Đầu tư trực tiếp từ nước ngoài (FDI) là một trong những yếu tố quan trọng nhất thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của Việt Nam trong thập kỷ qua. Việt Nam cũng là nước có lợi thế nhất trong khu vực về dòng vốn FDI kể từ khi cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung nổ ra.

Tuy nhiên, chính sách thuế tối thiểu toàn cầu dự kiến sẽ áp dụng từ ngày 1/1/2024, với quy định doanh nghiệp có doanh thu từ 850 triệu EUR trở lên sẽ chịu mức thuế suất tối thiểu 15%, đang dấy lên lo ngại Việt Nam có thể mất đi lợi thế cạnh tranh trong việc thu hút dòng vốn FDI do cạnh tranh với Ấn Độ, Malaysia và/hoặc Indonesia.

VẪN HƯỞNG LỢI TỪ CÁC KHOẢN ĐẦU TƯ FDI

Trong báo cáo mới nhất với chủ đề "Dòng vốn FDI vào Việt Nam tiếp tục duy trì ổn định", ông Michael Kokalari, Chuyên gia Kinh tế trưởng của VinaCapital nhận định: “Việt Nam sẽ tiếp tục là điểm đến hàng đầu cho FDI, đặc biệt là từ các công ty đa quốc gia đang tìm cách sản xuất để xuất khẩu và tìm kiếm một cơ sở sản xuất thay thế hoặc bổ sung cho Trung Quốc trong tương lai gần".

Lý giải thích cho nhận định này, ông Michael Kokalari cho rằng, Việt Nam đang theo đuổi “Mô hình phát triển Đông Á” - cách tiếp cận mà các nền kinh tế được ví như “Con hổ của châu Á” đã vận dụng để trở nên giàu có.

Chiến lược tăng trưởng kinh tế này tập trung vào việc sản xuất các sản phẩm xuất khẩu sang Mỹ và các nước phát triển khác. Phần lớn các công ty đa quốc gia đầu tư vào Việt Nam đều đang đóng góp vào nỗ lực đó Gần như tất cả các sản phẩm được sản xuất tại Việt Nam đều nhằm mục đích xuất khẩu, đặc biệt là sang Mỹ - một trong những thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam (chiếm hơn 1/4 kim ngạch xuất khẩu).

Chuyến thăm Ấn Độ của Tim Cook vào tháng 4 vừa qua đã làm dấy lên “thuyết âm mưu” về ý định của Apple và những công ty khác sẽ xây dựng các nhà máy mới tại Ấn Độ. Thế nhưng, chuyên gia VinaCapital cho rằng Ấn Độ chưa phải là mối đe doạ với dòng vốn FDI vào Việt Nam cho tới thời điểm hiện tại do đầu tư vào Ấn Độ chủ yếu để sản xuất cho thị trường nội địa đang phát triển nhanh chóng.

Trong số 7 triệu chiếc điện thoại được tiêu thụ tại Ấn Độ trong năm 2022, có 6,5 triệu chiếc được sản xuất trong nước, còn lại vẫn phải nhập khẩu để đáp ứng nhu cầu. Trong khi đó, Việt Nam được coi là cơ sở sản xuất để xuất khẩu.

Với dòng vốn FDI vào Malaysia và Indonesia đã tăng mạnh trong hai năm qua, trong khi nguồn vốn FDI đăng ký của Việt Nam gần như không tăng đáng kể, VinaCapital giải thích rằng những khoản đầu tư vào Malaysia và Indonesia chủ yếu nhằm thúc đẩy sản xuất những sản phẩm mà Việt Nam không sản xuất, bao gồm cả pin ô tô điện (EV).

Cũng theo Michael Kokalari, Việt Nam đã thu hút được nhiều hơn so với tỷ trọng vốn FDI “hợp lý” kể từ khi cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung nổ ra vào năm 2018, vì vậy một số đối thủ cạnh tranh của Việt Nam trong khu vực về dòng vốn FDI hiện đang “bắt đầu nắm bắt" các khoản đầu tư sau khi đã tụt hậu so với Việt Nam trong những năm gần đây. Nhưng có khả năng trong những năm tới đây, Việt Nam vẫn sẽ tiếp tục hưởng lợi từ các khoản đầu tư FDI được thúc đẩy bởi chiến lược “Trung Quốc + 1”.

DÒNG VỐN FDI VÀO VIỆT NAM TIẾP TỤC ỔN ĐỊNH

Về chính sách thuế tối thiểu toàn cầu, báo cáo của VinaCapital cũng cho rằng không nên lo ngại về vấn đề này bởi các công ty FDI đầu tư vào Việt Nam thường được hưởng thuế suất ưu đãi. Những FDI mới có thể được hưởng mức thuế thu nhập doanh nghiệp 0% thời gian đầu, sau đó tăng dần lên 20% trong một thời gian có thể lên đến 10 năm.

Năm 2021, hơn 100 quốc gia (bao gồm cả Việt Nam) đã đồng ý với đề xuất của OECD về việc áp dụng thuế tối thiểu doanh nghiệp toàn cầu (GMT) 15% từ năm 2023 đối với những doanh nghiệp có thu nhập hợp nhất trên 850 triệu USD. Việc thực hiện thỏa thuận này sau đó đã bị trì hoãn đến năm 2024 và vẫn chưa rõ là Mỹ, Trung Quốc và Ấn Độ có tham gia vào kế hoạch này không.

Việt Nam đang chuẩn bị triển khai cơ chế thuế tối thiểu vào năm 2024 và khoảng 70 công ty ở Việt Nam có thể bị tăng thuế suất nếu cơ chế thuế mới được áp dụng. Một số thị trường mới nổi trong khu vực được cho là đang nghiên cứu các hỗ trợ thay thế, trong đó một số khoản thu thuế bổ sung sẽ được chuyển vào "quỹ hỗ trợ kinh doanh" để trợ cấp một số chi phí sản xuất của các công ty đó (như trợ giá điện, hỗ trợ chi phí xây dựng nhà máy mới, hỗ trợ nhà ở cho công nhân,...), nhằm bù đắp gánh nặng từ việc đóng thuế ở mức cao hơn của các công ty.

Tuy vậy, dẫn khảo sát của Ngân hàng Thế giới và các tổ chức khác, đại diện VinaCapital cho biết, thuế suất thấp không phải là yếu tố quan trọng nhất trong quyết định của công ty về địa điểm đầu tư cho nhà máy mới. Các yếu tố khác như ổn định chính trị, môi trường kinh doanh thuận lợi, lực lượng lao động (chất lượng & tiền lương) và cơ sở hạ tầng đóng vai trò quan trọng hơn.

“Thuế suất tối thiểu toàn cầu khó có khả năng cản trở dòng vốn FDI của Việt Nam do thực tế là các ưu đãi về thuế không phải là điểm thu hút chính để thành lập nhà máy ở Việt Nam. Hơn nữa, khả năng Việt Nam sẽ có những giải pháp thay thế cho thuế suất tối thiểu toàn cầu khi cơ chế này được triển khai”, ông Michael Kokalari nhận định.

Vì những lý do này và những lý do khác, VinaCapital hoàn toàn tin tưởng rằng Việt Nam sẽ tiếp tục là điểm đến hàng đầu cho FDI, đặc biệt là từ các công ty đa quốc gia đang tìm cách sản xuất để xuất khẩu và tìm kiếm một cơ sở sản xuất thay thế và/hoặc bổ sung cho Trung Quốc trong tương lai gần.