Thị trường chứng khoán Mỹ vừa trải qua nửa đầu năm tồi tệ nhất kể từ thập niên 1970. Có một số yếu tố kết hợp dẫn tới sự sụt giảm này của thị trường, nhưng chung quy đều do lạm phát mà ra.

Bước sang 6 tháng cuối năm, một mối lo mới lại đang phủ bóng lên tâm trí nhà đầu tư ở Phố Wall. Đó là chính sách tiền tệ thắt chặt để chống lạm phát, đặc biệt của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), có thể gây ra một cuộc suy thoái kinh tế trên toàn cầu.

Giá cả sinh hoạt ở Mỹ đang tăng với tốc độ mạnh nhất kể từ đầu thập niên 1980. Tệ hơn, Fed – do ban đầu dự báo rằng lạm phát chỉ là “tạm thời” và dự báo đó của Fed đã được thực tế chứng minh là “sai bét” – đã tỏ ra chậm chạp trong việc phản ứng với sự leo thang của chỉ số giá tiêu dùng (CPI).

Trong bối cảnh như vậy, giới phân tích cho rằng Fed sẽ phải nâng lãi suất quyết liệt trong một thời gian kéo dài để kéo lạm phát về ngưỡng mục tiêu 2%, và bản thân các nhà hoạch định chính sách trong Fed cũng đã thừa nhận điều này. Lập trường chính sách tiền tệ đột ngột chuyển từ siêu nới lỏng sang cực kỳ cứng rắn của Fed đe doạ không chỉ thị trường chứng khoán Mỹ và thế giới, mà còn đặt sự phục hồi kinh tế từ đại dịch Covid-19 vốn còn mong manh vào thế bấp bênh hơn.

6 tháng đầu năm, chỉ số S&P 500 đã giảm hơn 20%. Cùng với đó, giá của nhiều tài sản có độ rủi ro cao hơn như tiền ảo, cổ phiếu mới lên sàn, cho tới một số hàng hoá cơ bản cũng đồng loạt lao dốc.

“Nguyên nhân là lạm phát. Đó là kẻ thù của Fed”, chiến lược gia trưởng Quincy Krosby của LPL Financial phát biểu trong một cuộc trao đổi với hãng tin CNBC. “Chính Fed đã giữ tâm lý cho rằng lạm phát chỉ là ‘tạm thời’ và sẽ tự giảm… Lạm phát thì bắt nguồn một phần từ chính sách siêu nới lỏng của ngân hàng trung ương và chính phủ. Thậm chí, Fed đã bị bất ngờ vì lạm phát chỉ vài ngày trước khi diễn ra cuộc họp mới đây nhất của họ. Đó là lý do vì sao chúng ta rơi vào tình trạng này”.

Một nguyên nhân khác dẫn tới lạm phát, ngoài chính sách nới lỏng, là những nút thắt chuỗi cung ứng mà Fed vẫn nghĩ là sẽ dần giải toả theo thời gian. Khi đại dịch Covid-19 xuống thang, nhu cầu đã vượt quá khả năng cung ứng của các nhà sản xuất và doanh nghiệp vận chuyển. Cuộc chiến tranh Nga-Ukraine khiến tình hình càng thêm phần tồi tệ vì khiến giá năng lượng và thực phẩm lên cao hơn.

Do chậm chạp trong phản ứng ban đầu với lạm phát, Fed giờ đây phải “chạy theo” lạm phát bằng 3 đợt nâng lãi suất liên tiếp, với tổng mức tăng 1,5 điểm phần trăm, từ tháng 3 đến nay. Nhiều nhà phân tích thậm chí còn cho rằng Fed nên tăng lãi suất mạnh hơn thế, cho dù việc nâng lãi suất mạnh tay có thể đẩy kinh tế Mỹ, thậm chí là cả thế giới, rơi vào suy thoái.

Chủ tịch Fed Jerome Powell “cần phải lấy lại thế kiểm soát trong bức tranh lạm phát. Ông ấy hiện đang mất kiểm soát hoàn toàn với lạm phát”, cố vấn kinh tế Mohamed El-Erian của Allianz phát biểu trong một cuộc trao đổi mới đây với CNBC. “Ông ấy phải hành động vì nếu không, ông ấy sẽ ngày càng tụt lại và không thể cán đích”.

