Ông Giorgio Aliberti, Đại sứ EU tại Việt Nam cho rằng, Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA) chính thức có hiệu lực từ ngày 1/8/2020 đã tác động đáng kể đến thương mại song phương hai bên. Những tháng đầu năm, xuất khẩu của Việt Nam có xu hướng suy giảm, nhưng sau gần 4 tháng thực hiện EVFTA xuất khẩu của Việt Nam sang EU tăng 4%, nhập khẩu tăng trên 11%, đặc biệt có một số nhóm hàng Việt Nam đã vận dụng tốt các ưu đãi như thuỷ hải sản, đồ nhựa, giày dép...

BỐN THÁNG TĂNG TRƯỞNG ĐÁNG GHI NHẬN

Thuỷ sản được đánh giá là một trong 3 ngành hàng tận dụng tốt EVFTA ngay từ khi hiệp định chính thức có hiệu lực. Chia sẻ tại hội thảo bàn tròn về "EVFTA: Thành công bước đầu và cơ hội trong tương lai" ông Nguyễn Hoài Nam, Phó Tổng thư ký VASEP cho biết, suốt 7 tháng đầu năm 2020, xuất khẩu thuỷ sản giảm liên tục 2 con số từ 17-26%, chưa bao giờ giảm thê thảm như vậy. Tuy nhiên, đến tháng 8 kim ngạch XK thuỷ sản sang EU bắt đầu tăng 1%, tháng 9 tăng 19%, tháng 10 tăng 20%, tháng 11 tăng 30%, tháng 12 dự tính tăng 15%.

Ông Nam cho rằng, có được các con số nhảy vọt như vậy là do tác động chính từ EVFTA khi doanh nghiệp cả hai phía đều có lợi. Ấn tượng hơn, tôm là mặt hàng được tiêu dùng nhiều nhất tại EU, trong khi trên thế giới chỉ có khoảng 6 quốc gia có năng lực cung cấp tôm cho toàn cầu. Tháng 8 kim ngạch xuất khẩu tôm của Việt Nam sang EU tăng 16%, tháng 9 tăng lên 30%, tháng 10 vượt lên 41%, tháng 11 tăng 40%, tháng 12 ước tính tăng khoảng 30%.

"Những con số này đã duy trì kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản sang EU là 1 tỷ USD, giảm chút xíu 2% so với năm ngoái", ông Nam nhận xét. Một điểm ấn tượng khác khi EVFTA được thực thi, theo bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và hội nhập thuộc Phòng Thương mại – công nghiệp Việt Nam (VCCI), để tận dụng được hiệp định, doanh nghiệp phải biết cơ hội nằm ở đâu, như thế nào và cách thức hỗ trợ để tận dụng cơ hội đó... Kết quả khảo sát gần đây của VCCI với doanh nghiệp về hiểu biết của họ với các FTA mà Việt Nam đã tham gia, cho thấy, các doanh nghiệp hiểu về EVFTA nhiều nhất. Con số này càng khẳng định chính xác khi kim ngạch xuất khẩu của các doanh nghiệp Việt Nam sang EU tăng lên chỉ sau 4 tháng hiệp định này được thực hiện. Các doanh nghiệp đã tận dụng được cơ hội thuế quan rất tốt và đang tăng dần.

Tháng đầu tiên (tháng 8/2020 khi EVFTA có hiệu lực) chỉ có hơn 7% kim ngạch xuất khẩu tận dụng được ưu đãi thuế quan. Song, đến tháng thứ 2 tăng gần 9%, tháng thứ 3 tăng 15%... nếu tính trung bình 4 tháng con số này vào khoảng 12%. Trong khi đó, với rất nhiều FTA khác, năm đầu tiên tỷ lệ tận dụng cả năm chỉ là 2-3%, nhiều nhất là 8-9%. Nhưng với EVFTA thì ngược lại.

Bà Trang cho biết một tín hiệu đáng mừng khác. Trong kết quả điều tra của VCCI khi đánh giá về mức độ kỳ vọng của doanh nghiệp với hiệp định, thì EVFTA có tỷ lệ các doanh nghiệp kỳ vọng có tác động tương đối tích cực và rất tích cực là cao nhất trong các hiệp định. Còn tỷ lệ lo lắng của DN về EVFTA chỉ thấp hơn CPTPP và ngang bằng với FTA Asean - Trung Quốc và cao hơn tất cả các hiệp định còn lại.

Một trong những nguyên nhân khiến doanh nghiệp lo lắng, theo bà Trang đó là các yêu cầu về phát triển bền vững, quy tắc xuất xứ, thể chế, những yêu cầu khi xuất khẩu và đầu tư sang EU. Tuy nhiên, từ những lo lắng của doanh nghiệp, đại diện VCCI lại nhìn thấy lợi ích từ chính những yêu cầu về tiêu chuẩn, thể chế. Bởi vì doanh nghiệp phải đáp ứng yêu cầu cao hơn, chi phí tuân thủ cao. Nếu doanh nghiệp thực hiện tốt thì không chỉ xuất khẩu được hàng hóa sang EU mà còn xuất đi các thị trường khác có tiêu chuẩn cao hơn. "Đây là cơ hội cực kỳ lớn mở ra cho doanh nghiệp. Chính những yêu cầu này lại là nền tảng để doanh nghiệp Việt tiếp nhận được các nguồn vốn đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực công nghệ cao. Ngay cả với doanh nghiệp chưa nghĩ đến điều này, thì yêu cầu của hiệp định lại là động lực để họ phát triển bền vững vì lợi ích của chính mình", bà Trang nhấn mạnh.

