Theo phân tích từ hãng tin AP, tình trạng đi xuống này bắt nguồn từ 5 nguyên nhân chính:

CÚ SỐC NĂNG LƯỢNG TỪ NGA

Sau khi chiến tranh Nga-Ukraine nổ ra, quyết định của Moscow cắt nguồn cung khí đốt tự nhiên cho Đức đã gây ra cú sốc lớn với nền kinh tế lớn nhất châu Âu. Suốt những năm trước đó, các doanh nghiệp tại Đức phụ thuộc vào nguồn năng lượng giá rẻ để sản xuất hàng hóa công nghiệp.

Năm 2011, Thủ tướng Đức tại thời điểm đó là bà Angela Merkel quyết định đẩy nhanh quá trình chấm dứt sử dụng năng lượng hạt nhân tại Đức và dựa vào nguồn khí đốt từ Nga để lấp đầy chỗ trống khi dịch chuyển sang năng lượng tái tạo. Thời điểm đó, Nga được xem là một nhà cung cấp năng lượng đáng tin cậy, do đó Đức bỏ qua những cảnh báo từ Ba Lan và Mỹ về rủi ro khi phụ thuộc vào nguồn năng lượng Nga.

Vào năm 2022, sau động thái cắt nguồn cung của Nga, giá khí đốt và điện sản xuất bằng khí đốt tại Đức tăng chóng mặt, kéo theo chi phí của các ngành công nghiệp sử dụng nhiều năng lượng như thép, phân bón, hóa chất và kính. Trong khi đó, các nguồn năng lượng tái tạo chưa phát triển đủ nhanh để bù đắp nguồn cung sụt giảm từ Nga.

Để ứng phó với tình hình, Đức phải chuyển sang sử dụng khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) nhập khẩu qua đường biển từ Qatar và Mỹ. LNG có giá đắt hơn đáng kể so với khí đốt nhập khẩu qua đường ống.

Theo một nghiên cứu do công ty Prognos AG thực hiện cho Hiệp hội Công nghiệp Bavaria, giá điện dành cho sản xuất công nghiệp tại Đức hiện tại vẫn ở mức cao, bình quân 0,21 USD/kilowatt giờ .Trong khi đó, tại Mỹ và Trung Quốc, nơi nhiều đối thủ của doanh nghiệp Đức đặt trụ sở, giá điện bình quân chỉ khoảng 0,088 USD/kilowatt giờ.

TRUNG QUỐC TỪ KHÁCH HÀNG THÀNH ĐỐI THỦ

Trong nhiều năm, Đức được hưởng lợi từ sự phát triển và hội nhập của nền kinh tế Trung Quốc - một thị trường mới khổng lồ cho máy móc công nghiệp, hóa chất và ô tô. Vào đầu và giữa những năm 2010, các tập đoàn ô tô lớn của Đức như Mercedes-Benz, Volkswagen và BMW thu về lợi nhuận lớn nhờ doanh số tại Trung Quốc - thị trường ô tô lớn nhất thế giới.

Thời điểm đó, doanh nghiệp Trung Quốc mới đang chỉ sản xuất các mặt hàng như nội thất, điện tử tiêu dùng và không đủ sức cạnh tranh với Đức. Tuy nhiên, chỉ trong vòng một thập kỷ trở lại đây, các nhà sản xuất Trung Quốc bắt đầu làm được những việc như doanh nghiệp Đức làm được.

Sự phát triển nhanh chóng của lĩnh vực sản xuất công nghiệp ở Trung Quốc khiến Đức lao đao. Vào năm 2010, Trung Quốc vẫn phụ thuộc vào thiết bị nhập khẩu từ Đức để sản xuất tấm năng lượng mặt trời. Nhưng hiện nay, cả thế giới đang phụ thuộc vào thiết bị từ Trung Quốc để sản xuất mặt hàng này.

Nhờ sự hỗ trợ và trợ cấp từ chính phủ, các mặt hàng thành phẩm như thép, máy móc, tấm pin năng lượng mặt trời, ô tô điện, pin ô tô điện của Trung Quốc hiện cạnh tranh với hàng hóa Đức trên tất cả thị trường xuất khẩu.

Là nền kinh tế có mức độ phụ thuộc lớn nhất vào ngành công nghiệp ô tô tại Liên minh châu Âu (EU), Đức bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi sự cạnh tranh từ Trung Quốc trong lĩnh vực này. Xuất khẩu ô tô của Trung Quốc đã tăng từ dưới 1 triệu xe vào năm 2020 lên 6,4 triệu chiếc vào năm 2024. Trong khi đó, xuất khẩu của Đức giảm một nửa trong cùng giai đoạn, xuống còn 1,2 triệu xe. Hiện tại, công suất ô tô của Trung Quốc ước tính đạt 50 triệu chiếc mỗi năm, tương đương gần 50% nhu cầu toàn cầu.

