai mua, FDIC sẽ ra tòa xin mở thủ tục phá sản.

Việc mở thủ tục phá sản ngân hàng là chuyện thường xuyên ở Mỹ để loại bỏ những ngân hàng yếu kém. Trong năm 2023, ba ngân hàng Silicon Valley Bank (SVB), Silvergate Bank và Signature Bank (SB) đã tuyên bố phá sản.

TÁI CƠ CẤU NGÂN HÀNG PHẢI ĐẢM BẢO VỐN 3.000 TỶ ĐỒNG

Theo Điều 185 của Luật Tổ chức tín dụng 2024, các điểm trong quyền, nghĩa vụ của bên nhận chuyển giao như sở hữu 100% vốn điều lệ của ngân hàng thương mại được chuyển giao bắt buộc; Không phải hợp nhất báo cáo tài chính của ngân hàng thương mại được chuyển giao bắt buộc, được loại trừ ngân hàng thương mại được chuyển giao bắt buộc khi tính tỷ lệ an toàn vốn hợp nhất.

Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu cho rằng những điều khoản trên không phù hợp với các nguyên tắc kế toán và thông lệ quốc tế, làm méo mó báo cáo tài chính của ngân hàng nhận chuyển giao, đặc biệt là không hợp nhất các khoản lỗ lũy kế của ngân hàng con (nếu có) vào bảng cân đối kế toán của cả hệ thống ngân hàng nhận chuyển giao.

Các chỉ số an toàn vốn sẽ không được thể hiện chính xác tình hình sức khỏe tài chính của cả hệ thống ngân hàng nhận chuyển giao và điều này có thể tác động đến lòng tin của cổ đông, khách hàng gửi tiền, trừ trường hợp tất cả tiền gửi của khách hàng tại ngân hàng con được ngân hàng mẹ bảo lãnh 100%.

Do đó, để việc tái cơ cấu ngân hàng thông qua phương án chuyển giao có hiệu quả, Tiến sĩ Hiếu cho rằng vốn chủ sở hữu của ngân hàng được tái cơ cấu phải đảm bảo 3.000 tỷ đồng, ngân hàng mẹ phải bảo lãnh tiền khách hàng gửi từ ngân hàng con.

Ngoài ra, quyền của cổ đông trong quyết định sáp nhập và theo dõi hoạt động của ngân hàng được sáp nhập. Sự quyết tâm và nhất trí của các cổ đông của ngân hàng mẹ trong việc hỗ trợ ngân hàng được sáp nhập; Quyền của đại chúng nhận thông tin định kỳ về tình hình hoạt động của ngân hàng được sáp nhập và vai trò của Công ty Bảo hiểm tiền gửi quốc gia trong sự giám sát các ngân hàng được sáp nhập.

SỞ HỮU “CHÉO” NGUY HẠI HOẠT ĐỘNG AN TOÀN

Hiện nay, có khoảng 35 ngân hàng thương mại, trong đó có 5 ngân hàng 0 đồng, yếu kém và được kiểm soát đặc biệt. Nhiều ngân hàng hoạt động tốt giúp doanh nghiệp, người dân tiếp cận tín dụng, tốt cho người gửi tiền; tuy nhiên, cũng rất thách thức cho việc quản lý, đảm bảo hoạt động an toàn bởi trong lĩnh vực ngân hàng thì rủi ro, thất bại thị trường rất lớn.

Tính từ năm 2010, hệ thống ngân hàng có sự tăng trưởng bùng nổ, thậm chí có ngân hàng tăng trưởng từ 10-15 lần trong 15 năm. Việc này tạo ra thách thức đối với việc quản lý nhưng đồng thời cũng là cơ hội tái cấu trúc ngân hàng. Nhìn vào lịch sử tái cơ cấu những ngân hàng thương mại yếu kém từ năm 2011 đến nay, có các hình thức tái cơ cấu như: sáp nhập, hợp nhất, tham gia của nhà đầu tư mới, chuyển giao bắt buộc.

Tại hội thảo, ông Nguyễn Xuân Thành, Giảng viên chính sách công (Đại học Fulbright Việt Nam), cho rằng nguyên nhân làm ngân hàng thương mại cổ phần rơi vào tình trạng yếu kém. Trong đó, ngân hàng bị thao túng bởi một nhóm cổ đông nắm tỷ lệ sở hữu lớn để tạo sự kiểm soát chi phối thông qua cấu trúc sở hữu chéo.

“Cơ cấu sở hữu chéo giúp vô hiệu hóa các quy định về đảm bảo hoạt động an toàn. Ngân hàng cấp tín dụng cho các doanh nghiệp và dự án trong “hệ sinh thái” không có hiệu quả và tín dụng trở thành nợ xấu. Từ đó, các ngân hàng yếu kém phải tái cơ cấu (hợp nhất, sáp nhập)”, ông Thành cho hay.

Ông Thành cũng chỉ ra một số bài học chính sách trong tái cơ cấu ngân hàng thương mại như: Ngân hàng Trung ương đóng vai trò “người cho vay cuối cùng” để đảm bảo thanh khoản và ngăn chặn rủi ro đổ vỡ mang tính hệ thống. Đồng thời, tái cơ cấu phải dùng nguồn lực tài chính thực (từ nhà nước và/hay từ nhà đầu tư tư nhân mới); Tái cơ cấu phải đi cùng với thay đổi cấu trúc sở hữu theo hướng giảm sở hữu chéo;

Bên cạnh đó, cần một hệ thống thanh tra/giám sát mang tính hợp nhất cao hơn để phát hiện và ngăn chặn các hành vi không tuân thủ trên cả hoạt động ngân hàng và chứng khoán (tức là trên cả thị trường tiền tệ và thị trường vốn).

Mặt khác, Nhà báo Phùng Công Sưởng, Tổng biên tập báo Tiền Phong, cho biết: "Khi tái cấu trúc các ngân hàng, làm thế nào để đánh giá các tài sản vô hình và vị thế của những người có năng lực. Rõ ràng, các ngân hàng yếu kém nếu vào tay một người rất giỏi thì đó là một nguồn lực tái cấu trúc thành công. Nên chăng, cần có hành lang pháp lý hay sàn giao dịch các ý tưởng trở thành hàng hóa, khẳng định vai trò của nhà lãnh đạo".