DOANH NGHIỆP CẦN ĐƯỢC HỖ TRỢ NHIỀU HƠN

Dù đã đạt được kết quả bước đầu, nhưng theo ông Lương Hoàng Thái, Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương, với hiệp định EVFTA, chúng ta cần những chính sách dài hạn hơn. Đại diện VASEP cho rằng, ngoài các cơ hội có được thì những ràng buộc khi cam kết về môi trường, lao động, an toàn thực phẩm, các loại chứng nhận, truy xuất nguồn gốc... đòi hỏi doanh nghiệp phải đạt được. 

Không phải một sớm một chiều ngành thuỷ sản tăng trưởng một cách nhanh chóng như vậy, nhưng cơ hội trước mắt là thúc đẩy ngành nỗ lực nhiều hơn. Đồng thời, cần sự nỗ lực hơn của Chính phủ trong vấn đề nội luật hóa, cải cách hành chính để cộng đồng doanh nghiệp có sân chơi rộng hơn, có sức mạnh cạnh tranh hơn. "Chúng tôi luôn nỗ lực nhưng cũng mong muốn có được nhiều hỗ trợ từ EU, đó là dòng đầu tư về máy móc, thiết bị châu Âu phục vụ chế biến thuỷ sản... tạo giá trị gia tăng cho ngành", ông Nam bổ sung.

Còn theo bà Trang, doanh nghiệp Việt Nam đang và rất cần nhiều sự hỗ trợ hơn nữa từ mọi cơ quan quản lý, tổ chức, đơn vị nước ngoài. Ngoài hỗ trợ cung cấp thông tin tuyên truyền để doanh nghiệp hiểu về cam kết trong hiệp định, VCCI dự tính có những phân tích sâu hơn cho từng ngành hàng, từng lĩnh vực thông qua sự phối hợp với các hiệp hội ngành hàng. Bà Trang mong muốn có sự hỗ trợ từ phía EU cho hoạt động này. VCCI đã có đường dây dây nóng giải đáp hỗ trợ cho các doanh nghiệp (kể cả doanh nghiệp nước ngoài). 

Tuy nhiên, bà Trang cho rằng, câu hỏi của doanh nghiệp thật "muôn hình vạn trạng" nên nhiều vấn đề cần sự hỗ trợ của các cơ quan nhà nước. Hơn nữa, VCCI đang kêu gọi nguồn lực để thiết lập một hệ thống kết nối các chuyên gia trong các lĩnh vực khác nhau để tư vấn tốt hơn, sâu hơn, cụ thể hơn cho doanh nghiệp. Phát triển bền vững là lợi ích lâu dài cho doanh nghiệp cũng như cho nền kinh tế hai bên. Thực hiện EVFTA là phải nhìn cao hơn, xa hơn năng lực thực tế, hướng tới cái tốt hơn, nhưng đây là nhiệm vụ cực kỳ khó khăn.

 Một mặt, VCCI thúc đẩy doanh nghiệp thực hiện tốt các cam kết, nhưng mặt khác cũng mong muốn sự phối hợp theo sát của EU trong thực hiện các cam kết này của Việt Nam, nhất là sự hỗ trợ cũng như thấu hiểu lẫn nhau. Bởi vấn đề phát triển bền vững không thể làm ngày một ngày hai. Việc ban hành một quy định của Nhà nước không khó, nhưng việc đảm bảo có thực hiện được quy định đó không lại khó hơn nhiều. Để tiến tới phát triển bền vững như trong cam kết EVFTA rất cần sự nỗ lực từ Chính phủ Việt Nam và EU cũng như cộng đồng doanh nghiệp.

Cùng quan điểm với bà Trang, ông Ywert Visser, Phó Chủ tịch EuroCham tại Việt Nam cho biết, tổ chức này liên tục nhận được các yêu cầu của doanh nghiệp EU tìm hiểu về Việt Nam. Các nhà đầu tư quan tâm tới các quy định pháp lý, thủ tục pháp lý nên thời gian tới trọng tâm của EuroCham là phổ biến hiệp định này để các doanh nghiệp biết được, đặc biệt để các doanh nghiệp nhỏ và vừa nắm bắt được cơ hội hiệp định mang lại. 

"Khi đi làm việc ở nhiều địa phương của Việt Nam, chúng tôi thấy còn những câu hỏi như về các quy định để xuất khẩu sang EU. Đã có những thủ tục được đơn giản hóa. Nhưng vấn đề tuyên truyền về hiệp định và có đường dây nóng hỗ trợ doanh nghiệp là cần thiết. Đây cũng là vấn đề mà EuroCham sẽ làm trong thời gian tới", ông Ywert Visser khẳng định, đồng thời cho rằng, phát triển bền vững là chương đặc biệt của hiệp định này mà không có trong các FTA khác. Do đó, thời gian tới hai bên cần chú trọng nhiều hơn về vấn đề phát triển bền vững, giải quyết những vướng mắc để hoạt động thương mại mang tính bền vững hơn.