Góp ý sửa Hiến pháp: Băn khoăn cụm từ các tổ chức chính trị xã hội “trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam"

Ngày 20/5/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) tổ chức hội thảo góp ý dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 và dự thảo Luật Khoa học công nghệ và Đổi mới sáng tạo.

Hiện nay, dự thảo Nghị quyết và dự thảo Luật đang được Quốc hội thảo luận, xem xét quyết định thông qua. Dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 cũng đang được tổ chức lấy ý kiến nhân dân các ngành, các cấp.

Phát biểu khai mạc hội thảo, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và kỹ thuật Việt Nam Phan Xuân Dũng cho biết tại Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, Trung ương đã ban hành Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 12/4/2025. Theo đó, Trung ương thống nhất chủ trương sửa đổi, bổ sung Hiến pháp để phục vụ việc sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị.

Ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia với yêu cầu: khẩn trương sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện đồng bộ các quy định pháp luật về khoa học, công nghệ

Thực hiện chủ trương của Đảng, tại Kỳ họp thứ 9 đang diễn ra, Quốc hội xem xét, cho ý kiến và theo kế hoạch sẽ thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 và Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Việc xây dựng Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, bên cạnh việc thể chế hóa đầy đủ, kịp thời đường lối, chủ trương của Đảng về Khoa học công nghệ và Đổi mới sáng tạo tại Nghị quyết số 57-NQ/TW, Luật còn tạo hành lang pháp lý để Khoa học công nghệ và Đổi mới sáng tạo đóng góp vào nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, góp phần phát triển kinh tế- xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.

BĂN KHOĂN CỤM TỪ "TRỰC THUỘC"

Tại hội thảo, các đại biểu nhất trí tán thành sự cần thiết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 và khẳng định đây là việc hệ trọng của quốc gia. Do vậy, Trung ương và Quốc hội đã đặt ra yêu cầu thảo luận dân chủ và lấy ý kiến rộng rãi trong toàn dân, tạo sự đồng thuận xã hội.

Bà Bùi Kim Tuyến, Trưởng ban Tư vấn, phản biện (Liên hiệp hội Việt Nam), cho biết Dự thảo sửa đổi, bổ sung 8 điều của Hiến pháp, trong đó, tập trung vào hai nội dung chính: (i) liên quan đến Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị- xã hội; (ii) liên quan đến đơn vị hành chính.

Các nội dung dự kiến sửa đổi, gắn liền với việc tiếp tục triển khai việc đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn mạnh, hoạt động hiệu lực, hiệu quả theo tinh thần chỉ đạo của Ban Chấp hành Trung ương, thống nhất về chủ trương sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập cấp xã và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp; sắp xếp các tổ chức chính trị- xã hội, các hội quần chúng được Đảng và Nhà nước giao nhiệm vụ vào Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân.

Liên hiệp Hội Việt Nam hoàn toàn tán thành với sự cần thiết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 để phục vụ việc sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị.

Góp ý vào các nội dung cụ thể, bà Tuyến cho biết một trong những điểm được nhiều trí thức trong Liên Hiệp hội góp ý là việc bổ sung nội dung 5 tổ chức (Công đoàn Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội Cựu chiến binh Việt Nam) là các tổ chức chính trị xã hội "trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam".

Một số ý kiến cho rằng nên cân nhắc khi sử dụng cụm từ "trực thuộc" bởi điều này có thể chưa phù hợp với bản chất của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là "tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của các tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu" quy định tại Khoản 1 Điều này.

Do đó có thể cân nhắc nghiên cứu một cụm từ khác thích hợp hơn mà vẫn thể hiện được vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của Mặt trận Tổ quốc, như cụm từ: "là thành viên nòng cốt". Đây là vấn đề nhận được sự quan tâm, đóng góp ý kiến của các chuyên gia tại hội thảo.