Thị trường đang đặt cược vào khả năng Fed nâng lãi suất 0,75 điểm phần trăm trong cuộc họp vào tháng 7, bằng với mức tăng của tháng 6. Theo nhận định của một số chuyên gia, cơ hội hồi phục của thị trường sẽ tuỳ thuộc vào các tín hiệu từ Fed và tiến độ tăng lãi suất của ngân hàng trung ương này trong thời gian tới.

“Tất cả những gì mà thị trường đang mong đợi là những lời đao to búa lớn về lãi suất của Fed giảm bớt xuống. Điều đó sẽ khiến cho thị trường đặt kỳ vọng vào khả năng Fed tạm dừng tăng lãi suất, hoặc chỉ tăng với bước nhảy 0,5 hoặc 0,25 điểm phần trăm, tuỳ thuộc vào việc lạm phát còn cao đến đâu”, bà Krosby phát biểu.

Dữ liệu việc làm tháng 6 của Fed, dự kiến công bố vào ngày thứ Sáu tuần này, được xem là một cơ sở quan trọng để đánh giá khả năng rơi vào suy thoái của kinh tế Mỹ. Phiên ngày thứ Hai (4/7), thị trường tài chính Mỹ đóng cửa nghỉ lễ Quốc khánh.  

Giới chuyên gia dự báo khu vực phi nông nghiệp của Mỹ có thêm 250.000 công việc trong tháng 6 và tỷ lệ thất nghiệp duy trì ở mức 3,6%. Số việc làm mới như vậy giảm nhiều so với con số 390.000 công việc mới trong tháng 5, nhưng vẫn là một con số khả quan.

“Đang có một sự giảm tốc rõ ràng trong nền kinh tế. Những dấu hiệu cảnh báo đã bắt đầu nổi lên và những dấu hiệu đó càng ngấm vào thị trường việc làm, Fed càng phải thận trọng ”, trưởng nghiên cứu kinh tế vĩ mô của AXA Investment Managers, ông David Page, nhận định.

Nhưng mặt khác, nếu số liệu việc làm khả quan, thị trường chứng khoán Mỹ có thể phản ứng tiêu cực, vì điều đó đồng nghĩa Fed có động lực để chống lạm phát mạnh tay hơn bằng cách nâng lãi suất mạnh hơn.

“Nếu số liệu việc làm tốt và các quan chức Fed tiếp tục tỏ ra cứng rắn, tôi nghĩ rằng điều đó sẽ tiếp tục gây áp lực lên thị trường. Dữ liệu việc làm là một chỉ báo quan trọng về việc lãi suất cao hơn đang ảnh hưởng đến nền kinh tế như thế nào. Nên số liệu việc làm vẫn ổn, thì Fed sẽ có thêm dư địa để nâng lãi suất”, chiến lược gia trưởng Sam Stovall của CFRA nhận định.

Tuần vừa rồi, giới chuyên gia đã trở nên lo ngại hơn về khả năng suy thoái kinh tế Mỹ, sau khi các số liệu mới cho thấy sự giảm tốc và ông Powell tiếp tục có những phát biểu cứng rắn. Ông nói rằng Fed sẵn sàng làm tất cả những gì cần làm với lãi suất để kiểm soát lạm phát, dẫn tới mối lo rằng Fed sẵn sàng chấp nhận một cuộc suy thoái để đổi lại việc kiểm soát được kéo xuống.

Các chuyên gia có quan điểm thiếu nhất quán về việc liệu kinh tế Mỹ có rơi vào suy thoái và nếu có thì khi nào. Tuy nhiên, thị trường đang ngày càng phản ánh vào giá tài sản khả năng suy thoái.

Công cụ GDP Now của Fed chi nhánh Atlanta cho thấy nền kinh tế Mỹ đã suy thoái rồi, với dự báo tổng sản phẩm trong nước (GDP) giảm 2,1% trong qý 2. Trước đó, GDP Mỹ đã giảm 1,6% trong quý 1. Hai quý suy giảm liên tiếp được coi là nền kinh tế đã suy thoái.

Tuy nhiên, một số chuyên gia không cho rằng kinh tế Mỹ đã rơi vào suy thoái. Ông Page dự báo nền kinh tế lớn nhất thế giới tăng trưởng 1,5% trong quý 2.