Gần đây, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã thẩm định và đưa hai di sản văn hóa phi vật thể của Lào Cai vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đáng chú ý, trong đó có loại hình thuộc nhóm ẩm thực đầu tiên của tỉnh: “Tri thức dân gian chế biến cá nướng, vịt bầu lam và rượu men lá của người Tày xã Nghĩa Đô”.

Nằm bên dòng Nặm Luông, xã Nghĩa Đô là nơi cư trú của cộng đồng người Tày tại Lào Cai – một vùng đất lưu giữ đậm nét văn hóa truyền thống từ ẩm thực đến các nghề thủ công.

Trước đó, vào tháng 4/2025, nghề đan lát truyền thống của người Tày Nghĩa Đô cũng đã được ghi danh trong danh mục quốc gia, khẳng định thêm giá trị văn hóa độc đáo của vùng đất này.

DI SẢN VĂN HOÁ TÀY ĐẶC BIỆT

Theo ông Dương Tuấn Nghĩa, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai, ẩm thực ở Nghĩa Đô được đánh giá cao bởi sự độc đáo đến từ nguyên liệu, quy trình, cách thức làm ra món ăn, nguyên tắc khi thưởng thức trên mâm... “Ẩm thực nơi đây là tập hợp của nhiều yếu tố từ thổ nhưỡng, nguồn nước, khí hậu để tạo nên hương vị riêng của địa phương”, ông Nghĩa cho biết.

Từ tập quán canh tác nương rẫy và cuộc sống gắn liền với rừng núi cao, đồng bào Tày – vốn thường xuyên phải di chuyển – đã sáng tạo nên một cách nấu ăn rất riêng: sử dụng ống tre, ống nứa thay cho nồi, xoong.

Cũng từ đó, những món ăn đặc trưng mang tên “lam” ra đời, như cơm lam, cá suối lam, rau rừng lam… Điểm chung của các món lam là hương vị đậm đà, giữ được độ ẩm và thơm nức mùi tre nứa.

Tại Nghĩa Đô, nhiều món ăn được chế biến từ nguyên liệu sẵn có tại địa phương, trong đó nổi bật là món “vịt bầu lam”. Dù dân dã, món ăn này vẫn tuân thủ triết lý âm dương – ngũ hành trong ẩm thực truyền thống: thịt vịt được lọc và chặt (Kim), nấu trong ống tre (Mộc), dùng nước suối hoặc nước có sẵn trong ống tre (Thủy), nấu bằng lửa nhỏ (Hỏa), trên nền đất giữa núi rừng (Thổ).

Không chỉ hấp dẫn bởi nét ẩm thực truyền thống, các nghề thủ công của người Tày ở Nghĩa Đô, đặc biệt là kỹ thuật đan lát, cũng phản ánh sự tỉ mỉ, khéo léo và óc thẩm mỹ tinh tế. Từ khâu lựa chọn nguyên liệu, vót nan, định hình khung cho đến kỹ thuật nhuộm màu, hong dẻo – tất cả đều đòi hỏi sự kiên nhẫn và kỹ năng cao. 

Bà Nguyễn Thị San, Chủ nhiệm Hợp tác xã Bảo tồn và Phát huy nghề truyền thống Nghĩa Đô, chia sẻ: ngoài những chất liệu quen thuộc như giang, nứa, mây hay vầu, người thợ nơi đây còn sử dụng cả nan cật từ cành cọ – một nguyên liệu độc đáo – để tạo nên những sản phẩm đan lát vừa đẹp mắt vừa mang dấu ấn riêng.

PHÁT TRIỂN DU LỊCH TỪ DI SẢN VĂN HÓA

Những di sản văn hóa phi vật thể của Lào Cai – kho tàng tri thức và văn hóa dân gian đặc sắc của đồng bào các dân tộc – đang được chính người dân địa phương gìn giữ, trao truyền qua nhiều thế hệ. Đây cũng chính là nguồn tài nguyên du lịch độc đáo, góp phần tạo nên sức hấp dẫn riêng cho vùng đất này. 

Trong đó, xã Nghĩa Đô ngày càng được biết đến như một điểm sáng trên bản đồ du lịch Lào Cai, là hình mẫu tiêu biểu cho phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống. Năm 2023, Nghĩa Đô đón khoảng 21.000 lượt khách, thu về 12,6 tỷ đồng từ hoạt động du lịch; sang năm 2024, lượng khách tăng lên 25.000 lượt, doanh thu từ du lịch cộng đồng ước đạt 15 tỷ đồng. 

Ông Đỗ Văn Lưu, Chủ tịch UBND xã Nghĩa Đô cho biết địa phương lấy văn hóa dân tộc Tày là cốt lõi để phát triển dịch vụ du lịch. Thời gian tới, xã tiếp tục vừa bảo tồn vừa phát triển văn hóa và các dịch vụ du lịch bền vững để củng cố thương hiệu của du lịch cộng đồng Nghĩa Đô; đồng thời tạo sinh kế, tăng thu nhập cho người dân.

Không chỉ sở hữu cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp suốt bốn mùa, Lào Cai còn ghi dấu ấn với bản sắc văn hóa đa dạng, giàu trải nghiệm – yếu tố ngày càng thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước. Trong 6 tháng đầu năm 2025, tỉnh đã đón trên 7,3 triệu lượt khách du lịch, trong đó có hơn 718.000 lượt khách quốc tế; tổng doanh thu từ du lịch đạt hơn 21.000 tỷ đồng.

Với đà tăng trưởng này, Lào Cai đặt mục tiêu trong năm 2025 sẽ đón khoảng 12,3 triệu lượt khách, mang lại doanh thu ước đạt 46.705 tỷ đồng. Tầm nhìn đến năm 2030, địa phương kỳ vọng sẽ thu hút khoảng 16,5 triệu lượt khách, doanh thu đạt gần 74.800 tỷ đồng – từng bước đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp quan trọng vào tăng trưởng GRDP của tỉnh.

Để khai thác hiệu quả sức mạnh văn hóa trong phát triển du lịch, biến di sản thành tài sản, theo ông Dương Tuấn Nghĩa, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai, cần sự vào cuộc bền bỉ, sáng tạo và chung tay đồng thuận của chính quyền và người dân.

Mỗi di sản đều mang trong mình những câu chuyện hấp dẫn thể hiện nét đẹp văn hóa các tộc người. Do đó, bên cạnh việc gìn giữ di sản cần tăng cường công tác quảng bá, để mỗi người cùng hiểu - cùng yêu - cùng bảo tồn những di sản đa dạng trong đời sống hiện nay.

Việc hợp nhất hai tỉnh Lào Cai và Yên Bái thành một đơn vị hành chính mới không chỉ là bước đi về tổ chức bộ máy, mà còn là cú hích chiến lược cho quá trình “tái cơ cấu không gian phát triển” ở tầm vùng. Trong bức tranh mới ấy, du lịch được xác định là ngành kinh tế mũi nhọn – một trong những trụ cột quan trọng thúc đẩy tăng trưởng xanh, bảo tồn di sản văn hóa và xây dựng sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương.

Với nền tảng văn hóa đặc sắc như di sản Tày ở Nghĩa Đô, Lào Cai đang từng bước khẳng định vị thế là điểm đến du lịch văn hóa hàng đầu của khu vực trung du và miền núi phía Bắc.