ĐỀ NGHỊ GIỮ LẠI QUYỀN CHẤT VẤN VỚI CHÁNH ÁN TÒA ÁN NHÂN DÂN, VIỆN TRƯỞNG VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN

Góp ý kiến, TS.Phạm Văn Tân, nguyên Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Liên hiệp hội, đồng tình với việc sửa đổi, bổ sung một số điều quy định trong Hiến pháp là cần thiết để thực hiện Đề án sắp xếp tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp,

Tại điểm 1, Điều 110 ghi: “các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam Việt Nam gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương”.

Theo ông Tân, thực tế trong Đề án sắp xếp tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp đã nêu rõ việc bỏ cấp huyện. Các đơn vị hành chính gồm cấp tỉnh và cấp xã. Trong trường hợp đặc biệt, nhất là đối với các vùng hải đảo thì có thêm các đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt.

Vì vậy, cần quy định rõ nội dung này, cụ thể: “Các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và các đơn vị hành chính cấp xã, phường và trong trường hợp đặc biệt có thêm các đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt trực thuộc tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương”.

Bên cạnh đó, theo ông Tân, trong thực tiễn, các tổ chức của tầng lớp (đội ngũ) doanh nhân chưa có tổ chức nào là thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam làm cho tính chất "liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện" của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cũng chưa thật sự hoàn chỉnh. Do đó, cần nghiên cứu, xem xét và bổ sung thêm các quy định cụ thể liên quan đến nội dung này. Vừa qua, Bộ Chính trị cũng đã ban hành nghị quyết về kinh tế tư nhân.

Liên quan đến Khoản 1 Điều 110 của Hiến pháp được sửa đổi, bổ sung như sau: "Các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương", chuyên gia Đặng Đình Luyến cho rằng cần quy định cụ thể về các đơn vị hành chính dưới cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương là các đơn vị hành chính nào để tránh cách hiểu mơ hồ. Ông Luyến cũng cân nhắc nghiên cứu việc ghi tên cụ thể các tổ chức chính trị- xã hội như tại Điều 9 của Hiến pháp.

Các ý kiến cũng kiến nghị vẫn giữ nguyên nội dung HĐND có quyền chất vấn Chánh án Toà án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân".

Về việc chất vấn Chánh án Toà án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân, ông Tân đề nghị xem xét, cân nhắc việc bỏ quy định “Đại biểu Hội đồng nhân dân có quyền chất vấn Chánh án Toà án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân…”. Bởi HĐND cấp dưới, cấp tỉnh hoặc xã là đại biểu của nhân dân nên có quyền chất vấn các cơ quan hành pháp và tư pháp.

Về dự thảo Luật Khoa học công nghệ và Đổi mới sáng tạo, TS.Lê Công Lương, Phó Tổng Thư ký kiêm Trưởng Ban Khoa học và Hợp tác quốc tế (Liên hiệp Hội Việt Nam) nhận xét, dự thảo Luật đã thể hiện đổi mới tư duy lập pháp, cập nhật các quan điểm, đặc biệt là Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Nhiều nội dung mới đã được bổ sung trong dự thảo như khái niệm “hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia”, các cơ chế ưu đãi cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, tổ chức trung gian, các định chế tài chính, tài sản trí tuệ… nhưng vẫn có một số điểm chưa rõ ràng.

Một trong số đó là việc dự thảo có 4 điều về Tổ chức khoa học và công nghệ nhưng không có điều riêng cho tổ chức khoa học và công nghệ ngoài công lập. Vai trò của các tổ chức như Liên hiệp hội, tổ chức chính trị xã hội nghề nghiệp, các tổ chức được Đảng và Nhà nước giao nhiệm vụ còn thiếu vắng trong các điều của dự thảo luật.

Ngoài ra, ông Lương cũng kiến nghị trong dự thảo luật cần có quy định thể hiện vai trò hoạt động tư vấn phản biện của các tổ chức như Liên hiệp Hội Việt Nam; đồng thời có quy định nội dung chi ngân sách cho hoạt động tư vấn phản biện.