THIẾU ĐẦU TƯ

Theo các nhà phân tích, vào những giai đoạn hưng thịnh của ngành sản xuất, Đức dường như tự mãn và ít đầu tư vào các dự án dài hạn như đường sắt và internet tốc độ cao. 

Hệ thống cơ sở hạ tầng tại Đức được đánh giá là đang tụt hậu. Người dân Đức giờ đây không mặn mà với việc đi tàu tới công sở bởi hệ thống đường sắt vận hành kém hiệu quả, không đúng giờ và thường xuyên bị gián đoạn để sửa chữa đường ray. Trong khi đó, ở nhiều khu vực nông thôn, internet tốc độ cao vẫn chưa phủ sóng.

Một dự án đường dây truyền tải điện gió từ miền Bắc tới các nhà máy ở phía Nam nước Đức hiện đã chậm tiến độ nhiều năm và dự kiến phải tới năm 2028 mới hoàn thành. Năm 2021, một cây cầu trên tuyến đường huyết mạch nối vùng công nghiệp Ruhr với miền Nam nước Đức đã bị dừng khai thác do lo ngại về độ bền và tính an toàn. Cây cầu thay thế đang được xây dựng nhưng ít nhất năm 2027 mới có thể hoàn thành.

Theo các nhà kinh tế, một điều khoản sửa đổi trong Hiến pháp vào năm 2009 đã buộc Chính phủ Đức phải hạn chế thâm hụt ngân sách, do đó khiến đầu tư cho cơ sở hạ tầng của nước này bị hạn chế. Các quy định hạn chế nợ công - còn được biết đến là “phanh nợ” - sẽ là một vấn đề đau đầu với Chính phủ mới của Đức sau cuộc bầu cử ngày 23/2 tới.

THIẾU LAO ĐỘNG TRÌNH ĐỘ CAO

Doanh nghiệp Đức hiện gặp nhiều khó khăn trong việc tìm kiếm lao động có tay nghề phù hợp, cho các vị trí từ nhân viên IT trình độ cao, điều dưỡng cho tới nhân viên khách sạn. Theo một khảo sát với 23.000 doanh nghiệp của Phòng Công nghiệp và Thương mại Đức, 43% doanh nghiệp nói rằng họ không thể tuyển được lao động cho các vị trí đang cần. Với các công ty có từ 1.000 lao động trở lên, tỷ lệ này là 58%.

Tại Đức, không nhiều sinh viên quan tâm tới các lĩnh vực STEM gồm khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học. Tình trạng thiếu lao động tay nghề cao càng trở nên nghiêm trọng do già hóa dân số. Bên cạnh đó, dịch vụ chăm sóc trẻ em đắt đỏ khiến nhiều nữ giới tại nước này phải làm việc bán thời gian hoặc nghỉ làm hẳn để chăm sóc con. Những rào cản về thủ tục hành chính cũng khiến việc tuyển dụng lao động nhập cư tay nghề cao trở nên khó khăn, dù đã có một luật được thông qua vào năm 2020 và sửa đổi vào năm 2023 để đơn giản hóa các thủ tục này.

THỦ TỤC HÀNH CHÍNH RƯỜM RÀ

Theo nhiều công ty và chuyên gia kinh tế Đức, những quy trình phê duyệt kéo dài và quá nhiều giấy tờ cũng là rào cản lớn với nền kinh tế lớn nhất châu Âu.

Ví dụ, quy trình xin giấy phép xây dựng turbin gió tại Đức có thể kéo dài nhiều năm. Doanh nghiệp lắp đặt tấm năng lượng mặt trời phải đăng ký với cả cơ quan quản lý cấp chính phủ lẫn địa phương, nhà hàng phải ghi lại nhiệt độ tủ lạnh trên sổ sách và giữ bản cứng trong vòng 1 tháng kể cả khi đã lưu trữ dữ liệu số.

Theo luật, doanh nghiệp Đức phải xác định được rằng các nhà cung cấp của họ đang tuân thủ các tiêu chuẩn về môi trường và lao động. Điều đáng nói là các tiêu chuẩn này cao hơn so với yêu cầu của EU, tạo gánh nặng lớn cho doanh nghiệp Đức so với các đối thủ trong khối.