Bộ tiêu chí đánh giá, phân hạng sản phẩm chương trình mỗi xã một sản phẩm (Bộ tiêu chí OCOP) được Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 21/8/2019 tại Quyết định số 1048/QĐ-TTg, đến nay sau gần 4 năm thực thi đã bộc lộ nhiều điểm yếu, hạn chế.

BỘC LỘ NHIỀU ĐIỂM HẠN CHẾ

Theo Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương, đến ngày 31/12/2022, cả nước đã có 63/63 tỉnh, thành phố triển khai áp dụng bộ tiêu chí để đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP. Có 8.689 sản phẩm OCOP (65,5% sản phẩm 3 sao; 33,6% sản phẩm 4 sao; 0,7% sản phẩm tiềm năng 5 sao và 0,2 % sản phẩm 5 sao) của 4.479 chủ thể OCOP được đánh giá, phân hạng đạt 3 sao trở lên.

Tại Hội nghị thông tin báo chí về "Bộ tiêu chí và quy trình đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP" theo Quyết định số 148/QĐ-TTg ngày 24/2/2023 của Thủ tướng Chính phủ do Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương tổ chức ngày 8/3/2023, ông Đào Đức Huấn - Trưởng phòng Quản lý Chương trình mỗi xã một sản phẩm OCOP (Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương), cho biết trong quá trình triển khai, Bộ tiêu chí OCOP năm 2019 đã bộc lộ một số tồn tại, hạn chế.

Cụ thể, Bộ tiêu chí sản phẩm OCOP chưa bao hàm đầy đủ các sản phẩm theo 6 nhóm theo Quyết định số 490/QĐ-TTg ngày 7/5/2018 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình mỗi xã một sản phẩm giai đoạn 2018 – 2020. Một số sản phẩm chưa được đưa vào phân nhóm và có phiếu đánh giá như: tổ yến, các sản phẩm từ tổ yến, tinh dầu… 

Bên cạnh đó, một số tiêu chí chưa phản ánh đầy đủ những vấn đề cần quan tâm, đề cập gắn với định hướng, tiếp cận của sản phẩm OCOP, khó thực hiện trong quá trình triển khai như nguồn nguyên liệu đối với sản phẩm tươi sống thực chất phải là nguồn gốc sản phẩm…

Cơ cấu điểm của một số tiêu chí chưa phù hợp với định hướng và yêu cầu của Chương trình OCOP theo hướng phát huy nội lực, giá trị gia tăng và phát triển kinh tế cộng đồng nông thôn.

Theo ông Huấn, thời gian qua, quá trình tổ chức đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP chưa thực sự chặt chẽ, một số địa phương còn dễ dãi trong quá trình đánh giá ở một số tiêu chí. Việc thực hiện đánh giá 2 lần chưa được áp dụng triệt để… 

Trên cơ sở đó, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã tham mưu, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 148/QĐ-TTg ngày 24/2/2023 ban hành bộ tiêu chí và quy trình đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP, thay thế Quyết định số 1048/QĐ-TTg ngày 21/8/2019.

NÂNG CAO GIÁ TRỊ, KHẲNG ĐỊNH TÍNH ĐẶC TRƯNG CỦA SẢN PHẨM OCOP

Nói về những điểm mới trong Quyết định số 148/QĐ-TTg, ông Huấn cho biết Bộ tiêu chí mới Cơ bản giữ 26 bộ sản phẩm như Quyết định số 1048/QĐ-TTg, tuy nhiên, thay đổi các bộ sản phẩm để bám sát vào 6 nhóm sản phẩm OCOP tại Quyết định số 919/QĐ-TTg ngày 1/8/2022 của Thủ tướng Chính phủ.

Cụ thể, bổ sung thêm 3 bộ sản phẩm thuộc nhóm sản phẩm sinh vật cảnh gồm hoa, cây cảnh và động vật cảnh; gộp nhóm sản phẩm về sản phẩm lưu niệm, nội thất, trang trí thành bộ sản phẩm thủ công mỹ nghệ; bổ sung một số sản phẩm chưa được quy định tại Quyết định số 1048/QĐ-TTg vào bộ sản phẩm như mật ong, tinh dầu…

Bộ tiêu chí mới giữ nguyên cấu trúc của bộ tiêu chí đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP với 3 phần (sản phẩm và sức mạnh cộng đồng; khả năng tiếp thị; chất lượng sản phẩm). Tuy nhiên, điều chỉnh lại cơ cấu điểm giữa 3 phần: sản phẩm và sức mạnh cộng đồng 40 điểm; khả năng tiếp thị 25 điểm và chất lượng sản phẩm 35 điểm.

