Lợi nhuận của các công ty dầu lửa hàng đầu thế giới đã tăng mạnh trong năm nay nhờ giá dầu leo thang, trong khi đây cũng chính là nguồn cơn thổi bùng lạm phát toàn cầu và gây ra cuộc khủng hoảng về chi phí sinh hoạt ở nhiều quốc gia. Thực tế này khiến các hãng dầu lửa lớn đối mặt với áp lực lớn từ chính phủ ở Mỹ và châu Âu - hai nền kinh tế đang loay hoay ứng phó với “bão giá”.

Theo tờ Financial Times, hãng BP của Anh và Saudi Aramco của Saudi Arabia là hại “ông lớn” dầu lửa mới nhất công bố lợi nhuận “khủng”. Theo đó, trong quý 3 năm nay, Saudi Arabia lãi ròng 42,4 tỷ USD - mức lãi lớn nhất kể từ khi công ty quốc doanh này bắt đầu niêm yết cổ phiếu trên sàn giao dịch chứng khoán ở Riyadh vào năm 2019. Lợi nhuận của BP tăng hơn gấp đôi, đạt 8 tỷ USD trong quý, đưa công ty tiến tới hoàn tất một trong những năm ăn nên làm ra nhất trong lịch sử.

Cuộc chiến tranh giữa Nga và Ukraine đã gây đảo lộn thị trường năng lượng toàn cầu, đẩy giá dầu thô và khí đốt tăng cao, và các công ty dầu khí đã hưởng lợi từ cuộc khủng hoảng này. Giá dầu thô hiện đã giảm nhiều từ mức cao nhất 14 năm thiết lập hồi đầu năm nay, nhưng vẫn cao hơn trung bình lịch sử. Gần đây, giá dầu dao động quanh ngưỡng 90 USD/thùng, được nâng đỡ bởi quyết định cắt giảm sản lượng dầu 2 triệu thùng/ngày mà OPEC+, liên minh giữa Tổ chức Các nước xuất khẩu dầu lửa (OPEC) và một số nước thành viên ngoài khối gồm Nga, đưa ra hồi tháng 10.

Ở châu Âu và Mỹ, các công ty dầu lửa đang trở thành đối tượng hứng chịu sự chỉ trích của các chính phủ. Lãnh đạo các quốc gia này đang cân nhắc áp thêm thuế lên doanh nghiệp dầu khí nhằm bù đắp thâm hụt ngân sách quốc gia. Trong khi đó, nhà đầu tư muốn các công ty dầu lửa trả cổ tức nhiều hơn sau nhiều năm bết bát, và cũng không muốn doanh nghiệp đầu tư vào các mỏ dầu mới vì lo ngại việc này đi ngược lại xu hướng dịch chuyển sang các nguồn năng lượng sạch.

Tổng thống Mỹ Joe Biden đã cáo buộc các công ty dầu lửa “trục lợi” từ cuộc chiến tranh ở Ukraine và cảnh báo thúc đẩy dự luật mới để đánh thuế thêm trừ phi các công ty này có biện pháp để kéo giá bán lẻ xăng dầu xuống. Đây được xem là một vấn đề chủ chốt trong cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ ở Mỹ vào tuần tới.

Tuần trước, hãng dầu lửa Mỹ ExxonMobil báo lãi quý lớn kỷ lục gần 20 tỷ USD. Hai hãng Shell của Anh-Hà Lan và Chevron của Mỹ cũng đã công bố khoản lãi quý lớn thứ nhì trong lịch sử mỗi công ty, ở mức 9,5 tỷ USD và 11,2 tỷ USD đạt được trong quý 3 vừa qua.

Tại Anh, tân thủ tướng Rishi Sunak và Bộ trưởng Bộ Tài chính Jeremy Hunt đang tìm biện pháp tăng cường đánh thuế nhằm vào lợi nhuận vượt trội của các công ty dầu lửa, sau khi Shell và BP công bố kết quả kinh doanh.

Về phần mình, các công ty dầu lửa có vẻ đang nghiêng về phía nhà đầu tư. Thay vì đầu tư vào các mỏ dầu mới để tăng sản lượng dầu như mong muốn của các chính trị gia, họ dùng lợi nhuận khổng lồ để hoàn tiền cho cổ đông, thông qua việc tăng cổ tức hoặc mua lại cổ phiếu.

BP đã cam kết mua lại thêm 2,5 tỷ USD cổ phiếu trong quý 4 năm nay, nâng tổng mức mua cả năm lên hơn 10 tỷ USD. Công ty cho biết sẽ đóng khoảng 2,5 tỷ USD tiền thuế từ hoạt động khai thác dầu trên Biển Bắc trong năm nay, bao gồm khoảng 800 triệu USD tiền thuế mà Chính phủ Anh đánh vào lợi nhuận vượt trội của của doanh nghiệp dầu khí.

Giám đốc tài chính Murry Auchincloss của BP nói với Financial Times rằng “cứ 3 USD chúng tôi kiếm được ở Biển Bắc lại có 2 USD được nộp cho Chính phủ”. Ông nhấn mạnh rằng “đây là một thời điểm rất khó khăn đối với xã hội”.

Mức nộp thuế của BP vượt xa đối thủ đồng hương Shell. Tuần trước, Shell cho biết các khoản đầu tư mới và chi phí hoàn nguyên ở Biển Bắc đồng nghĩa công ty không phải đóng thuế ở Anh trong năm nay, cho dù lợi nhuận toàn cầu của công ty đạt hơn 30 tỷ USD trong 9 tháng đầu năm nay. Dù vậy, CEO Ben van Beurden của Shell nói rằng ngành dầu lửa nên chuẩn bị sẵn sàng cho việc đóng thuế nhiều hơn.