Về nội hàm nội dung của các tiêu chí, đối với sản phẩm tươi sống thì tiêu chí thể hiện là nguồn gốc sản phẩm (thay vì nguyên liệu). Liên kết chuỗi sản xuất được quy định theo khối lượng đầu vào/nguyên liệu đầu vào. Làm rõ yêu cầu về nguồn gốc, ý tưởng sản phẩm theo hướng đặc trưng, nổi trội, bản sắc, trí tuệ địa phương; yêu cầu về bao bì, ghi nhãn hàng hóa…

Trong Bộ tiêu chí mới, đã nâng cao điểm số đánh giá thể hiện về chất lượng sản phẩm, đặc biệt là nâng cao giá trị văn hóa, câu chuyện sản phẩm, bao bì sản phẩm trong bộ tiêu chí.

Cụ thể, nguồn gốc ý tưởng sản phẩm (tăng từ 3 lên 5 điểm); trí tuệ/bản sắc địa phương (tăng từ 3 lên 5 điểm); phong cách, ghi nhãn hàng hóa (tăng từ 2 lên 3 điểm). Điều chỉnh nâng cao điểm số đánh giá về vai trò và sức mạnh của cộng đồng như: Sử dụng nguyên liệu địa phương (tăng từ 3 lên 5 điểm); liên kết sản xuất (tăng từ 2 lên 3 điểm); sử dụng lao động địa phương (tăng từ 1 lên 3 điểm),…

Trong Quyết định mới, đã bổ sung một số tiêu chí nhằm nâng cao chất lượng, giá trị và khai thác các giá trị văn hóa của sản phẩm OCOP; khuyến khích sự tham gia của phụ nữ, đồng bào dân tộc thiểu số như: sở hữu trí tuệ; tài liệu hướng dẫn sử dụng sản phẩm; điểm khuyến khích cho chủ thể là nữ/đồng bào dân tộc thiểu số…

Theo quy trình đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP mới, hồ sơ đăng ký đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP được sửa đổi theo hướng giảm bớt các biểu mẫu như: phiếu đăng ký sản phẩm tham gia chương trình; phương án sản xuất kinh doanh…

Đồng thời, bổ sung “báo cáo tự đánh giá của chủ thể” nhằm mục tiêu giúp chủ thể phân tích, đánh giá và xác định được điểm mạnh, điểm yếu của sản phẩm, đồng thời, thể hiện được các nội dung đánh giá của chủ thể theo tiêu chí; làm căn cứ để Hội đồng đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP các cấp có cơ sở để xem xét, đánh giá.

Chính phủ phân cấp cho UBND cấp huyện đánh giá và công nhận sản phẩm OCOP đạt 3 sao; UBND cấp tỉnh đánh giá và công nhận sản phẩm OCOP đạt 4 sao; Trung ương đánh giá và công nhận sản phẩm OCOP đạt 5 sao (OCOP cấp quốc gia). Cùng với đó, bổ sung vai trò, nhiệm vụ của Tổ tư vấn hội đồng để giúp việc hội đồng trong hoạt động đánh giá, phân hạng sản phẩm

Ông Phương Đình Anh, Phó Chánh Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương nhận định, việc phân cấp sẽ giúp định vị và phân cấp rõ ràng hơn về sản phẩm OCOP, giúp người tiêu dùng hiểu và nắm rõ hơn về đặc điểm của sản phẩm. Bên cạnh đó, nâng cao vai trò, trách nhiệm và sự chủ động của cấp huyện trong việc hỗ trợ phát triển sản phẩm và tổ chức kiểm tra, giám sát sản phẩm OCOP. Đồng thời, giảm tải khối lượng công việc cho Hội đồng đánh giá, phân hạng sản phẩm cấp tỉnh.

"Đối với các chủ thể, việc phân cấp giúp nâng cao năng lực hỗ trợ các chủ thể của cán bộ quản lý OCOP cấp huyện, xã; tạo động lực để các chủ thể OCOP phát triển và hoàn thiện sản phẩm sau khi được đánh giá, phân hạng, thúc đẩy động lực phấn đấu sản phẩm được đánh giá ở sao cao hơn", ông Phương Đình Anh nhấn mạnh.